هر نقطه از خاک که در آن جانوران خاک زی نظیر کرم خاکی و مورچه مشاهده نشد به معنای از بین رفتن تنوع زیستی خاک و غیر قابل کشت بودن آن است. یک چهارم تنوع زیستی جهان، درون خاک قرار دارد و شعار امسال روز جهانی خاک،« خاک را زنده نگه دارید، از تنوع زیستی خاک محافظت کنید» است.
محمد درویش، عضو هیات علمی موسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع کشور معتقد است، بيش ترین کم توجهی در طبیعت نسبت به خاک شده است. او به همشهری می گوید:بررسی دانشمندان در یکی از بیابان های لیبی که از گرم ترین نقاط جهان است، نشان می دهد که در هر سانتی مترمکعب خاک، بیش از ۲۰هزار باکتری مفید وجود دارد. خاک موجودی زنده و سرشار از مواد و موجودات ارزشمند است که برای تولید غذا بسیار اهمیت دارد و ضامن تنوع زیستی موجود در کره زمین است. سالانه بیش از ۲۴میلیارد تن خاک از دسترس خارج می شود و این درحالی است که متوسط تولید خاک ۴۰۰سال است. ایران یک درصد مساحت خشکی های جهان را دارد، ولی میزان فرسایش خاک کشور ۲میلیارد تن در سال و یک دوازدهم سهم جهانی فرسایش خاک است.
وی می گوید:اگر قرار باشد فقط ارزش کانی های فلزی خاک را بسنجیم، ایران سالانه حدود ۵۶میلیارد دلار فقط در فرایند فرسایش از دست می دهد و این در شرایطی است که زمان تولید خاک در ایران ۸۰۰سال، یعنی دوبرابر متوسط جهانی است. محمد درویش می گوید:به علت ناهمواری های جوان کوه ها، فشار دام بر عرصه های مرتعی، توسعه کشاورزی زیراشکوب ها و کشت دیم در شیب های بالای ۱۵درصد، توسعه بی رویه سد سازی و تغییر کاربری، نرخ فرسایش خاک در ایران زیاد است. نیمی از فرسایش خاک در کشور نیز آبی و نیمی بادی است که ناشی از خشک شدن تالاب ها و خشک شدن اراضی دیم در ۶ ماه سال است.
این پژوهشگر، متناسب کردن تعداد دام با مرتع و صنعتی کردن فرایند دامپروری را یکی راه های حفاظت از خاک عنوان می کند و می گوید:در شیب های بالای ۱۵درصد تحت هیچ شرایطی اجازه کشاورزی حتی به صورت دیم نباید داده شود. همچنین نباید تغییر کاربری به خصوص در اکوسیستم های مرتعی و جنگلی داده شود. همچنین باید در خطوط انتقال نفت و آب و گاز ملاحظات زیست محیطی اعمال شود.
تنوع زیستی درون خاک در همه جای دنیا در حال از بین رفتن است. نیمی از خاک سطح کره زمین در ۱۵۰سال گذشته از بین رفته است. حبیب خداوردیلو، رئیس گروه علوم خاک دانشگاه ارومیه در گفت وگو با همشهری با اشاره به تنوع زیستی بالای خاک می گوید:اکولوژیست ها به بخشی از گونه های زیستی درون خاک، مهندسان خاک می گویند. انواع کرم خاکی، مورچه و... معماری تقلیدناپذیری ایجاد می کنند که خاک بتواند به وظایف متنوع زیست محیطی، تولید غذا، اکولوژیکی، جذب و نفوذ آب و... خود برسد.
حبیب خداوردیلو، میکروب های خاک را به پزشکان خاک تشبیه می کند و می گوید:میکروب های درون خاک، بسیاری از آلودگی های درون خاک را تجزیه کرده و به مواد بی خطرتر تبدیل می کنند و در اکثر مواقع از جذب مواد غیرضروری جلوگیری کرده و به جذب مواد موردنیاز گیاه که در چرخه حیات مؤثر است، کمک می کنند. مدیریت نادرست ما در استفاده بیش از اندازه از نهاده های کشاورزی( کود و سموم) و همچنین خاک ورزی سنتی که باید جای خود را به خاک ورزی و کشاورزی حفاظتی دهد، باعث شده مواد آلی خاک که غذای این موجودات است، از بین برود. همچنین این کار ساختمان خاک را از بین می برد و شرایط را برای ورود مواد سمی نامساعد می کند و با کاهش زادآوری موجودات خاک زی تنوع زیستی خاک کاهش می یابد.
حساس و انتقامجو
وقتی خرخاکی ها، کرم های خاکی، مورچه ها و... را درون زمین ندیدید آن را بعنوان یک خطر تلقی کنید. چون به گفته حبیب خداوردیلو متخصص خاک، وقتی زیستمندان خاک از بین بروند، گرد وخاک و سیل های گل آلود منجر به فرسایش خاک می شوند. باران به رواناب تبدیل می شود و مانند آنچه در شمال و جنوب غرب کشور شاهد بودیم، تخریب زیاد همراه دارد.
خاک ها حساسیت های متفاوتی دارند. در ایران که بیشتر مساحت آن خشک و نیمه خشک است، این حساسیت ها به مراتب بیشتر است. رئیس گروه علوم خاک دانشگاه ارومیه می گوید:مواد آلی در این مناطق کمتر است و نیاز به مدارا و مهربانی بیشتر دارد، ولی این نکته به معنای عدم مدارا با مناطق جنگلی نیست؛ چون در این مناطق، باران میتواند شدید تر بوده و خاک را تخریب کند. متأسفانه در همه جای کشور با خاک ورزی سنتی، آتش به جان خاک زده ایم. خاک ورزی یا همان شخم زدن سنتی، باعث ترکیب گسترده کربن درون خاک با اکسیژن سطح زمین و تبدیل آن به CO2 شده است. کربن درون خاک حیاتی است و سطح بالای آن نشان دهنده کیفیت آن است و باعث می شود که خاک مقاومت بیشتری داشته باشد و محصول بهتری در آن ایجاد شود، ولی همین ماده با خاک ورزی سنتی به ماده نابود کننده حیات تبدیل می شود.
- 11
- 3
