به گزارش عصر ایران،زلزله ۷.۳ ریشتری یک شنبه شب ۲۱ آبان ماه سال جاری در اطراف شهر «ازگله» از شهرستان ثلاث باباجانی استان کرمانشاه، بحث هایی حاشیه ای را به همراه داشته است. از جمله این بحث ها، تخریب قابل توجه واحدهای مسکن مهر شهر سر پل ذهاب و شهر اسلام آباد غرب در این استان است.
طبق گفته فرماندار وقت شهرستان سر پل ذهاب(میرزا مراد پیرو) در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۹۱ پیشرفت فیزیکی پروژه های مسکن مهر سر پل ذهاب ۹۵ درصد بوده است. بر اساس گفته آن فرماندار وقت می توان نتیجه گرفت عمده ساخت و ساز مسکن مهر در شهرستان سر پل ذهاب در دوره دولت دوم محمود احمدی نژاد انجام شده است.
کانون زلزله ۷.۳ ریشتری ازگله بین گسل زاگرس بلند(HZF) و گسل پیشانی کوهستان زاگرس(MFF) بوده است.
عصر ایران با دکتر مسعود مجرب(زلزله شناس) در مورد چرایی وقوع زمین لرزه بالای ۷ ریشتر در استان کرمانشاه و این که آیا علت تخریب واحدهای مسکن مهر در سرپل ذهاب می تواند روی گسل زلزله بودن باشد، گفت و گو کرده است.
مسعود مجرب که دکترای زلزله شناسی دارد عضو انجمن مخاطره شناسی ایران است. گفت و گوی عصر ایران با این زلزله شناس درباره زلزله ۷.۳ ریشتری کرمانشاه را می خوانید.
*قدرت زلزله ای که در محدوده شهر ازگله استان کرمانشاه اتفاق افتاده ۷.۳ ریشتر بوده است. اما وقتی زلزله های تاریخی را بررسی می کنیم برای مثال زلزله ای که حدودا ۱۰۰۰ سال قبل و در سال ۳۳۷ شمسی در سرپل ذهاب رخ داده ۶.۴ ریشتری بوده و زلزله سال ۵۲۳ شمسی ۵.۹ ریشتری بوده است.زلزله ۷ ریشتری در این منطقه سابقه نداشته که الان جزو استان کرمانشاه است. چه اتفاقی افتاده که این بار زلزله بالاتر از ۷ ریشتر رخ داده است؟
-در منطقه زاگرس، زلزله ها عموما به بزرگای ۷ ریشتر نرسیده اند اما فقط در مرز بین استان لرستان و استان ایلام در محدوده پلدختر، زمین لغزشی به نام زمین لغزش سیمره رخ داده و به عنوان بزرگترین زمین لغزش عالم معرفی می شود.
در منابع علمی، بعضی ها می گویند یک زلزله بالای ۷ ریشتر باعث این زمین لغزش شده ولی هیچکس برآوردی از آن نداشته است. به خاطر این که زمین لغزه تاریخی بوده و سن این زمین لغزش را بین ۹ هزار سال قبل تا ۱۱ هزار سال قبل تخمین می زنند.
صبغه تاریخی زاگرش این طوری نبوده که زلزله بالای ۷ ریشتر را ایجاد کند. حالا این که چرا الان این اتفاق رخ داده است باید بررسی شود و رفتار نگاری شود، پس لرزه ها را مطالعه کنیم و حتی روی زلزله های تاریخی، دقت بیش تری کنیم. به خاطر این که ممکن است دوره بازگشت یک زلزله بزرگ در آن منطقه طولانی باشد.
ژاپنی ها نیز هیچوقت فکر نمی کردند آن منطقه پتانسیل تولید زلزله ۹ ریشتر را داشته باشد ولی زلزله سال ۲۰۱۱ توهوگوی ژاپن ۹ ریشتر بود. آنها انتظار زلزله ۹ ریشتری را نمی کشیدند ولی زلزله ۹ ریشتری آمد.
بنابراین عدم قطعیت در همه جا وجود دارد و ممکن است زمین، غافلگیرمان کند. همان طور که ما برای زاگرس چنین زلزله ای را متصور نبودیم ولی الان متاسفانه یک زلزله ۷ ریشتری اتفاق افتاده است.
اگر چه کل فلات ایران، فلات لرزه خیزی است ولی وقتی بزرگای زلزله یک درجه افزایش پیدا می کند، انرژی آن زلزله شاید بالغ بر ۳۲ برابر می شود. نمی گویم برآورد ما غلط بوده بلکه دانش ما نسبت به لرزه خیزی زاگرس کم بوده است.
*در ژاپن طول گسل را کمتر محاسبه کرده بودند و با آن زلزله غافلگیر شده اند. بعدا محاسبه کرده و متوجه شده اند طول گسل، بیش تر است و چند صد کیلومتر افزایش پیدا کرده است. طول گسل های زاگرس هم چند صد کیلومتری است.
-ما در محاسباتی که انجام می دهیم طول گسل را در نظر می گیریم. یک عرفی هم هست که وقتی طول گسل، بزرگتر است می گوییم بزرگایی که احتمالا می خواهد تولید کند بیش تر است و پتانسیل لرزه خیزی اش بالاتر است. الزاما قرار نیست، همه گسل به طور یک جا گسیخته شود.
اگر یک گسل فرضا ۶۰ کیلومتر است، قرار نیست کل طول این گسل در یک روز دچار گسیختگی شود. بستگی به این دارد که استرس در کجا جمع می شود و در کجا گسیختگی اتفاق می افتد. آن وقت انتظار یک زلزله را داریم.
انتظار زلزله ۹ ریشتری در ژاپن یک انتظار غیر معقول بوده است. بنابراین وقتی زلزله آمد همه غافلگیر شدند. ما نیز برای زاگرس انتظار زلزله ۷ ریشتری را نمی کشیدیم و آن هم ۷.۳ ریشتر ولی وقتی چنین زلزله ای اتفاق افتاده است یک غافلگیری وجود دارد. به هر حال ما زاگرس را با این پتانسیل نمی شناختیم.
*شما در سال ۱۳۹۴ در سمینار آموزشی کاهش مخاطرات زلزله و بلایای طبیعی در شهرکرد گفته بودید اگر زاگرس نبود تعداد زلزله های بزرگ ایران ۱۰ برابر آمار فعلی بود.
- صفحه پوسته شبه جزیر عربستان به فلات ایران فشار می آورد. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد یعنی بخش اعظم این فشار به تغییر شکل، تبدیل می شود. این تغییر شکل در زاگرس دارد اتفاق می افتد.
منظورم این بود که فقط حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد تنشی که از صفحه شبه جزیره عربستان به فلات ایران وارد می شود به زلزله تبدیل می شود. آن وقت من یک شوخی کردم و گفتم اگر زاگرس نبود همه این تنش ها اگر قرار بود به ما وارد شود شاید زلزله های ما ۱۰ برابر می شد. این طور نیست که زاگرس، جلوی زلزله را بگیرد.
*این فشار پوسته شبه جزیره عربستان در حد همان ۵ سانتی متر در سال است که اعلام شده و سرزمین ایران را جا به جا و فشرده می کند؟
-به طور متوسط بین ۲ تا ۳ سانتی متر در سال فشار وارد می شود و جهت نیرو تقریبا به سمت شمال است. جا به جایی در مناطق مختلف، متفاوت است.
به هر حال ما کوتاه شدگی داریم در زاگرس. کلا ایران دارد کوتاه می شود. این نیرو وجود دارد و بخشی از آن به تغییر شکل، تبدیل می شود و رسوبات در زاگرس، تغییر شکل پیدا می کنند. برای همین ما کوه های مرتفع داریم به نام زاگرس مرتفع(HZF) و همچنین زاگرس چین خورده.
بخشی از این نیروها و فشارها نیز، به زلزله تبدیل می شود. این بحث من بود ولی در آنجا به شوخی هم گفتم اگر زاگرس نبود این طور می شد.
زاگرس، خودش عامل لرزه خیزی است. پهنه زاگرس، یکی از پهنه های لرزه خیز کشورمان مطرح است.
*در ایران مرکز لرزه نگاری کشور وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی، عمق کانون زلزله کرمانشاه را به ترتیب ۱۱ کیلومتر و ۱۵ کیلومتر اعلام کرده اند. مرکز زلزله نگاری اروپا عمق ۲۴ کیلومتر و سازمان زمین شناسی آمریکا ۲۳ کیلومتر اعلام کرده اند. به هر حال هر چقدر عمق کانون زلزله کمتر باشد آثار مخرب تری بر جای می گذارد. چرا مشخص نیست که کانون زلزله در چه عمقی اتفاق افتاده و آیا دستگاه های لرزه نگار نمی توانند تشخیص بدهند؟
-می توانند تشخیص بدهد. وقتی می خواهیم عمق یک زلزله را اندازه گیری کنیم بسته به چینش دستگاه ها دارد. یعنی با توجه به وضعیت قرارگیری شتاب نگارها و سرعت نگارها می توانیم عمق یک زلزله یا مکان آن را تشخیص بدهیم.
برای مثال اگر زلزله بین ۳ دستگاه ما اتفاق بیفتد ما به راحتی می توانیم عمق زلزله و مکان زلزله را تعیین کنیم. چینش شبکه های لرزه نگاری موسسات مختلف، متفاوت است. بنابراین عمق های مختلفی را اعلام می کنند.
تعداد دستگاه های موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، بیش تر است. در نتیجه ما به عمق زلزله ها یا حتی محل های زلزله هایی که موسسات داخلی اعلام می کنند، اعتبار بیش تری می دهیم.
دقیق ترین عمق بعد از این است که مثلا موسسه ژئوفیزیک برود پس لرزه ها را بررسی کند و محاسبات خودشان را مجددا انجام بدهند و محل زلزله را دوباره تعیین می کنند. این دیگر دقیق ترین می تواند باشد.
*راجع به گسل هایی که در محدوده استان کرمانشاه است شما مطالعات و بررسی خاصی انجام داده اید؟
-ما بسته به وظیفه و شغلی که داریم چه در کرمانشاه باشد و چه در تهران باشد راجع به گسل ها کار می کنیم. در آنجا گسل مهمی وجود دارد به نام گسل جبهه کوهستان زاگرس یا گسل پیشانی زاگرس(MFF). در قدیم به گسل سر پل ذهاب نامگذاری شده بود.
گسل های متعددی در آنجا وجود دارد. اما این که گسل ها را بررسی کرده باشیم و دستگاه گذاشته باشیم و تنش آنها را اندازه گیری کرده باشیم، این کار را انجام نداده ایم. حتی برای تهران هم در این زمینه مطالعات کمی انجام شده.
من خودم علاقه مند هستم به شناخت زلزله های تاریخی. مثلا در استان کرمانشاه، معبدی به نام معبد آناهیتا داریم و برای ما مسلم است که در اثر یک زلزله تخریب شده. مکان های تاریخی زیادی در آنجا و نهاوند وجود دارد که در اثر زلزله ها خراب شده اند. این نشان می دهد، منطقه به شدت لرزه خیزی بوده است.
*بالاتر از کانون زلزله ازگله کرمانشاه و در شمال آن، گسل زاگرس بلند قرار دارد و با فاصله زیاد، گسل پیشانی کوهستان زاگرس در جنوب شهر ازگله قرار دارد. به نظر شما کدام گسل می توانسته عامل این زلزله ازگله باشد؟
-عامل این زلزله، گسل پیشانی زاگرس است. یک تکه گسله کوچک است که ظاهرا آقای دکتر مهدی زارع(زلزله شناس) قبلا به آنجا رفته و اسم آن را گسل ذهاب گذاشته است. من نقشه را مجددا دیدم. عامل زلزله ازگله، گسل زاگرس بلند نبوده و عامل همین گسل پیشانی کوهستان است.
*پژوهشگاه بین المللی زلزله وابسته به وزارت علوم اعلام کرده است که کانون زلزله در ۱۶ کیلومتری زاگرس بلند است و در ۲۵ کیلومتری جبهه کوهستان زاگرس. شهر ازگله به گسل زاگرس بلند یا مرتفع نزدیکتر است تا گسل پیشانی کوهستان زاگرس. باز این نزدیک بودن ارتباط ندارد؟
-نزدیک به خط گسل است. به خط اثر نزدیک است و به صفحه گسل نزدیک نیست. گسل یک صفحه است و در عمق هم امتداد دارد.
در نقشه های معمولی، فاصله کمی بین شهر ازگله تا گسل زاگرس بلند است ولی دقیقا این زلزله مربوط به گسل جبهه پیشانی کوهستان زاگرس است. شیب گسل پیشانی کوهستان به سمت شمال شرقی است.
*یک روز بعد از زلزله ۷ریشتری ازگله آقای مسعود شریفی مدیرکل راه و شهرسازی استان کرمانشاه گفته است پروژه ۵۰۰ واحدی مسکن مهر سرپل ذهاب به دلیل قرار گرفتن روی گسل آسیب جدی دیده است.با توجه به این که شهر سر پل ذهاب روی گسل پیشانی کوهستان زاگرس قرار گرفته است، آیا روی گسل زلزله بودن می تواند تخریب مسکن مهر را توجیه کند؟
- وقتی سازه هایی با کیفیت مناسب تر ساخته شده و بعد از این زلزله، سر پا هستند معلوم است که واحدهای مسکن مهر، بی کیفیت ساخته شده اند.
ما باید به دو نکته در ساخت و ساز توجه کنیم. یکی این که روی گسل نسازیم و یکی هم این که با جدیت بسازیم. عکس هایی از مسکن مهر در سرپل ذهاب و اسلام آباد غرب منتشر شده و حتما دیده اید که در ستون ها چه موادی به کار برده اند.
اصلا عجیب و غریب است و هر چیزی که دم دست شان بوده به جای بتون در ستون های مسکن مهر ریخته اند.
همه شهرها و روستاهای آن منطقه روی پهنه گسل بوده اند و ازگله هم همین طور است. قصر شیرین هم همین طور. اما علاوه بر این که روی پهنه گسل قرار دارد باید ببینیم آیا گسیختگی به سطح زمین رسیده است یا نه.
فکر نمی کنم گسیختگی به سطح رسیده باشد که باعث تخریب مسکن مهر شده باشد. باید صبر کنیم اگر گسیختگی در آن مناطق به سطح رسیده بود و ثبت شد، ما می توانیم بگوییم روی گسیختگی هم بوده اند.
به هر حال در این که مصالح ساختمانی و نوع ساخت و ساز بی کیفیت بوده اند واقعا شک نداریم.
*آقای دکتر بیت اللهی رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات مسکن وزارت مسکن و شهر سازی گفته است زلزله لب مرز ایران و عراق اتفاق افتاده و فاصله زیادی با واحدهای مسکن مهر سر پل ذهاب دارد. دلیل تخریب مسکن مهر را ناشی از عدم کیفیت ساخت دانسته اند.
-دقیقا به خاطر عدم کیفیت ساخت است. چون اگر گسیختگی گسل به یک سازه برسد فرق نمی کند که چگونه ساخته شده باشد. وقتی فاصله دارد این نشان می دهد که کیفیت ساخت پایین بوده است.
دوستان ما که در آن منطقه هستند گسیختگی گسل در محدوده مسکن مهر ثبت نکرده اند. بنابراین حداقل می توانیم بگوییم صفحه زیر آنجا پاره نشده.
با فاصله ای که مسکن مهر از کانون زلزله داشته است، این میزان تخریب را داشته است. حتی الان ساختمان هایی که تَرَک خورده اند مردم جرات نمی کنند در آنها زندگی کنند.
* مدیرکل راه و شهرسازی استان کرمانشاه گفته بود مسکن مهر روی گسل بوده است و آقای دکتر بیت اللهی رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات مسکن گفته اند مسکن مهر فاصله زیادی با محل زلزله دارد. بالاخره تکلیف چه می شود؟
-ممکن است گسل جبهه کوهستان زاگرس زیر همه اینها رفته باشد ولی با کانون زلزله فعلی فاصله دارد. همه بخش های یک گسل در اثر زلزله، گسیخته نمی شود. در زلزله ازگله، جایی که گسیخته شده است با مسکن مهر سر پل ذهاب فاصله دارد. پس در اثر امواج این اتفاق رخ داده است.
اگر فردی بگوید ما هر چقدر هم محکم می ساختیم باز خراب می شد، این کذب محض است. شانه خالی کردن است و نمی توانند تقصیر را گردن گسل بیندازند. ساختمان ها، بی کیفیت ساخته شده اند و با توجه به فاصله ای هم که از کانون زلزله دارند، تخریب شده اند.
اگر یک موقع گسیختگی زلزله و کانون زلزله، دقیقا زیر مسکن مهر بود، آن موقع ما می توانیم بگوییم اگر خوب هم می ساختیم در اثر آزاد شدن انرژی زمین، تخریب می شد. در آن حالت سازنده، کارش را درست انجام داده است ولی واقعیت این است که کانون زلزله با مسکن مهر فاصله دارد.
ما حتی ساختمان هایی داریم که کاملا سالم مانده اند. بنابراین کیفیت ساخت و ساز مسکن مهر، پایین بوده است.
*برخی از ساختمان هایی که دقیقا همجوار مسکن مهر هستند سالم مانده و تخریب نشده اند. با توجه به سالم ماندن ساختمان هایی که همجوار مسکن مهر هستند می شود نتیجه گرفت که به موضوع روی گسل بودن نمی توان استناد کرد؟
-دقیقا نمی شود. مسکن مهر سر پل ذهاب با کانون زلزله فاصله داشته است. وقتی فاصله دارد یعنی روی گسیختگی گسل نبوده است. بر این اساس خسارت های مسکن مهر نباید این طور می بود.
در زلزله ای که در بجنورد اتفاق افتاد(خرداد ۱۳۹۶) و در زلزله ای که در ورزقان اتفاق افتاد(سال ۱۳۹۱) و در همین زلزله کرمانشاه، می بینیم که واحدهای مسکن مهر به دلیل کیفیت بسیار ضعیف خسارت دیده اند. حتی در عکس های منتشر شده کاملا مشخص است و بعضی از ساختمان هایی که شخصی ساز بوده اند، تخریب نشده اند
برای مثال تصمیم گرفتند با ساخت مسکن مهر در پردیس تهران، یک میلیون نفر را در آنجا سکونت بدهند. اما مسکن مهر پردیس، در خطرناک ترین جای استان تهران قرار دارد. یعنی دو گسل گردن کلفت به نام «مُشا» و «شمال تهران» نزدیک پردیس هستند.
امیدوارم در ساخت و سازهای بعدی دقت شود. مسکن مهر، کلاه گشادی بود که به سر مردم رفت. امیدوارم اگر می خواهیم انبوه سازی کنیم، حداقل در ساخت و ساز دقت کنیم.
*چند صد پس لرزه کمتر و بیش تر از ۴ ریشتر بعد از زلزله یک شنبه در استان کرمانشاه اتفاق افتاده است و یک تعداد از آنها در همان منطقه ازگله و یک تعداد هم در سر پل ذهاب و قصر شیرین. سر پل ذهاب دقیقا روی گسل پیشانی زاگرس قرار دارد. در روزهای بعد از زلزله ازگله، پس لرزه ها یا زلزله های بیش از ۴ ریشتر در نورآباد استان لرستان اتفاق افتاده است. آیا این زمین لرزه های بیش از ۴ ریشتر در نورآباد و کوهدشت لرستان مرتبط به همان فعالیت زلزله ازگله است؟
-پس لرزه ها معمولا حول و حوش کانون زمین لرزه اصلی رخ می دهند و می توانند پس لرزه های بزرگی را هم ایجاد کنند و حتی تا یک درجه کمتر از زلزله اصلی. البته این زلزله نمی تواند گسل های دیگر را فعال کرده باشد.
پس لرزه ها در یک فاصله مشخص اتفاق می افتند. باید بررسی کرد که آیا یک زلزله، مستقل بوده است یا پس لرزه آن زلزله اصلی است. تا فاصله ۱۰۰ کیلومتر و ۱۵۰ کیلومتر می توانیم پس لرزه داشته باشیم.
هر چه از کانون زلزله دورتر می شویم و مثلا ۱۰۰ کیلومتر فاصله می گیریم این که بگوییم آن یک زلزله مستقل هست یا پس لرزه، کار دشواری است.
باید مکانیسم پس لرزه ها بررسی شود و بعدا می شود تصمیم گیری کرد. بعد از یک زلزله ۷ ریشتری، بعید نیست که تا کیلومترها دورتر و حتی تا ماه های آینده، پس لرزه داشته باشیم.
- 18
- 2
