روز ۲۶ آگوست سال ۱۸۸۳ میلادی، ساکنان جزیره «کراکاتوآ» در تنگه «سوندا» اندونزی، که در آن زمان به نام «هند شرقی هلندی» شناخته می‌شد، صبح خود را همانند سایر روز‌های عادی آغاز کردند، و هر کدام از آن‌ها به کار همیشگی خود پرداختند، در حالی که ستون دود از سه مخروط آتشفشانی که نماد‌های این جزیره به شمار می‌روند بالا می‌رفت.
دود یک اتفاق جدید بود البته بی سابقه نبود، چرا که جزیره از سه آتشفشان فعّال تشکیل می‌شد و این دود سبب شد تا برخی بایستند و به تماشای آن بپردازند، اما بسیاری دیگر دچار ترس یا نگرانی نشدند.
پس از گذشت چند ساعت دود به فورانی تبدیل شد که جزیره را در خود فرو برد و جز ۳۰ درصد از مساحت خشکی‌های اصلی جزیره باقی نماند و بقیه جزیره به خاکستر تبدیل شد.
تعداد قربانیان این فوران به ۳۶ هزار تن رسید. عده‌ای بر اثر انفجار یا با موج‌های سرکش سونامی که به دنبال فوران ایجاد شده بود کشته شدند. حتی مردم در شهر نیویورک آمریکا نیز پیامد‌های این فوران خشن را احساس کردند و هنوز این فوران یکی از قوی‌ترین طنین‌های پُر سر و صدا به شمار می‌رود که تاریخ بشریّت به خود دیده است.
فعالیت لرزه‌ای که منجر به فوران کراکاتوآ شد از ماه‌ها قبل آغاز شده بود. این اتفاق از ماه می ۱۸۸۳ آغاز و بخار و دود از مخروط شمالی معروف به «پروبواتان» شروع شد. چندین انفجار کوچک و امواج جزر و مدی در اقیانوس هند ثبت شد. زلزله شناسان تمام این فعالیت‌ها را گزارش می‌کردند، با این حال این گزارش‌ها به نسبت سایر رویداد‌های منطقه نگران کننده نبودند.
مدتی بعد در ماه ژوئن، یک فوران بزرگتر از نظر حجم رخ داد تا جایی که جزیره کراکاتوآ را یک هفته کامل در دود فرو برد. این انفجار منجر به بروز انفجار سوم که خطرناک‌تر و بزرگتر بود شد، و به محض کنار رفتن دود، دو عمود از خاکستر آتشفشانی از جزیره برخاستند.
با آغاز ماه آگوست، دود به طور ثابت از جزیره بالا می‌رفت و هوا پر از خاکستر دائمی شده بود، با این حال فورانی از این نوع تا آن موقع در جزیره مایه نگرانی نشده بود.
در بعد از ظهر روز بیست و ششم آگوست، کوه آتشفشانی ابر غلیظی از خاکستر را منتشر کرد که جزیره را کامل در خود فرو برد و تا ارتفاع ۳۰ کیلومتری در آسمان امتداد یافت و از آن زمان به بعد فوران‌های مستمر همراه با انفجار‌های پر طنین هر ده دقیقه یک بار اتفاق می‌افتاد.
کشتی‌های نزدیک به آب‌های جزیره نیز از پیامد‌های انفجار‌ها و فوران‌های کوه‌های آتشفشانی بی نصیب نمانده بورند؛ و خاکستر و سنگ‌های داغ از آسمان روی عرشه کشتی می‌افتاد. در آن شب دو موج تقریباً کوچک سونامی دو جزیره کراکاتوا به نام‌های سوماترا و «جافا» که ۴۰ کیلومتر با آن فاصله داشتند را درنوردیدند.
تا صبح روز بعد، فوران‌ها شدت بیشتری پیدا کردند و به شکل چهار انفجار بسیار قدرتمند به اوج خود رسیدند. فوران اول در مخروط آتشفشانی شمالی پروبواتان رخ داد و دومین انفجار در مخروط میانی دانان و انفجار سوم آغاز یک فاجعه بزرگ بود.
در ساعت ۱۰:۰۲ صبح روز ۲۷ آگوست، از کوه آتشفشانی کراکاتوآ بلندترین طنین یک کوه آتشفشانی برخاست که ۳۱۰ دسیبل قدرت داشت و اگر بخواهیم مقایسه کنیم صدای ناشی از آن با صدای دو انفجار بمب هیروشیما و ناگازاکی که ۲۴۸ دسیبل قدرت داشتند بیشتر بود.
کارشناسان بر این باورند هر فردی که در فاصله ۱۵ کیلومتری انفجار قرار داشت به ناشنوایی مبتلا شد، آنقدر صدا بلند بود که ساکنان «برث» در استرالیا از فاصله ۳ هزار کیلومتری و ساکنان جزیره «رودریگز» از فاصله ۴۵۰۰ متری آن را شنیدند.
حجم انرژی که فوران آتشفشان آزاد کرد با ۲۰۰ مگاتن از TNT برابری می‌کرد، و باید گفت: «بمب سزار» که یکی از قوی‌ترین بمب‌های حرارتی جهان به شمار می‌رود نمی‌تواند نیرویی بیش از ۵۷ مگاتن از تی. ان. تی را آزاد کند.
در ساعت ۱۰:۴۱ صبح، فقط یک سوم جزیره کراکاتوآ باقی مانده بود و به جز مخروط سوم کوه آتشفشانی به نام راکاتا باقی نمانده بود و ان هم نصفش به درون اقیانوس رفته بود که بر اثر لغزش‌های زمینی در هنگام وقوع انفجار چهارم و آخر رخ داده بود. با وجود اینکه انفجار‌ها ویرانگر و کشنده بودند، باعث سلسله‌ای از اتفاقات شدند که مردم از فاصله هزاران مایلی هم آن را احساس کردند حتی سال‌های پس از این اتفاق.
امواج سونامی که بر اثر انفجار آتشفشانی ایجاد شده بود به ۳۰ متر می‌رسید و خط ساحلی جزیره سوماترا که در آن نزدیکی بود را از بین برده بود، زیرا امواج سهمگین و به شدّت قوی بودند. موجی از فشار از انفجار چهارم تا هزار کیلومتر در خارج از جزیره عبور کرد. سرانجام، پس از دو روز از این همه ویرانی، آتشفشان آرام گرفت، اما مساحت جزیره‌ای که بر روی آن ساخته شده بود، صرفاً ۳۰ درصد کاهش یافت.
شمار مخوف قربانیان
لیست قربانیان خیلی طولانی بود و فقط ساکنان جزیره کراکاتوآ نبودند، این در حالی بود که اکثر سرزمین‌های اطراف کاملاً متروکه شده و اهالی آن مهاجرت کرده بودند. مقامات هلندی مسئولیت جستجوی اجساد قربانیان را بر عهده گرفتند.
در ماه‌های بعد از فوران کراکاتوآ - و همچنین در سال‌های بعد - خدمه کشتی و مقامات ساحلی اسکلت‌هایی که بر روی آب دریا و یا به صخره‌ها چسبیده و با خاکسترآتشفشانی پوشیده شده بودند را پیدا کردند. یک سال پس از انفجار، امواج دریایی مجموعه‌ای از اسکلت‌ها را در سواحل آفریقای جنوبی تقریباً به همان شکل خاکستر زده، به بیرون از آب انداخته و هدایت کرده بود.
چند سال طول کشید تا مقامات هلندی سرانجام تعداد تقریبی مرگ و میر که به ۳۶.۴۱۷ می‌رسید را منتشر کنند. همه قربانیان ساکن جزیره آتشفشانی نبودند و مقامات جزیره سوماترا در آن نزدیکی سوماترا هم مرگ ۱۰۰۰ نفر را اعلام کردند. همینطور هیچ یک از ۳۰۰۰ ساکن جزیره همجوار «سپسی» زنده نماندند و هر کس که از این انفجار جان سالم به در برد در طول سال‌ها عواقب آن را احساس و با پیامد‌های آن دست و پنجه نرم می‌کرد، حتی در مناطقی دورتر مثل کالیفرنیا، فوران کراکاتوآ باعث تغییر آب و هوای منطقه شد.
بارش باران در «سن دیگو» و لس آنجلس رکورد زد و آسمان در سواحل شرقی آنقدر قرمز بود که گویی در حال سوختن است.
بسیاری از هنرمندان پدیده آسمانی که در آن به نظر می‌رسد آسمان در حال سوختن است، به تصویر کشیدند. برخی از تئوری‌ها می‌گویند که آسمان قرمز در اثر «ادموند مونک» در تابلوی «جیغ» یادآور آسمان سرخ نروژ در آن زمان است.
سال‌ها پس از انفجار، در سراسر جهان نیز تغییرات عجیبی در الگو‌های آب و هوایی رخ داد، و اختلالاتی در سطح مشاهده بصری از آسمان و اجسام آسمانی ایجاد شد، تا جایی که برخی گزارش‌ها مبنی بر این بود که ماه به رنگ آبی یا بعضی اوقات سبز می‌شود در حالی که خورشید به صورتی تبدیل می‌شود، همه این‌ها ناشی از دود آتشفشانی ناشی از فوران (کراکاتوآ) در سال ۱۸۸۳ بوده است. طی چند سال بعد از فوران گسترده آن، گزارش‌ها نشان می‌داد که کراکاتوآ هنوز فعال است و از آن زمان تاکنون چندین کمیته برای تأیید این امر و نظارت بر فعالیت‌های کوه آتشفشانی تشکیل شده است.
تا سال ۱۹۲۷، فوران‌های آتشفشانی به توزیع مجدد و بازسازی زمین در اطراف جزیره کراکاتوآ ادامه دادند، اما هیچ کدام به آنچه در سال ۱۸۸۳ اتفاق افتاد نزدیک نبود. جزیره دوم از خاکستر‌های این فوران قدرتمند شکل گرفت که اکنون با نام کودک کراکاتوآ که در زبان محلی (آناک کراکاتوآ) شناخته می‌شود.
هر سال از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲، آتشفشان تازه شکل گرفته «آناک کراکاتوآ» در چندین مورد فوران کرده و در اثر ریزش بزرگ سال ۲۰۱۸ آسیب دیده است. امروز طول امتداد آن ۱.۵ کیلومتر و ارتفاعش ۴۰۰ متر است و هنوز هم هر از چندگاهی فوران می‌کند و نکته وحشتناک این است که هر ساله با سرعت پنج متر رشد می‌کند.
- 13
- 2
