چرا با گذشت یک ماه از زلزله کرمانشاه مدیریت بحران هنوز متهم است؟

فرارو، زمین لرزید. هیچ خانه ای ویران نشد. اما سایه ترس و اضطراب بر سر شهر افتاده بود. خانه که مامن آدم‌هاست، این بار ناامن ترین جای ممکن به نظر می‌رسید. بسیاری از مردم، هوای سرد نزدیک دی را به ماندن در اتاق‌های گرم خود ترجیح دادند تا نکند زمین دوباره بلرزد. آنها مضطرب بودند. اضطراب داشتند که نکند لحظه موعود در ساعت‌های پیش از طلوع خورشید اتفاق افتد؛ لحظه ای که خیلی‌ها می گویند اگر فرا برسد فاجعه رخ خواهد داد.  

باز هم قصه تکراری مدیریت بحران بعد از زلزله! 

لرزشی که اهالی پایتخت در ساعت یازده شب چهارشنبه احساس کردند به خاطر آنکه فاصله مرکز زلزله از تهران و متوسط بودن شدت آن تلفات انگشت شماری داشت. اما این تلفات پایین ملاک خوبی برای ارزیابی مدیریت پس از زلزله نیست. هنوز یک ساعت از گذشت زلزله نگذشته بود که ترافیک بر معابر شهر چنبره زد. پمپ بنزین ها پر شدند و بسیاری از مردم با دست خالی در شهر به دنبال جایی برای سر کردن شب می‌گشتند. برخی عملکرد دستگاه های مسئول بعد از زلزله را ضعیف ارزیابی می کنند. به عنوان نمونه محمدعلی وکیلی، نماینده مردم تهران در مجلس گفته: اتفاق دیشب پس لرزه نظام مدیریت بحران بود. ما هیچ آمادگی از لحاظ مدیریتی برای یک بحران بزرگ در تهران را نداریم. در کرمانشاه و سایر موارد نیز همین اتفاق افتاد و این ضعف مشاهده شد. ما مشکل محدودیت امکانات نداریم بلکه مشکل ما تعدد دستگاه‌های دخالت‌گر است. از سوی دیگر نبود اطلس رفتار مدیریتی در بحران و نداشتن معماری بحران مناسب از دیگر مشکلات ما در این حوزه است. رفتار مدیریتی ما با کاستی‌های اساسی روبرو است.

او ادامه داده:‌ ما نیازمند اطلس بحران هستیم و از مدیران رفتار اطلسی را انتظار داریم. بخشی عمل کردن، بخشی تصمیم گرفتن و بخشی واکنش نشان دادن خودش بر بحران می‌افزاید و دیشب شوک بزرگی بود. هر واحد باید به صورت آنی تصمیم بگیرد و به صورت سیستمی در تمام شبکه نظام مدیریتی اجرایی شود. باید این تصمیم مورد پذیرش قرار گیرد و همچنین به اجرای آن توجه شود. ما به یک نظام مدیریتی و شبکه‌ای در ارتباط با بحران همچنان دست پیدا نکرده‌ایم و ضعف اساسی ما، ضعف مدیریتی است. 

این در حالی است که یک ماه پیش از زلزله چهارشنبه شب تهران، زلزله استان کرمانشاه اتفاق افتاده بود و بعد از آن بسیاری از مسئولان کشور درباره زلزله احتمالی در تهران هشدار داده بودند. غلامعلی جعفرزاده، از نمایندگان مجلس هم مدیریت بحران بعد از حوادث غیرمترقبه ای مانند سیل یا زلزله را ضعیف ارزیابی کرده بود. جعفرزاده به فرارو گفته: «متاسفانه بعد از گذشت سالها و شاهد بودن مسائلی مثل جنگ، زلزله، سیل و طوفان، هنوز نتوانسته ایم مکانیزم توزیع خدمات را در وقوع حوادث غیرمترقبه تنظیم کنیم.» او این سوال را نیز پرسیده بود که «اگر در روزهای آینده مناطق دیگری دچار بحران های شوند، مراکزی مثل هلال احمر می توانند دوباره سرویس دهی کنند یا اینکه دوباره باید از کلاه سبزهای ارتش استفاده کرد؟» 

باید از صفر تا صد تجدید نظر کنیم 

محمود میرلوحی، عضو شورای شهر تهران معتقد است برای حوادث غیرمترقه ای مثل زلزله باید بر روی هر سه حوزه مدیریت بحران، اطلاع‌رسانی و رفتار شهروندان تجدید نظر شود. این عضو شورای شهر زلزله چهارشنبه شب تهران که بدون خسارت به پایان رسید را یک مانور می‌داند و معتقد است این رخداد هشداری برای همه بود. او به شورای شهر پیشنهاد داده است که نواقص زلزله چهارشنبه شب در قالب گزارشی تنظیم شود تا در حوادث احتمالی بعدی از آنها پیشگیری شود و تهران با آمادگی بیشتری با زلزله احتمالی رو به رو شود.  

میرلوحی در ارتباط با عملکرد مدیریت بحران به فرارو می‌گوید: سازمان مدیریت بحران بعد سالها پیش تاسیس شد اما هنوز انسجام لازم را ندارد. هرچند مقامات مسئول بلافاصله بعد از زلزله تشکیل جلسه دادند اما اگر تصمیمات و دستوراتی که صادر شد را مرور کنیم می بینیم که از حیث فنی و کارشناسی انسجام کافی را نداشتند. همچنین با وجود آنکه زلزله اخیر تهران خسارتی نداشت اما ما شاهد راه‌بندان در معابر بودیم.  

فرهنگ مردم در زلزله باید ارتقا پیدا کند 

او در ارتباط با رفتار شهروندان بعد از حوادث غیرمترقبه ای مثل زلزله می گوید: باید کاری کنیم که فرهنگ مردم در این گونه حوادث ارتقا پیدا کند. ما در چنین حوادثی نیازمند همبستگی، همکاری و همدلی بیشتری هستیم. مثلا بعد از زلزله فروشگاه‌ها می‌توانند اقلام مورد نیاز شهروندان را با قیمت اولیه و بدون در نظر گرفتن سود عرضه کنند. شهروندان هم در مقابل نباید درخواست کالا بیش تر از حد نیاز خود داشته باشند. در یک زلزله ممکن است همه چیز به هم بریزد. مثلا برق قطع شود. با وجود اینکه ما چهارشنبه شاهد چنین اتفاقی نبودیم اما در بعضی از مناطق بی نظمی‌هایی هم اتفاق افتاد. اگر کار فرهنگی انجام شود، هر ساختمانی بعد از زلزله می داند که کدام نکات ایمنی را باید رعایت کند.  

این عضو شورای شهر از نکات لازم برای رو به رو شدن با زلزله احتمالی در تهران را درجه بندی ساختمان ها می داند. او می گوید هیچ دلیلی وجود ندارد که بعد از زلزله هم شهروندانی که در ساختمان های ضعیف و فرسوده زندگی می کنند به خیابان ها بروند و هم کسانی که در ساختمان های امن مستقر هستند. چه بسا خروج ساکنان یک برج برای آنها خطرناک‌تر از ماندن در آن ساختمان باشد. چون احتمال شکستن شیشه‌های برج و سقوط بعضی اشیا از آنها وجود دارد و با خروج ساکنان یک برج خطر بیشتری آنها را تهدید می‌کند.  

از چهارهزار برج فقط ۲۰۰ ساختمان با استانداردها می‌خواند 

میرلوحی می گوید: تهرانی‌ها سالهاست که استرس زلزله دارند. مدیریت استرس نیز در این شهر به اندازه خدماتی که عرضه می شود اهمیت دارد. او ادامه می دهد: در حالی که ژاپن توانسته تهدید زلزله را به فرصت تبدیل کند این تهدید هنوز پیش روی شهروندان ایران است. ژاپنی‌ها حتی نگران زلزله‌های ۷ ریشتر به بالا نیستند اما ما برای زلزله‌های ۵ و ۶ ریشتر هم نگرانی داریم. با همه اینها این استرس و تهدید هنوز باعث بیدارباش جامعه نشده است و ما باید موضوع زلزله را از صفر تا صد بررسی کنیم. او با بیان اینکه یک ساختمان غیرایمن به منزله آسیب رساندن به یک محله است اضافه می کند: تهران اکنون چهار هزار ساختمان با بیش از ۱۱ طبقه دارد. از این تعداد فقط ۲۰۰ ساختمان با استانداردهای ایمنی هماهنگ هستند. 

حالا که بعد از یک ماه از زلزله کرمانشاه، مدیران تصمیم گیرنده برای بحران مورد انتقاد قرار گرفته اند این سوال مطرح می‌شود که آیا زلزله چهارشنبه شب درسی برای عبرت شده است یا آنکه تصمیم گیرندگان می‌خواهند از تصور زلزله پایتخت به آرامی بگذرند؟