بوینی یوغون ؛ تنها قلعه آدم‌خوار ایران

در ۱۱ کیلومتری شهر نیر، در کنار روستای کورعباسلو در استان اردبیل قلعه اسرارآمیزی به نام بوینی یوغون قرار دارد که گویی گردن کلفت منطقه بوده و آدم‌هایی که به آن وارد می‌شدند را می‌خورده! (در زبان آذری «بوینی یوغون» به معنای «گردن کلفت» است.)

محلی‌ها بر این باور هستند که قرن ها پیش، مردمانی که به روستای کورعباسلو در استان اردبیل می رفتند، پس از بازدید از قلعه باستانی بوینی یوغون به صورت کاملا مرموز و اسرارگونه ای ناپدید می شدند.

چون معلوم نبود که چه بر سر این افراد آمده است، محلیان می گفتند گویی این قلعه آن ها را بلعیده است! با ادامه داشتن این روند، کم کم این دژ در میان اهالی روستا به قلعه آدم خوار مشهور شد و داستان های بی شمار و بسیار زیادی درباره آن دهان به دهان در میان مردم محلی پیچید.

البته وقتی علم و دانش بشر پیشرفت می‌کند، کم‌کم افسانه‌ها و داستان‌های خیالی هم از بین می‌روند و مردم دلیل اصلی بسیاری از اتفاقات را کشف می‌کنند. مثلا معمای این قلعه مخوف را پژوهشگران به نوعی حل کرده اند. به دلیل صعب العبور بودن مسیر، گاه گردشگران از آن سوی قلعه و تپه بر می گشتند که چنین تصور می شد رفتگان دیگر برنگشتند.

در واقع قلعه بوینی یوغون نیز مانند بسیاری از مکان های تاریخی اسرار آمیز، خرافات زیادی به همراه دارد و شاید دلیلش را بتوان متروک ماندن آن برای مدت طولانی دانست. قلعه بوینی یوغون که از مهم‌ترین قلعه های قبل از تاریخ اسلام در ایران است هم از قصه پردازی های محلیان که آن ها هم انتقال دهنده ی داستان های اجدادشان هستند، مصون نمانده است.

این قلعه معماری سنگی بسیار جذابی دارد که در دنیا کم‌نظیر است و باعث شده است قلعه بوینی یوغون به سایت موزه روباز باستان‌شناسی در کشور تبدیل شود.

سنگ‌های درشت به ضخامت ۲ تا ۵ متر برای محافظت از اهالی قلعه چیده شده‌اند. دیواره‌های سنگی‌ای به ارتفاع حدود ۳۰۰ متر قلعه را از دو جناح شمال و جنوب غیرقابل نفوذ کرده‌اند. جناح‌های قابل نفوذ نیز با دیوارهایی از سنگ و ساروج به شکل غیرقابل نفوذ درآمده بوده‌اند که اکنون از آن دیوارها جز نشانه‌هایی چیزی باقی نمانده است.

برای بالا رفتن از کوه و قلعه پله‌هایی وجود دارد که حاصل تراش سنگ‌ها است و صعود به قلعه را بسیار آسان کرده است اما گذر از برخی قسمت‌ها کار صخره‌نوردان است.

بالای این کوه سنگی ۶ حوضچه (آب‌انبار) دست‌ساز وجود دارد که حاصل تراش سنگ از کف قلعه است و این نشان از توانایی و هنر ساکنان در تراش و کندن کوه دارد و گویا آب باران و برف در آنها ذخیره شده و مورد استفاده ساکنان قلعه قرار می‌گرفته است.

اهالی روستا معتقد هستند این حوضچه‌ها عمقی بیشتر از آنچه که دیده می‌شود، دارند و منابع آبی زیادی در آنها ذخیره می‌شود. جوی‌های کوچک سنگی روی صخره‌های قلعه دیده می‌شود که برای هدایت برفاب و باران به حوضچه تراش خورده‌اند.

عمده مصالح به کار رفته در این دژ سنگ و ساروج است. ملاط ساروج به خوبی قابلیت خود را در طول تاریخ به عنوان چسباننده سنگها نشان داده است. البته برای فضاهای داخل قلعه از مصالحی چون آجر و خشت نیز استفاده شده است.

تاریخ ۴۰۰۰ ساله

آثار به جا مانده در این مکان نشان از تاریخ ۴هزار ساله دوران مفرغ و آهن دارد. دوران اشکانی، همزمان با جنگ‌های ایران و روم دوره رونق این قلعه بوده است و جالب است که قلعه در این دوره بیش از آن‌که کاربرد نظامی داشته باشد محل سکونت بوده است.

کارشناسان معتقدند وسعت بالغ بر ۳۰۰ هکتار و چندلایه‌ای بودن قلعه نشان‌دهنده استمرار سکونت انسان از دوره اشکانی تا دوره صفوی در آن است.

قلعه بوینی یوغون از مهم‌ترین دژهای آذربایجان در دوران تاریخی و صدر اسلام و حتی بعد از آن بوده است. به نظر می‌رسد موقعیت خاص طبیعی، وفور آب و غذا از دلایل انتخاب مکان قلعه بوده و به دلیل سرمای استخوان‌سوز منطقه تاب مقاومت در زمستان برای دشمنان تقریبا ناممکن بوده است.