رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور در گفت‌وگو با «شهروند»: كمبود زمين درمناطق جنوبي بنادر تاريخي را درخطر تخريب قرار داده است سرپرست هیأت زمین باستان‌شناسی بنادر تاریخی «سیراف» و «نای بند»: بنادر تاريخي تعيين حريم شود
نیره خادمی| تخريب و غارت آثار تاريخي در تهران، شيراز، خوزستان كم بود، حالا مشاهدات ميداني باستان‌شناسان نشان مي‌دهد كه زمين‌خواران براي تصرف بنادر تاريخي در سيراف، ناي‌بند و نجيرم در خليج‌فارس برنامه‌ريزي كرده‌اند، درحالي كه مساحت ٣هزار كيلومتري زمين‌هاي ساحلي جنوب ايران تاكنون تحت كاوش‌هاي باستاني قرار نگرفته و خطر تخريب در آن وجود دارد.
دیروز حسین توفیقیان، سرپرست هیأت زمین باستان‌شناسی بنادر تاریخی سیراف» و نای‌بند اين خبر را درباره بنادر تاريخي خليج‌فارس اعلام كرد. او از برنامه زمین خواران برای تصرف غیرقانونی بنادر تاریخی سیراف، نای‌بند و نجیرم در خلیج‌فارس خبر داد و خواستار تعیین حریم این بنادر شد: «درنتیجه بررسی‌هاي میدانی که با هدف مطالعات زمین باستان‌شناسی بنادر یادشده انجام شد، شاهد تخریب‌ها و تصرف‌های غیرقانونی فراوانی دراین بنادر تاریخی ارزشمند بودم. لازم می‌دانم از همگان خواستار ارایه راه‌حلی کارشناسانه و علمی برای نجات آنها از نابودی کامل و همیشگی باشم. سیراف، نای‌بند و نجیرم (بطانه) به‌عنوان مهمترین بنادر تجاری خلیج‌فارس درسواحل شرقی استان بوشهر و درحد فاصل شهرستان دیر تا خلیج نای‌بند قرار گرفته‌اند.»
به گفته او، این مراکز بزرگ تجاری که بازارهای ایران را در دوره ساسانی تا سده‌های نخستین بعد از اسلام به بازارهای شرق آفریقا، شبه‌قاره هند و شرق آسیا متصل می‌کردند، نقش مهمی درتجلی و تعالی فرهنگ و تمدن ایران‌زمین برعهده داشته و دراین میان سیراف به‌عنوان بزرگترین و مهمترین بندر تاریخی خلیج‌فارس، نه‌تنها مرکز بزرگ تجارت بلکه مرکز گفت‌وگوی تمدن‌ها و اقوام مختلف ایرانی، آسیایی شرقی، عربی، هندی و آفریقایی بوده است. گسترش روزافزون فازهای جدید پارس‌جنوبی و شمالی، قیمت زمین را تا حدی بالا برده که بسیاری از اهالی زمین‌های ساحلی را به قطعات کوچک و بزرگ تقسیم کرده و هریک با کسب برخی مجوزهای قانونی و به صورت غیرقانونی اقدام به محصورکردن این زمین‌ها کرده و در انتظار خریداران هستند.»
آنطور كه توفيقان گفته است؛ هنگام حضور هیأت زمین باستان‌شناسی سیراف در بررسی‌های میدانی به او پیشنهاد خرید یک قطعه بسیار «اوکازیون» و مشرف به خلیج نای‌بند واقع دربخش میانی بندر نای‌بند ارایه شده است: «فروشنده که مدعی بود تمامی بخش‌های تصرف‌شده بندر تاریخی نای‌بند، امروزه دارای سند هستند و هیچ‌گاه مزاحمتی برای آنها درتصاحب این زمین‌ها و ساخت دیوارهای بلوک سیمانی به وجود نیامده و زمین پیشنهادی دارای سند است و به قیمت متری یکصد و٤٠هزار تومان قابل واگذاری است.»
به گفته او، وضعيت بندر سيراف و نجيرم هم بهتر از بندر ناي‌بند نيست: «داستان تخریب و تصرف غیرقانونی، درسیراف توسط اهالی بندر طاهری که آن هم به دلیل حضور صنایع گاز، گسترش بی‌رویه یافته و بندر تاریخی سیراف را درخود بلعیده، تکرار شده است. در بندر نجیرم بندر بزرگ و اقماری سیراف، وضع از این هم بدتر است و تصرف بخش‌های شرقی و غربی این بندر توسط گسترش صنایع و گاهی خصوصی از یکسو و تسطیح سطح بندر و ایجاد خاکریزهایی برای تقسیم‌بندی سطح بندر بین افراد مختلف از دیگر سو، بندر تاریخی نجیرم را به نابودی کامل کشانده است. در جای‌جای بندر نجیرم کف خانه‌های ساکنین این بندر تاریخی و کارگاه‌های سفالگری آن‌که در دل خود هزاران پرسش بی‌پاسخ دارند، به وسیله بیل‌های مکانیکی و راهسازی بیرون افتاده و دیوار فضاهای معماری خودنمایی می‌کند، درحالي كه تقریبا تمامی محققین اروپایی معتقدند؛ سفال نوع فیروزه‌ای که به‌عنوان یک کالای ارزشمند ازطریق خلیج‌فارس به بنادر شرقی آفریقا، شبه‌قاره هند و شرق آسیا تجارت می‌شد، در بین‌النهرین ساخته شده است.»
كمبود زمين درجنوب دليل هجوم زمين‌خوران به بنادر تاريخي
حالا طبق آنچه كه حميده چوبك، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور به «شهروند» می‌گوید: حدود ٣هزار كيلومتر ازسواحل ايران درخوزستان، ساحل درياي مكران تا نزديك پاكستان هنوز شناسايي تاريخي نشده است، بنابراين بيم آن مي‌‌رود كه مورد هجوم زمين‌خواران قرار گيرد: «طبق گزارش‌هاي رسيده برخي افراد دربخشي از زمين‌هاي بنادر تاريخي سیراف، نای‌بند و نجیرم در خلیج‌فارس بدون سند حصاركشي كرده‌اند و توانسته‌اند زمين‌ها را تصرف كنند.» او علت هجوم زمين‌خواران به اين منطقه را كمبود زمين درمنطقه پارس‌جنوبي و عسلويه اعلام كرد: «اكنون تمامي محوطه‌هاي باستاني درخطر تخريب و سوءاستفاده قرار گرفته‌اند و تا همين حالا هم آسيب جدي بر آنها وارد شده است. ساخت‌وساز‌هايي درمنطقه صورت گرفته است، بدون اينكه مالكيتي نسبت به زمين‌ها داشته باشند. متأسفانه عرصه‌هاي تاريخي بنادر خليج‌فارس تاكنون ثبت‌ملي نشده‌اند و حريمي هم براي آنها تعيين نشده، اما اميدواريم كه ازطريق مراكز استان‌ها اين اتفاق هرچه سريع‌تر صورت گيرد.»
حمیده چوبک از كمبود مطالعات و كاوش‌هاي باستان‌شناسي دراين جنوب ايران خبر مي‌دهد: «تاكنون مطالعات جدي در اين‌باره انجام نشده است، به همين دليل براي تهيه نقشه باستان‌شناسي خليج‌فارس برنامه‌ريزي كرديم. بنابراين قصد داريم دريك طرح ٣ تا ٥ساله سواحل خوزستان، بوشهر، مكران و چابهار را به لحاظ اطلاعات باستان‌شناسي تحت پوشش اطلاعاتي دربياوريم.» رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور از وجود ٣هزار كيلومتر مربع خط ساحلي درجنوب ايران از خوزستان، آخرين نقطه ساحل درياي مكران و نزديك پاكستان خبر داد: «لازم است كه طرح جامع مطالعات باستان‌شناسي خليج‌فارس را درنظر بگيريم، بعد هم تعيين اولويت كنيم.»
بنادر تاريخي نبايد تحت هيچ عنواني تغيير يابند
مصطفی راستی‌دوست، عضو و معاون اسبق پژوهشکده باستان‌شناسی، باستان‌شناس زیر آب هم درباره اهميت آثار ملي ثبت‌شده منطقه سيراف به «شهروند» توضيح داد: «ارزش اين منطقه از نظر باستان‌شناسي اسلامي بسيار بالاست. آثار زيادي از ابتداي اسلام درآن منطقه وجود دارد و شهر در آنجا به صورت طولي گسترش يافته و اهميت آن به حدي بوده است كه «وايت هوس» كاوشگر انگليسي به اندازه ٧ فصل يافته‌هاي باستان‌شناسي در آنجا كاوش كرده است.»
و درباره حريم بنادر سيراف گفت: «حريم بنادر سيراف از خط ساحلي جنوب به سمت دريا و از شمال هم در ارتفاعات است. علاوه بر اينكه ما در منطقه خشكي سيراف آثار تاريخي داريم، در زيرآب هم داراي آثار تاريخي زيادي هستيم، چون در آنجا خط ساحلي رو به پيشرفت است و بخش زيادي از آثار معماري را با خود به زير آب برده است. كشتي‌هاي زيادي درگذشته دراين مسير از مبدأ هند و چين وجود داشت كه غرق شده‌اند كه از آنها با عنوان كپسول تاريخي ياد مي‌شود. اين كپسول‌هاي تاريخي معرف دوره زماني هستند كه كشتي حيات داشته و تمام خصوصيات آن دوره در آنها محبوس شده است و به همين دليل نبايد اجازه تجاوز به حريم آنها را بدهيم. ميراث گرانقدري دراين سواحل وجود دارد كه تجديدناپذير است؛ يعني اگر تخريب شود، دوباره نمي‌شود آن را ساخت. بنابراين ضرورت دارد كه از تمام توان خود براي حفظ آن بكوشيم. منطقه سيراف ثبت‌ملي شده است و تجاوز به حريم آن غيرقانوني است.»
او در ادامه توجه همه‌جانبه به حفظ بناهاي تاريخي را ضروري دانست: «اين كه سازمان ميراث فرهنگي به‌عنوان متولي قانوني كشور اعلام كرده كه اين محوطه‌ها تاريخي هستند، برمردم واجب است كه از آن حراست كنند. دلايل متعددي هست كه اجاز ندهيم كه تحت هيچ عنواني «توسعه» «ساخت‌وساز» و هيچ دليل ديگري دراين مناطق تغييري ايجاد شود، چون توسعه زماني معنا مي‌يابد كه الزامات ميراث فرهنگي رعايت شود وگرنه يك‌جانبه است.»
- 15
- 2
