به گزارش همشهری، جنگل‌های کره زمین براساس اعلام سازمان ملل متحد، هر ۳ ثانیه به اندازه یک زمین فوتبال تخریب و نابود می‌شوند. یعنی کره زمین در هر ثانیه ۲۵۰۰ مترمربع از جنگل‌های خود را از دست می‌دهد.
در ایران اما هر ۲۰ ثانیه مساحتی به اندازه یک زمین فوتبال از جنگل‌های کشور نابود می‌شود. اگرچه هنوز میزان تخریب جنگل‌های کشور به اندازه وضعیت تخریب جنگل‌ها در جهان وخیم نیست، اما سرعت کاهش کیفیت جنگل‌های ایران بر اثر عوامل انسانی و طبیعی چنان افزایش یافته که موجب نگرانی شده است. مقایسه آمار سال ۹۹ و سال ۱۳۳۵ سطح جنگل‌های ایران نشان می‌دهد که طی ۶ دهه اخیر، ۱.۵ میلیون هکتار از سطح جنگل‌های کشور کاسته شده است. این سرعت نابودی جنگل‌های ایران به‌معنای آن است که هر ثانیه ۳۶۰ مترمربع از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور تخریب شده است. بدین‌ترتیب سالانه ۱.۵ درصد از سطح جنگل‌های ایران نابود شده و در هر ۵ سال یک میلیون هکتار از جنگل‌های ایران حذف می‌شود. بدین‌ترتیب اگر روند تخریب با سرعت فعلی ادامه یابد، تا سال ۱۴۶۰ اثری از جنگل‌های امروزی ایران باقی نمی‌ماند.
تخریب جنگل زیر ذره‌بین
اجرای طرح تنفس جنگل در ایران از سال ۹۶، برداشت چوب از جنگل‌ها را به کمترین میزان طی یک‌دهه اخیر رساند. اما سهم عمده نابودی جنگل در ایران هنوز به‌واسطه حریق رخ می‌دهد. تنها در سال گذشته، ۲۱ هزار هکتار از جنگل‌های ایران بر اثر حریق، خاکستر شدند.
رضا بیانی، جانشین معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها در این‌باره به همشهری می‌گوید: سال گذشته، ۳۶۵۰ هکتار از جنگل‌های طبیعی و ۱۰۳۴ هکتار از جنگل‌های دست‌کاشت درگیر حریق شدند. همچنین در وسعتی حدود ۱۶ هزار و ۵۸۹ هکتار از اراضی جنگلی آتش‌سوزی رخ داد. این یعنی در مجموع بیش از ۲۱هزار هکتار از جنگل‌های ما طی سال ۹۹ درگیر حریق بودند. آمار تمرکز حریق‌ها نشان می‌دهد بیشترین آتش‌سوزی‌ها در اراضی جنگلی به‌ویژه ناحیه رویشی زاگرس و ناحیه رویشگاهی خلیج و عمانی به‌وقوع پیوسته اما در ناحیه زاگرس بیشترین آتش‌سوزی‌ها در اراضی جنگلی و مکان‌هایی بود که زراعت در آنها تحت عنوان طرح کشت انجام می‌شود.
از سویی گزارش اخیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور نشان می‌دهد یک میلیون و ۶۴۵ هزار هکتار از وسعت جنگل‌های نیمه‌انبوه ایران با تراکم پوشش ۲۵ تا ۵۰ درصد کاسته شده اما در مقابل یک میلیون و ۹۱۰ هزار هکتار به اراضی جنگلی با تراکم پوشش یک تا ۵ درصد اضافه شده است.
بر مبنای این آمار، کیفیت جنگل‌های ایران با سرعت در حال کم‌شدن است. به‌گزارش مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور، وضعیت حفاظت از جنگل‌ها، مراتع و زمین‌های زراعی در ایران طی سال‌های اخیر مناسب نبوده است. بهره‌برداری بی‌رویه، تغییر کاربری و تخریب سرزمین از اصلی‌ترین عوامل ازبین‌رفتن جنگل‌ها و به‌تبع آن تنوع زیستی است.
براساس آمار منتشر شده توسط مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی، تا پایان سال ۱۳۹۹، در ایران حدود ۲ میلیون هکتار اراضی جنگلی و ۱۵.۷ میلیون هکتار جنگل وجود داشته که مقایسه این آمار با اطلاعات سال ۱۳۸۳ نشان می‌دهد طی ۱۶ سال اخیر سطح جنگل‌های ایران چندان تغییر نکرده ولی تراکم پوشش جنگل‌ها آسیب جدی دیده است. یعنی بخش وسیعی از جنگل‌های نیمه‌انبوه با تراکم پوشش ۲۵ تا ۵۰ درصد نابود و اراضی جنگلی با تراکم پوشش یک تا ۵ درصد جایگزین شده‌اند.
بدین‌ترتیب سالانه ۱۰۳ هزار هکتار از سطح جنگل‌های نیمه‌انبوه کاسته شده و در مقابل سالانه حدود ۱۲۰ هزار هکتار به اراضی جنگلی کم‌تراکم افزوده شده است. هم‌اکنون ۱۲ درصد از جنگل‌های ایران جنگل‌های انبوه هستند و ۸۸ درصد جنگل‌های نیمه‌انبوه یا کم‌تراکم در معرض آسیب کاهش تراکم قرار دارند.
سهم قصور انسانی
پس از صدها سال حفاظت رسمی از جنگل‌های ایران، هنوز هم سهم قصور انسانی در نابودی جنگل‌ها بیشترین حد ممکن است. گزارش‌ها و بررسی‌های سازمان جنگل‌ها نشان می‌دهد در ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌های رخ‌داده در جنگل‌های کشور، عامل انسانی به عمد یا غیرعمد موجب ایجاد آتش شده است. همچنین در بخش ویلاسازی‌ها، جاده‌سازی‌ها، قاچاق چوب و خاک نیز عامل انسانی ید طولانی در نابودی مستقیم جنگل‌ها داشته است. این سهم در مناطق هیرکانی و زاگرسی که بیشترین تراکم درختان در آنها وجود دارد، بالاترین حد ممکن را دارد و عامل انسانی به سرعت در حال جنگل‌تراشی به انحای گوناگون است. البته در کنار این روند، سهم تغییر اقلیم، خشکسالی و بحران آب نیز طی سال‌های اخیر به وضوح نقش خود را نشان داده و این شرایط در حال گسترش در استان‌های نیمه‌خشک و حتی استان‌های جنگلی کشور است. سیاست‌های اشتباه اجراشده توسط دستگاه‌ها و افزایش برداشت بی‌رویه از منابع آب نیز مزید بر علت شده تا شرایط برای بحرانی‌شدن موضوع حفاظت از جنگل‌های کشور فراهم شود.
اطلاعیه سازمان ملل
سازمان ملل متحد خواستار اقدام فوری برای احیای اکوسیستم‌های آسیب‌دیده زمین شده است. این سازمان در اطلاعیه‌ای همه ساکنان زمین یعنی انسان‌ها، حیوانات و گیاهان را برای بقا به اکوسیستم‌های سالم وابسته دانست.
براساس اعلام سازمان ملل متحد، هر ۳ ثانیه، جنگل‌های زمین به‌وسعت یک زمین فوتبال تخریب می‌شوند. در یک قرن اخیر نیز نیمی از تالاب‌ها نابود شده و تاکنون ۵۰ درصد از صخره‌های مرجانی جهان از بین رفته‌اند.
با نابودی این اکوسیستم‌ها، انتشار گازهای گلخانه‌ای و در نتیجه سرعت گرمایش زمین و تغییرات آب‌وهوایی نیز افزایش یافته است.سازمان ملل اعلام کرد: همه‌گیری کووید-۱۹ که یکی از دلایل اصلی آن تخریب زیستگاه‌های طبیعی و درنتیجه نزدیکی حیوانات و عوامل بیماری‌زا به انسان بود، نشان می‌دهد نابودی اکوسیستم‌ها پیامدهای خطرناکی به‌دنبال دارد. به‌همین دلیل، شعار روز جهانی محیط‌زیست در سال‌جاری بر موضوع بازسازی اکوسیستم‌ها تمرکز کرده است.
بازسازی اکوسیستم‌ها از قله کوه‌ها تا اعماق اقیانوس‌ها به‌معنای بازگرداندن آنها و تنوع زیستی موجود در آن اکوسیستم به وضعیت سالم و طبیعی است. برهمین اساس سازمان ملل متحد، دهه سال آینده از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰ را به‌عنوان دهه «بازسازی اکوسیستم‌ها» نامگذاری کرده است.
*سید محمد فخار
- 14
- 6
