شب که به سیاهی بزند و بازارها که بسته شوند، کم‌کم در چهره شهر پیدایشان می‌شود. سر هر کوچه و برزنی که بخواهند، بساط‌شان را پهن می‌کنند. در پیاده‌رو دود، هوا می‌کنند. شناسایی‌شان خیلی سخت نیست. چشم‌ها خمار از تراخم است و صورت‌ها تکیده از تریاک. گاهی چهره‌ها چنان از ریخت آدمیزاد برگشته که در آدم تردید ایجاد می‌کند. صورت سیه چرده با دندان‌های یک در میان، دست‌هایی سیاه‌و‌سوخته با انگشت‌های ترک خورده و لرزان. کفش‌های کثیفِ بدون بند و سوراخ شده با لنگه‌هایی متفاوت. لباس‌های کثیف و آسفالت شده با دکمه‌هایی پریده؛ این وضع ناجور ظاهر در اکثر کارتن‌خواب‌ها قابل دیدن است. معتادانی که این روزها در هر کوچه و خیابانی می‌توان آنها را دید که بدون توجه به عابران، حتی کودکان و با ظاهری ژولیده، بی‌پرده و آشکارا به استعمال مواد مخدر می‌پردازند.
چند روز پیش ولی‌الله شجاع‌پوریان، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران گفت: «بر اساس یافته‌های به دست آمده بین ۶۰۰ تا ۹۰۰هزار معتاد در شهر تهران وجود دارد.»
این درحالی است که به گفته شجاع‌پوریان در حال حاضر شهرداری تهران در ۲۲مرکز «بهاران»، ۱۶مددسرا، ۲ سامان‌سرا، ۲ همراه‌سرا و ۱۷مرکز پرتو به گروه‌های آسیب‌پذیر اجتماعی خدمات ارائه می‌کند. اما نکته قابل تامل‌تر پایین آمدن سن اعتیاد معتادان متجاهر است. آذرماه گذشته بود که رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی از وجود معتاد متجاهر زیر ۱۸سال در کشور خبر داد.
هرچند که رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور به ایلنا می‌گوید: «طبق وظیفه‌ای که به بهزیستی در این زمینه محول شده، مدیریت درمان معتادان جزو فعالیت‌های ماست، به این معنا که همه وظایف مربوط به معتادان متجاهر مربوط به بهزیستی نیست.» به گفته فرید براتی‌سده :« این نوجوانان به مراکز کودکان منتقل و در آنجا درمان می‌شوند و لازم به ذکر است که برخی استان‌ها نیاز بیشتری به این مراکز دارند.»
فقط ۶ماه نگهداری می‌شوند
او توضیح می‌دهد: «پس از اینکه یک معتاد متجاهر توسط قاضی به مراکز ماده ۱۶ فرستاده می‌شود، در بازه زمانی درمان قرار می‌گیرد. در واقع، این معتاد متجاهر یک درمان‌خواه می‌شود و بعد از اینکه درمان شد طبق قانون در مدت سه ماه و حداکثر تا ۶ماه باید در این مراکز باشد و بعد از آن، وظیفه نگهداری کمی متفاوت است. اگر قررار باشد از معتادان پس از درمان نگهداری شود نیاز به سازوکارهایی است و برای آن باید پیش‌بینی‌هایی صورت گیرد. بنابراین تاکید می‌کنم که یک معتاد متجاهر حداکثر تا ۶ماه باید در مراکز درمانی ماده ۱۶ نگهداری شود و بعد از آن، نگهداری این افراد خلاف قانون است.»
این درحالی است که معتاد متجاهر پس از ۶ماه همچنان نیاز به حمایت دارد. آنها نه‌تنها با مشکلات جسمی روبه‌رو هستند که اعتماد به آنها برای کارفرمایان دشوار است، بنابراین این افراد با مشکلات کار پیدا کردن هم مواجه هستند. ضمن اینکه بسیاری از آنها از خانواده طرد شده‌اند. موضوعی که رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی درباره آن می‌گوید: «در این مسیر بهزیستی تنها مانده است. بعد از ترخیص این افراد باید برای بعد از خروج‌شان نیز تدابیری اندیشیده شود، مشکلی که وجود دارد؛ این است که همه انتظار دارند تمامی این کارها را بهزیستی انجام دهد. البته آیین‌نامه‌هایی در این زمینه وجود دارد. رئیس قوه قضائیه چند سال پیش آیین‌نامه‌ای را در خصوص خدمات پس از خروج این افراد ابلاغ کرده اما این خدمات تنها توسط بهزیستی ارائه نمی‌شود.»
نداشتن مدارک هویتی، مانع پوشش بیمه‌ای
هزینه‌های بیمارستانی، مشکل معتادان متجاهر از سوی دیگر علاوه بر معضل نگهداری معتادان متجاهر، مشکل دیگر هزینه‌های درمانی و بیمارستانی آنهاست. موضوعی که روز گذشته سرپرست اداره پیشگیری و درمان اختلالات مصرف موادمخدر وزارت بهداشت در این باره گفت: «هزینه‌های بیمارستانی درمان معتادان متجاهر همواره یکی از مشکلات این افراد به شمار می‌آید.» به گفته سیدابراهیم قدوسی، «در حالت کلی هزینه‌های بیمارستانی معتادین متجاهر از طریق نظام بیمه‌ای پرداخت می‌شوند، در حالی که بسیاری از معتادان متجاهر مدارک هویتی لازم را ندارند و به همین دلیل مورد پوشش بیمه‌ای قرار نمی‌گیرد.»
این اظهارات درحالی است که در جملات بعدی براتی‌سده مشخص می‌شود با گذشت چند سال از عیان شدن معتادان متجاهر در معابر و خیابان‌های کلان‌شهرها – بخصوص تهران-هنوز برنامه روشنی برای سامان‌دهی آنها وجود ندارد، چراکه او در این زمینه تاکید می‌کند «نمی‌توان از این افراد بعد از آن مدتی که اشاره کردم؛ نگهداری کرد، اگر قرار باشد غذایی به آنها داده شود یا مبلغی برای گذران زندگی به معتادان متجاهر تعلق گیرد، باید به طور روشن در این خصوص برنامه‌ریزی شود. بحث این است که برای بعد از خروج معتادان متجاهر از مراکز باید برنامه‌ریزی بین سازمانی انجام شود و نیروی انتظامی نیز باید با مراکز ماده ۱۶ همکاری کند.»
۲ هزار معتاد متجاهر پدر یا مادر
اما مدیرکل بهزیستی استان تهران درباره طرح غربالگری معتادان متجاهر این‌گونه توضیح می‌دهد: «امسال در مرحله اول ۴هزار و ۲۹نفر و در مرحله دوم ۴هزار و ۵معتاد متجاهر مورد غربالگری قرار گرفتند که پس از غربالگری مشخص شد از این تعداد ۱۸۴نفر معتاد متجاهر نبودند. تست ۲۲۴نفر منفی بود، همچنین ۲۴۹نفر سالمند، ۱۲۶نفر افاغنه، ۵نفر زیر ۱۷سال، ۳۶نفر تحت درمان متادون و ۱۸۴نفر نیز ترخیص پزشکی داشتند. خروجی غربالگری ۳هزار و ۵۰نفر بود که در ۱۲۰مرکز اقامتی بهزیستی نگهداری می‌شوند. وضعیت سواد و تحصیلات معتادان متجاهر نگهداری شده طبق خوداظهاری انجام شده بیانگر این است که ۹/۶درصد (۲۲۹ نفر) اهل استان لرستان، ۲/۵درصد (۱۵۰نفر) خراسان‌رضوی، ۷/۴درصد (۱۵۵نفر) آذربایجان‌شرقی، ۳/۴درصد (۱۴۲نفر) گیلان، ۴درصد (۱۳۳نفر) ایلام، ۹/۲درصد (۹۶نفر) نیز اهل کرمانشاه بودند.»
به گفته اصغر باقری، «یک سوم معتادان متجاهر نگهداری شده، تحصیلات دیپلم به بالا دارند.» در این میان، آن طور که این مقام مسئول اعلام کرده است ۸/۲۱درصد (۷۴۹نفر) مجرد، ۶/۳۲درصد (۱۱۲۱نفر) متاهل، ۱۵.۶درصد (۵۳۷نفر) مطلقه، ۱/۱درصد (۳۸نفر) همسر فوت شده بودند و ۸/۲۸درصد (۹۹۱نفر) نیز پاسخی ندادند. نکته قابل تامل این است که حدود ۲هزار نفر از این معتادان متجاهر از یک تا هشت فرزند داشته‌اند. به عبارت دیگر، تنها این معتادان نیستند که گرفتار این بلای خانمان‌سوز می‌شوند باید همسران و فرزندان این افراد را هم به چرخه معضلات و آسیب‌های اجتماعی اضافه کرد. از سوی دیگر، آمار ثبت شده از این غربالگری حاکی از آن است که نیمی از معتادان متجاهر نگهداری شده در بازه یک تا پنج سال پس از مصرف، کارتن‌خواب شده‌اند که نشان‌دهنده این است که هم خانواده و هم اجتماع بعد از اعتیاد کمکی به آنها نکرده‌اند. همچنین ۹درصد این افراد نیز حدود ۹سال طول کشیده تا کارتن‌خواب شوند.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که هر آسیب اجتماعی همچون دومینویی افراد و جامعه را متاثر از خود می‌کند. اگرچه آمارها نشان می‌دهد ۶۵درصد معتادان متجاهر رفتارهای پرخطر نداشته‌اند اما اگر روند فعلی در کنترل معتادان متجاهر ادامه یابد، به‌طور حتم آسیب‌های آن بیش از الان خواهند شد. با این حال معاون پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی استان تهران می‌گوید: «شیوع اچ.آی.وی در کشورهای دیگر در میان معتادان متجاهر ۵تا ۱۲درصد است، در حالی که بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که از ۳هزار و ۷۵۰نفری که تست اچ.آی.وی گرفته شد فقط ۲.۷۷درصد (۱۰۴نفر) به اچ.آی.وی مبتلا بودند.»
جمع‌آوری صرف مشکلی را حل نمی‌کند
با این حال تا زمانی که درباره آسیب‌های جامعه صحبت نشود و اعتقاد بر این باشد که نباید سیاه‌نمایی کرد نه‌تنها معضلات کمرنگ نخواهند شد که بیشتر و بیشتر هم خواهند شد. همه اینها درحالی است که برای برنامه‌ریزی دقیق و حصول نتیجه نه‌تنها به مسئولان متعهد و دلسوز نیاز است که باید اعتبارهای مناسب نیز تخصیص یابد.
از یاد نبریم کودکان و نوجوانان ما آینده‌ساز این مملکت هستند و بروز و ظهور روزافزون پدیده‌هایی همچون «معتادان متجاهر» در جلوی چشمان آنها تهدید جدی جامعه فردای همه ماست. موضوعی که معاون پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی استان تهران معتقد به آن است و می‌گوید: جمع‌آوری و مخفی کردن معتادان متجاهر مشکلی را حل نمی‌کند. باید بپذیریم که این افراد در جامعه حضور دارند و برای رفع این مشکل اقدامات موثری با کمک دستگاه‌های مختلف انجام دهیم. بنابراین جمع‌آوری صرف مشکلی را حل نمی‌کند.»
- 18
- 5
