برخلاف ادعاي مسئولان هورالعظيم تنها پساب كشاورزي و فاضلاب آبگيري شد و اين آبگيري بر مشكلات بزرگ‌ترين تالاب خوزستان افزود.
دوباره حال و روز هورالعظيم ناخوش است، اين‌بار پاي دشمن بعثي درميان نيست بلكه بحران مديريتي در داخل كشور، نفس‌هاي هورالعظيم را به‌شماره انداخته است.مبل زندگي در خوزستان است. تالابي كه در هشت سال جنگ تحميلي قرباني ايراني‌ستيزي صدام شد.
وزارت نيرو مانع ثبت هورالعظيم در كنوانسيون رامسر شده است. درصورت ثبت وزارت نيرو مجبور به اختصاص حقابه آن خواهد شد و بايد حقابه هورالعظيم از سد كرخه را بدهد.
براي استخراج نفت ابتدا بايد زمين آن بخش از هور را خشكاند و پس از آن اقدام به استخراج كرد. اين درحالي است كه تكنولوژي‌هاي جديد امكان استخراج نفت بدون خشك كردن تالاب را مي‌دهد.
شرايط كنوني تالاب‌هاي ايران چندان مناسب نيست و شايد روزي نباشد كه در جرايد و رسانه ها از مرگ تالاب‌هاي كشور نشنويم و بارها اين سوال را از خود پرسيده ايد كه دولت و سازمان حفاظت محيط زيست تاكنون براي نجات تالاب ها چه اقداماتي انجام داده است؟ از جمله تالاب هاي ايران كه اكنون در شرايط بدي قرار گرفته است، تالاب هورالعظيم در استان خوزستان است .اين تالاب از سويي با بي مهري وزارت نيرو براي ثبت كنوانسيون رامسر و از سوي ديگر با بي مهري هاي وزارت نفت درخصوص فعاليت‌هاي آلوده كننده چون ايجاد سكوهاي نفتي در حوضه آبريز آن مواجه شد.
هورالعظيم تنها ميراث باقيمانده از تالاب‌هاي بين‌النهرين و سمبل زندگي در خوزستان است. تالابي كه در هشت سال جنگ تحميلي قرباني ايراني‌ستيزي صدام شد. در آن روزگار صدام حقابه تالاب را قطع كرد و سعي بر خشك كردن آن داشت. اين تالاب به‌عنوان بزرگ‌ترين تالاب استان در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم این تالاب در ایران و دوسوم آن در کشور عراق است.اما پس از سقوط او، زندگي دوباره به هورالعظيم بازگشت و بخش‌هاي بزرگي از تالاب احيا شد. دوباره حال و روز هورالعظيم ناخوش است، اين‌بار پاي دشمن بعثي درميان نيست بلكه بحران مديريتي در داخل كشور، نفس‌هاي هورالعظيم را به‌شماره انداخته است.
سال گذشته پاي هورالعظيم به انتخابات رياست جمهوري نيز باز شد، روحاني در مانورهاي انتخاباتي خود از آبگيري هورالعظيم به‌عنوان يك دستاورد بزرگ استفاده كرد كه اين مساله با استقبال خوبي از سوي مردم به‌ويژه جامعه محيط زيست ايران مواجه شد. اما برخلاف ادعاي مسئولان هورالعظيم تنها پساب كشاورزي و فاضلاب آبگيري شد و اين آبگيري بر مشكلات بزرگ‌ترين تالاب خوزستان افزود. در آن زمان دولت مدعي آبگيري تالاب حدود ۴۰ سانتي‌متر بود كه البته اين آمار درست است اما به‌دليل آنكه آبگيري از طريق پساب نيشكر انجام شد، با تبخير آب، تاثيرات بسيار نامطلوبي بر محيط‌زيست منطقه گذاشت. متاسفانه بسياري آبزيان منطقه كه ماهي‌هاي نادر و بومي را تشكيل مي‌دهند به‌دليل شوري آب درحال انقراض هستند.شنيده‌ها حاكي از آن است كه پساب انتقالي به هورالعظيم حاوي فلزات سنگين و شيميايي است. آبگيري با پساب و فاضلاب غيربهداشتي و غيرمنطقي است كه سلامت مردم را به‌خطر مي‌اندازد.اما در ميان تمامي پيدا و پنهان خشكي هورالعظيم، متهم اصلي وزارت نفت است. براساس آمار در سال ۶۱ مساحت هورالعظيم بيش از ۹۰ هزار هكتار بوده است اما پس از روي كار آمدن دولت‌هاي نهم و دهم متاسفانه شركت نفت تا آزادگان امتداد پيدا كرد و عامل اساسي خشك‌شدن هورالعظيم بود.شركت نفت از يادآوران در هويزه شروع شده و تا مرز ايران كه نفت مشترك بين ايران و عراق است، ادامه دارد. شركت نفت پروژه‌هاي بسياري را اجرا كرده است. به گفته مشاور مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب، ۴۲ چاه و ۱۰ دکل براي استخراج نفت در میدان نفتی آزادگان وجود دارد. براي استخراج نفت ابتدا بايد زمين آن بخش از خور را خشكاند و پس از آن اقدام به استخراج كرد. اين درحالي است كه تكنولوژي‌هاي جديد امكان استخراج نفت بدون خشك كردن تالاب را مي‌دهد.
برنامه‌اي براي نجات هورالعظيم نداريم
حال بسياري دوستدارن محيط زيست نگران تالاب‌ها ازجمله تالاب هورالعظيم هستند. در اين رابطه ابوالفضل آبشت، مدير تهيه و طرح حفاظت از تالاب‌هاي ايران از وضعيت هورالعظيم گفت:« هورالعظيم يكي از تالاب‌هايي است كه وزارت نفت در آن منطقه حضور دارد. تاكنون براي اين تالاب طرح و برنامه‌اي وجود نداشته اما جزو اولويت‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست است كه براي آن طرحي تهيه شود. اما اگر براي تالاب هورالعظيم برنامه‌اي تهيه شود، بايد نمايندگان وزارت نفت براي تهيه طرح حضور داشته باشند و به اجراي طرح كمك كنند. وزارت نفت جزو نهادها و دستگاه‌هايي است كه در تالاب هورالعظيم تاثير منفي داشته است . هرساله تعداد طرح هاي نجات تالاب‌هايي مانند هورالعظيم در سازمان حفاظت محيط زيست در حال افزايش است.
حفاظت از تالاب‌ها در اولويت دولت
آبشت در خصوص وضعيت تالاب ها گفت: سال جاري باتوجه به شعار سازمان حفاظت محيط زيست و آنچه كه حداقل دفتر رياست جمهوري از سازمان حفاظت محيط زيست خواسته است، اضافه شدن اولويت چهارمي در كنار سه اولويت ديگر در گذشته است كه آن سه اولويت شامل جلوگيري از آلودگي شهرها ، پسماند و گرد و غبار بود كه هم‌اكنون اولويت چهارم به نام آب و تالاب نيز به آن اضافه شده است».
مدير تهيه و طرح حفاظت از تالاب هاي ايران درادامه در خصوص ويژگي هاي طرح هاي تهيه شده براي نجات تالاب‌ها :« در واقع موضوع تالاب‌ها موضوعي نيست كه تنها مربوط به يك بخش و نهاد خاصي باشد و اين موضوع را بايد بين بخشي دانست. يك تالاب در واقع يك حوضه آبريز بوده كه سلامت يا عدم سلامت آن مربوط به اتفاق هايي است كه در آن حوضه رقم مي‌خورد و اين اتفاق‌ها را به طور حتم تمام دستگاه ها رقم خواهند زد؛ منابع طبيعي،وزارت جهاد كشاورزي،وزارت نيرو،وزارت نفت و حتي سازمان گردشگري و مردم، در آن دخيل هستند. به دليل همين امر بين بخشي بودن موضوع تالاب‌ها اكنون نه تنها از اولويت سازمان حفاظت محيط زيست است بلكه اكنون اولويت ساير سازمان ها نيز بايد قرار بگيرد.
متاسفانه در گذشته تمام سازمان ها و نهادهايي كه در ارتباط با موضوع تالاب ها قرار داشتند ، خود را بي ارتباط با اين موضوع مي دانستند. موضوع محيط زيست در تمام كشورهاي جهان داراي فرآيندي است كه اين مراحل را طي كرده اند و لازم است زماني را طي كند تا همه افراد متوجه ضرورت آن شوند، نه آنكه موضوعي فانتزي باشد.
وزارت نيرو مانع اصلي ثبت جهاني هورالعظيمباتفكر سازه‌اي در مديريت منابع آبي، بلاي جان كشور شده است. بحران آبي و خشكسالي ايران نتيجه همين غلبه تفكر سازه‌اي است. چند سال اخير كشمكش‌هاي بسياري براي ثبت هورالعظيم در كنوانسيون رامسر وجود داشته است. مسئولان از اين مساله غافلند و وزارت نيرو نيز مانع ثبت هورالعظيم در كنوانسيون رامسر شده است. آن‌ها نمي‌خواهند هورالعظيم ثبت بين‌المللي شود؛چرا كه اگر اين اتفاق رخ دهد، وزارت نيرو مجبور به اختصاص حقابه آن خواهد شد. وزارت نيرو بايد حقابه هورالعظيم از سد كرخه را بدهد اما ميزان آبي كه به‌اسم حقابه هورالعظيم اختصاص مي‌دهند، صرف كشاورزي مي‌شود. آن‌ها حقابه‌اي جدا براي تالاب هورالعظيم اختصاص نمي‌دهند».
حال و روز ناخوش شادگان
هورالعظيم تنها تالاب بحراني در خوزستان نيست. شادگان نيز مانند هورالعظيم حال و روز ناخوشي دارد.
احداث هشت سد درحوضه آبریز تالاب شادگان آن را به ورطه خشکی کشانده است.حجم آب شيرين ورودي شادگان به‌دليل كاهش نزولات جوي، خشكسالی و ذخیره آب در پشت سد مارون كاهش چشمگيري داشته است. كاهش آب شيرين موجب تغيير اكوسيستم تالاب شده است. آب‌هاي شور و نيمه‌شور شادگان نيز كه از طريق جزر و مد دریا و كارون تامين مي‌شد، بسياركاهش يافته است.اما كاهش آب ورودي به شادگان همه ماجراي آن نيست بلكه ورود پساب‌های صنعتی به تالاب نيز مشكل ديگر شادگان است. همچنين دپوي زباله‌هاي شهري و بيمارستاني بلاي جان اين تالاب شده است.درحال حاضر شادگان از زهاب نيشكر تغذيه مي‌شود. حقابه اين تالاب از رودخانه‌هاي خوزستان اختصاص داده نمي‌شود و علت اصلي خشكي آن همين مساله است. اگر شادگان و هورالعظيم به‌صورت كامل خشك شوند، بايد منتظر سونامي نمك در خوزستان باشيم. آن زمان ديگر ادامه زندگي در اين استان غيرممكن خواهد شد.آبزيان تالاب شادگان در آب شيرين زندگي مي‌كنند و هم‌اكنون با آب شور پساب كشاورزي نمي‌توانند زندگي كنند؛ پساب كشاورزي موجب بالا رفتن شوري آب و در نتيجه مرگ بسياري آبزيان شده است؛ آبزياني كه نادرند.
مهاجرت خوزستاني‌ها
بسياري مردم هورنشين و تالاب‌نشين خوزستان به كلانشهرهاي كشور مهاجرت كرده‌اند؛ يكي از مهم‌ترين دلايل اين مهاجرت مساله ريزگردهاست.ريزگردهايي كه از تالاب‌هاي خشكيده بر مي‌خيزند.
ناصر عبيات، فعال محيط زيست در اين‌باره گفت:« سه منشأ براي ريزگردها وجود دارد؛ منشأ داخلي، محلي و خارجي. دليل ريزگردهاي خوزستان آن‌گونه كه مسئولان اعلام كرده‌اند، فقط خارجي نيست بلكه بيشتر ريزگردهاي خوزستان داخلي و محلي است. منشأ محلي آن ۱۵ كيلومتر در منطقه تاثير دارد اما منشأ داخلي بيشتر از آنچه تصور مي‌كنيد، تاثيرگذار است.ريزگردهاي داخلي به‌دليل خشكي تالاب‌ها و بي‌آبي به‌وجود آمده است. براساس آمار سال گذشته، وضعيت تالاب‌هاي عراق كه در مجاورت خوزستان قرار دارند، بسيار بهتر و مطلوب‌تر از ايران است. چرا كه حقابه ايران از رودخانه‌هاي عراق قطع شده و آن‌ها توانسته‌اند از اين مساله استفاده كرده و تالاب‌هاي عراق را آبگيري و احيا كنند. درحال حاضر، برخي تالاب‌هاي عراق به‌دليل شرايط مساعد در كنوانسيون رامسر ثبت جهاني شده‌اند.تالاب شادگان، هورالعظيم و رودخانه‌هاي يراهي خشك شده‌اند؛ وضعيت كرخه نيز نگران‌كننده است. سرشاخه‌هاي آن به‌سوي هورالعظيم خشك شده‌اند. حال و روز كارون نيز بسيار بد است ».
تالاب‌هاي ارزشمند
تالاب‌هاي ايران يكي پس از ديگري خشك مي‌شوند. تمامي اين اتفاق‌ها درحالي رخ مي‌دهد كه ارزش اکولوژیک تالاب‌ها ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمین‌های زراعی است. براساس آمار ،تالاب‌های ۳۰ کشور در فهرست مونترو کنوانسیون رامسر (فهرست قرمز) قرار گرفته‌اند که به ترتیب ایران و یونان با هفت تالاب و پس از آن‌ها جمهوری چک با چهار تالاب، بیشترین مونترو تالاب‌ها را دارند. همچنین نام ۲۷ تالاب ۱۷ کشور جهان نیز به‌دلیل بهبود شرایط اکولوژیکی تالاب‌های‌شان از این فهرست خارج شده است. براساس تحقيقات انجام‌شده، دخالت‌های انسانی علت اصلی خشک شدن تالاب‌های کشور بوده که خشکسالی نیز مزید بر علت است.
دنيا عباسي كسبي
- 11
- 6
