چرا کودکان دروغ می‌گویند؟

گوهریسنا انزانی در گفت‌وگو با ایسنا، در پاسخ به این سوال که آیا کودکان واقعاً دروغ می­‌گویند؟ توضیح داد: پیاژه، روانشناس سوئیسی معتقد است کودک درکی از مفهوم دروغ به عنوان عبارت فریب دهنده و به منظور گمراه کردن دیگران ندارد. همچنین کودک تمام اشتباهات را دروغ قلمداد کرده و تشخیص نمی­‌دهد که گفته یک شخص به دلیل عدم آگاهی از واقعیت، دروغ نیست و فقط اشتباه است. این روانشناس معتقد است کودک بین ۷-۵ سالگی تفاوت بین عمل عمدی و اشتباه غیرعمدی را درک می‌­کند، اما قادر به تمایز بین این دو نیست و هر دو را دروغ می‌­داند. کودک از حدود ۷سالگی کم کم اشتباه غیرعمد را از دروغ تشخیص می‌­دهد ولی طبق مراحل رشدی در حدود ۱۱-۱۰ سالگی دروغ را چیزی می­‌داند که حقیقت ندارد.

رئیس کلنیک تنفس دوباره با بیان اینکه کودکان تا حدود ۶ سالگی درک انتزاعی ندارند و فقط ۱۸٪ کودکان ۶ ساله تفاوت بین داستان­های واقعی و تخیلی را درک می‌کنند، افزود: کودکان از حدود ۱۰سالگی می­‌توانند فرق بین دروغ و راست را متوجه شوند. آنها همچنین از حدود ۱۲ سالگی می‌­فهمند اگر حقیقت را نگویند، نمی‌توانند اعتماد اطرافیان را جلب کنند. بنابراین کودکان در مراحل رشدی مختلفی که قرار دارند که نمی­‌توانند بین تخیل و دروغ فرق بگذارند و به علت عدم آگاهی والدین، حرف­های آنان دروغ برداشت می ­شود.

وی با اشاره به چگونگی شکل‌گیری تخیلات در کودکان تصریح کرد: کودکان معمولاً کارتون­های زیادی می‌­بینند، بازی می­‌کنند، به محیط بیرون از خانه توجه زیادی می‌کنند، سپس در ذهنشان دنیای خیالی زیبایی می‌­سازند، گاهی خود را جای شخصیت اصلی کارتون می­‌گذارند. آنها همچنین گاهی خود را درنقش پدر و مادر می‌بینند، گفتار و رفتار آن­ها را تکرار می‌­کنند و این دنیای ذهنی را برای والدین تعریف می­‌کنند. برای مثال زمانیکه کودک می‌گوید: «من فیلم خریدم»، والدین گمان می‌کنند کودک دروغ می­‌گوید، در حالی که او فقط خواسته­ایی را که دارد و در دنیای ذهنی خود آن را انجام داده است بیان کرده و قصد دروغ­گویی ندارند.

انزانی با بیان اینکه همزمان با افزایش سن، کودک کم کم از فضای ذهنی خود ساخته خارج شده و دروغگویی به دلایل متفاوتی شروع می­‌شود، افزود: دروغگویی در کودکان دلایل متنوعی دارد که والدین با آشنایی با این دلایل می­‌توانند در فرزند خود علت دروغگویی را پیدا کرده و قبل از تثبیت این رفتار، آن را از بین ببرند.

وی با اشاره به مهم­ترین دلایل دروغگویی در کودکان اظهار کرد: ترس از تنبیه والدین از مهم‌ترین دلایل دروغگویی کودکان است. در این حالت کودک از ترس اینکه کتک بخورد، فحش بشنود، تحقیر یا مسخره شود یا این که احساسات پدر و مادر را جریحه­‌دار کند که منجر به محرومیت و تنبیه شود، دست به دروغگویی می‌زند.

این روان‌شناس کودک در ادامه با اشاره به دلایلی که دروغگویی کودک را افزایش می دهد افزود: جلب توجه والدین، اعتماد به نفس پایین کودک، درک نشدن احساس کودک توسط والدین، دریافت تشویق از والدین، بیان آرزوها و تخیلات کودک که توسط والدین دروغ قلمداد می‌­شود، جلوگیری از مقایسه­ ها و سرزنش­‌های والدین ، جلوگیری از شنیدن امر و نهی­‌های والدین، توانمندتر جلوه دادن خود برای رهایی از حس طردشدگی و بی‌­ارزشی، هوش بالا از دیگر دلایل دروغگویی در کودکان است.

وی در ادامه تصریح کرد: چون کودکان تا حدود ۶ سالگی نمی­‌توانند منظور دقیق خود را بیان کنند، خیلی از اوقات، برای رهایی از ناامنی، عقده حقارت درونی، ترس­ها و ... به نادرست دروغ می­‌گویند. پس برای این که بتوانیم رفتار کودک خود را اصلاح کنیم در اولین قدم باید علت را بیابیم. چنانچه قصد کاهش این رفتار را داریم باید به تک تک رفتارها و گفتارهایمان دقت کنیم.

انزانی با اشاره به طبقه‌­بندی ۸گانه دروغگویی در کودکان توضیح داد: دروغ بازی (بیان حوادث تخیلی یا بازی با دیگران)، دروغ مبهم (ناتوانی کودک در بیان جزئیات)، دروغ پوچ (کودک صرفاً برای جلب توجه دروغ می­‌گوید)، دروغ انتقام جویانه (از حس حسادت و نفرت کودک ناشی می‌­شود)، دروغ محدود (کودک از تنبیه بدنی والدین می‌­ترسد و به دروغ پناه می­برد)، دروغ خودخواهانه (دروغ می­‌گوید تا به خواسته­‌هایش برسد)، دروغ وفادارانه (کودک برای مراقبت از دوستان خودش دروغ می‌­گوید)، دروغ عادتی (کودک در خانواده­ای بزرگ شده که والدین خود دروغگو هستند) به این مراحل ۸ گانه اشاره دارند.

رئیس کلنیک تنفس دوباره در پاسخ به این سوال که آیا هنگام دروغگویی کودک علائم خاصی برای تشخیص این مساله روی چهره یا صحبت­های وی وجود دارد یا نه؟ گفت: والدین با نگاه دقیق به کودکان و گوش کردن به صحبت­هایشان می‌­توانند به راحتی علائم را شناسایی کنند. معمولاً علائم اصلی دروغگویی شامل: تنگ شدن مردمک چشم، پلک زدن­های مکرر، خارش قسمت­های مختلف بدن خصوصاً بینی، لرزش ماهیچه­‌های صورت، بیان اشتباه لغات، رنگ پریدگی، اضطراب، خنده­‌های عصبی، حرف­های بی­‌سر و ته، ناتوانی در کنترل اعضای بدن، بی­قراری، خشم و ناآرامی، پافشاری روی حرف­ها هستند.

انزانی با اشاره به راهکارهایی که می‌توان با آنها به تدریج کودک را از دنیای تخیل خارج کرده و با دنیای واقعیت پیوند داد، اظهار کرد: در هنگام صحبت با کودک آرامش خود را حفظ کنید، قضاوت نکنید، هر زمان کودک مایل به صحبت بود، به سرعت عوامل فراهم مثل موبایل و تلویزیون و ... را کاهش دهید، در کنار کودک بنشینید، دست­هایش را لمس کنید، به چشم­هایش نگاه کنید و به تمام صحبت­هایش با دقت گوش دهید. سعی کنید در این زمان با کودک تنها باشید، به تمام علائم گفتاری و بدنی دقت کنید.

وی در ادامه تاکید کرد: در زمان صحبت با کودکی که فکر می کنید در حال دروغگویی است، او را مقایسه و صحبت وی را قطع نکنید، تا انتهای صحبت کودک دغدغه انجام کارهای خودتان را درذهنتان مدیریت کنید و فعالانه به او گوش دهید. همچنین کودک را تحقیر و مسخره نکنید، راه حل ارائه ندهید، از واژه­‌ی "چرا" نیز استفاده نکنید. در نهایت به تن صدا و لحن کودک دقیق توجه کنید تا دلهره­‌ها، ترس­ها و حس­های ناراحت کننده‌­اش را بیابید.

انزانی در ادامه با اشاره به اینکه والدین باید به کودک این اطمینان را بدهند که در هر شرایطی او را دوست دارند، افزود: زماینکه کودک در مورد برادر، خواهر و حس حسادت یا خشم و تنفر نسبت به آن­ها صحبت کرد سعی کنید فقط با آرامش به صحبت­هایش گوش دهید. همچنین از حدود ۶ سال به بعد به کودک بگوئید دروغ کار مناسبی نیست. برای مثال به او بگویید: «تا زمانی که تو دروغ می­‌گویی من از تو عصبانی هستم» و یا اینکه  «برایم سخت است حرف تو را باور کنم».

وی در ادامه با بیان اینکه والدین باید سعی کنند با سوالات ساده و واقعی به کودک راستگویی را بیاموزند، ادامه داد: برای مثال از کودک بپرسید: « اتاقت را مرتب کرده‌­ای؟» و یا اینکه «کمد لباست مرتب شده است؟» سوال­هایی از این قبیل که پاسخ­های آن کاملاً مشخص است به تدریج کودک را به واقعیت­ها نزدیک می­‌کند. در صورتی که کودک در پاسخ به این سوالات واقعیت را بیان نکرده بود، از تکنیک محروم کردن استفاده کنید. برای مثال به کودک بگویید: «کمد لباست رو تمیز نکردی و  تا حدود نیم ساعت اجازه استفاده از تلویزیون را نداری» همچنین در هر شرایطی برحرف خود پایبند باشید. هر زمان کودک حتی حرف ساده و صادقانه زد به سرعت و با کمترین فاصله­‌ی زمانی او راتشویق کنید تا رفتارها و گفتارهای صادقانه وی  به تدریج بیشتر شود، چراکه هر چه رفتار مناسب، زودتر تشویق ساده دریافت کند بیشتر تکرار می­شود.

این روان شناس کودک با بیان اینکه والدین از بیان واژه‌­هایی مثل الکی حرف نزن، دروغ نگو، ... باید خود داری کنند، تصریح کرد: خود را جای کودک بگذارید و تمام حس­های او را حس کنید. خودتان الگوی مناسبی باشید و ترس­های کودک را بشناسید و کاهش دهید. همچنین توانمندی­های کودک خود را بشناسید و او را با هیچ کس مقایسه نکنید.

رئیس کلینیک روان‌شناسی تنفس دوباره با اشاره به اینکه داشتن دوست خیالی رایج­ترین علت دروغ در کودکان تک فرزند است، توضیح داد: چنین کودکانی دائم در مورد دوست خود صحبت می­کنند. در این حالت فرزند خود را به مهدکودک یا پارک ببرید و کم کم به او کمک کنید دوستان واقعی پیدا کند. همچنین راه­های افزایش اعتماد به نفس در کودکان را بیاموزید. برای مثال به کودک انگ و برچسب دروغگویی نزنید. کودک را وادار نکنید کارهایی انجام بدهد که از حد توانش بیشتر است.

انزانی در پایان با بیان اینکه محیط خانواده و شخصیت، پدر و مادر  مهمترین الگوی رفتاری فرزندان است، افزود: تمام تلاش خود را به کارگیرید تا فضای امنی برای کودک خود ایجاد کند. اما اگر کودکتان ۱۰ ساله شد هنوز دروغگویی به حد زیادی وجود داشت، حتماً با مشاور و روان­شناس متخصص کودک مشورت کنید.