حفرتونل مترو و خشک شدن‌های پی درپی زاینده رود، آنقدر به «سی و سه پل» پیله کرد تا ترک‌ها را به جان یکی از زیباترین پل‌های دوره صفوی انداخت؛ ترک‌ها و البته نشست زمین. «علیرضا روحانی» رئیس شورای هماهنگی سمن‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور خبر تلخ‌تر دیگری هم داد؛ خشکسالی‌ها و فرونشست‌های اصفهان تنها «سی و سه پل» را نشانه نرفته است بلکه به گفته او تمام پل‌های صفوی که روی زاینده رود زده شدهاند، در معرض نشست هستند.
«شهرام امیری» مدیر امور بین‌الملل اداره کل میراث فرهنگی اصفهان با اشاره به عادی بودن ترک برداشتن پل‌های تاریخی با توجه به نوسانات آب، آب پاکی را روی دست همگان می‌ریزد و می‌گوید: «میراث می‌تواند در حوزه درمان فعالیت کند نه پیشگیری.»
سی و سه پل قربانی سوءمدیریت‌ها
به گفته «روحانی» وضعیت سی و سه پل از سایر پل‌های صفوی که هر ساله گردشگران زیادی از جهان را به سمت اصفهان می‌کشاند، بدتر است. سی و سه پل تنها از خشکسالی و قطع و وصل‌های فصلی آب به روی زاینده رود زخم نمی‌خورد. زخم کاری را ابتدا دستگاه حفر «مترو» به آن زد تا ترک‌ها خیلی زودتر از آنچه خشکسالی می‌تواند به آن زخم بزند، خود را نشان بدهد.
مترو اصفهان تا پیش ازرسیدن به سی و سه پل، بخشی از چهارباغ را خشک کرد. هشدارهای کارشناسان و تلاش‌های فعالان میراث فرهنگی و رسانه‌ها، مسببان این امر را به دادگاه کشاند اما به نتیجه‌ای که بتواند میراث فرهنگی را از زخم توسعه برهاند، منجر نشد. تیغ توسعه همچنان به زخمی کردن میراث صفوی‌ها ادامه داد. مترو در زمان مدیریت «حمید بقایی» بر سازمان میراث فرهنگی در دولت گذشته به سی و سه پل رسید تا ترک‌ها بر تن یکی از زیباترین پل‌های تاریخی کشور رعشه بیندازد. این اتفاق در نتیجه یک اشتباه محاسباتی بوقوع پیوست. هرچند بخشی از افکارعمومی مدعی وجود «گنجینه» در زیر سی و سه پل و بخش حفاری شده بودند اما این مسأله همواره از سوی مجریان به «طنز» نگریسته شد. دستگاه حفار آن‌طور که روحانی هم می‌گوید در اثر یک انحراف به «رمپ» سی و سه پل رسید وعملیات را متوقف کرد.
مجریان تا مدت‌ها کاسه «چه کنم» دست گرفتند! چون دستگاه حفر آلمانی نمی‌توانست به عقب برگردد. باید آن را عمودی از زمین خارج می‌کردند اما هزینه زیادی روی دست مجریان می‌گذاشت. احتمال تخریب گسترده در سی و سه پل هم می‌رفت. به گفته روحانی در نهایت آنها به این نتیجه رسیدند که مسیر را ادامه و آن را از زیر ساختمان‌های شخصی عبور دهند. این مسأله هم نیاز به مصوبه مجلس شورای اسلامی داشت.
روحانی می‌گوید: «در سکوت خبری این اتفاق انجام گرفت. حتی اجازه ندادند که خیلی از اعضای شورا در جریان این ماجرا باشند». بعد از آن ایستگاه جدید را چند متر بالاتر از ایستگاه سی و سه پل زدند. روحانی می‌گوید:«برای ساخت ایستگاه اول بخشی از درختان چهارباغ قطع شد، بعد از دوسال هزینه، به سمت ساخت ایستگاه جدید رفتند. بخشی دیگر از درختان چهارباغ(دوره صفوی) هم برای ساخت ایستگاه جدید قطع شد. همان هزینه دوباره انجام گرفت.» در نهایت مسیر مترو در ۴۰ متری سی و سه پل حفر شد که به گفته کارشناسان زمین را سست کرد تا نشست زمین از این ناحیه هم به تاریخ اصفهان آسیب بزند. بنابراین زیر پای «سی و سه پل» را ابتدا مترو خالی کرد اما نقشه تلخ را سدسازی‌ها، انتقال آب برای صنایع و... برای این پل تاریخی کشیدند.
وضعیت سی و سه پل خطرناک است
روحانی نقشه هوایی اصفهان را یادآور می‌شود و می‌گوید: «اگر به نقشه هوایی از اصفهان و بستر زاینده رود توجه شود، مشخص می‌شود که این رود به صورت یک خط مستقیم در شهر جریان دارد اما به سی و سه پل که می‌رسد، قوس پیدا می‌کند.»
به گفته او: «تمام پل‌های اصفهان بویژه پل‌های صفوی که روی بستر زاینده رود بنا شدهاند، زیربنای آنها روی بستر سنگی ساخته شده است. سی و سه پل تنها پلی است که روی بستر سنگی بنا نمی‌شود، چون می‌خواستند ستون فقرات اصفهان صفوی(چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا) را بوسیله سی و سه پل بهم متصل کنند، زاینده رود را منحرف کردند تا سی و سه پل را روی بستر شنی و ماسه‌ای بسازند.»
برای همین صفوی‌ها زیر پایه‌های پل را به عمق ۳۰ متر شمع کوبی کردند. اینجاست که حیات این پل به آب بستگی پیدا می‌کند. روحانی تأکید می‌کند:«ماندگاری ملات پایه‌های سی و سه پل به آب بستگی دارد. زمانی که آب به این ملات نمی‌رسد، باعث ترک خوردن پایه‌ها و فرونشست پل می‌شود.» کارشناسان پیش از روحانی و در سال‌های گذشته هم نسبت به شوک قطع و جاری کردن آب در زاینده رود روی پایه‌های سی و سه پل هشدار داده اند: «این جریان دائماً به پل‌های سی و سه پل صدمه وارد می‌کند.»
هشدارهایی که البته دردی از زاینده رود و پل‌های تاریخی‌اش دوا نکرد. برنج همچنان در اصفهان کشت می‌شود. صنایع در اصفهان نه تنها عقب نشینی نکردند که در پاسخ به اعتراض‌ها فاز جدید صنایع پرآب بر اصفهان به سمت چهارمحال و بختیاری رفت تا همه چیز از سرچشمه آب بخورد.
روحانی حرکت ماشین‌های سنگین روی سی و سه پل را هم یکی از علل ترک‌های امروز آن می‌داند. عبور و مرور ماشین‌ها روی سی و سه پل در دهه‌های بعد از انقلاب متوقف شد اما به گفته روحانی نقش خودش را در ایجاد این زخم عمیق به جا گذاشت. به گفته او همه این مسائل دست به دست هم داد تا سی و سه پل از درد ترک‌های بی‌شمار به خود بپیچد، ترک‌هایی که آنقدر ادامه یافته که به جان دیگر پل‌های زاینده رود از جمله پل چوبی یا همان پل«جویی»، خواجو و... افتاده است.
ترک خوردن پل‌های تاریخی اجتناب‌ناپذیر است
«شهرام امیری» مدیر امور بین‌الملل اداره کل میراث فرهنگی اصفهان هم ترک خوردن پل‌های تاریخی و دیگر آثار تاریخی را امری عادی و اجتناب‌ناپذیر می‌داند. همین وضعیت هم باعث شد تا اواخر سال گذشته «کمیته پایش پل‌های تاریخی شهر اصفهان» تشکیل شود.
امیری می‌گوید: «از این‌رو اقدامات پایش روی ۱۱ پل موجود در محور رودخانه زاینده رود در دستور کار قرار گرفته است.» به گفته امیری در آخرین اقدام پل «جویی» در اصفهان مورد پایش و اقدامات مرمتی روی این پل انجام شده است. با وجود این افکارعمومی می‌پرسند آیا هیچ راهی برای جلوگیری از ترک خوردن آثار صفوی که یکی از شناسنامه‌های شناخته شده ایران در جهان هستند وجود ندارد؟! آیا باید شاهد مرگ پل‌های تاریخی بعد از زاینده رود بود؟
- 11
- 3
