گاهی اوقات شنیده می‌شود که از سوی دولت (بیت‌المال) به ورثه مقتول، دیه پرداخت می‌شود. هر گاه شخص یا اشخاصی در اثر ازدحام کشته شوند یا جسد مقتولی در خیابان و اماکن عمومی پیدا شود و نتوان این قتل را به کسی منتسب کرد، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود. فرقی نمی‌کند که متوفی به واسطه قتل عمد کشته شده باشد یا قتل غیرعمد مانند قتل ناشی از بی‌احتیاطی در امر رانندگی. پس اگر جسد فردی در اتوبان یا جاده پیدا شود و پس از بررسی به دست آید که آن شخص در تصادف کشته شده و تلاش مراجع انتظامی و قضائی نیز برای شناسایی مقصر بی‌نتیجه بماند، در این حالت ورثه این شخص دیه او را از دولت دریافت می‌کنند.
هرگاه کسی که مرتکب قتل عمد شده فرار کند و تا هنگام مردن به او دسترسی نباشد، پس از مرگ، قصاص تبدیل به دیه می‌شود که باید از مال قاتل پرداخت شود و اگر مالی نداشته باشد، از اموال نزدیک‌ترین خویشاوندان او پرداخت می‌شود و اگر بستگانی نداشته باشد یا اینکه داشته باشد، ولی توانایی پرداخت دیه را نداشته باشند، دیه از بیت‌المال پرداخت خواهد شد.
در مواردی که عاقله (یعنی بستگان ذکور نسبی پدر و مادر یا پدر به ترتیب طبقات ارث) مسئول پرداخت دیه از سوی مرتکب جرم است، مانند موردی که فرد دیوانه یا کودک مرتکب قتل می‌شود، هرگاه مرتکب جرم دارای عاقله نباشد یا عاقله نتواند دیه را در مدت سه‌سال بپردازد، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود.
پرداخت دیه جرایم عمدی و شبه‌عمد (مانند قتل ناشی از بی‌احتیاطی در رانندگی) برعهده مرتکب جرم است. ولی اگر فرار کند، از مال او گرفته می‌شود و اگر مال نداشته باشد از بستگان نزدیک او گرفته می‌شود و اگر بستگانی نداشت یا بستگان او فاقد بضاعت مالی بودند، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود.
هرگاه مرتکب قتل غیرعمد فاقد تمکن مالی باشد و به اصطلاح اعسارش ثابت شود و دادگاه حکم به اعسار او صادر کند، آیا می‌توان دیه او را از بیت‌المال دریافت کرد؟
صدور حکم اعسار و ناتوانی مالی محکوم به پرداخت دیه، ازجمله موارد پرداخت دیه از بیت‌المال محسوب نمی‌شود.
آیا پرداخت دیه از بیت‌المال فقط در مورد قتل است یا به صدمات بدنی نیز قابل تسری است؟
گرچه در این خصوص قانون ساکت است، ولی برابر نظر برخی علمای حقوق و فقها مانند حضرت آیت‌الله خویی در کتاب تکلمه المنهاج در مواردی که دیه قتل برعهده بیت‌المال است، دیه جرح نیز بر بیت‌المال است.
پرداخت دیه از بیت‌المال مستلزم رسیدگی و احراز شرایط قانونی و صدور حکم از دادگاه است و پس از صدور حکم و قطعیت آن ذینفع از طریق اجرای احکام دادگستری اقدام خواهد کرد. چنانچه بعد از پرداخت دیه قاتل شناسایی شود، برابر مقررات تعقیب و مجازات می‌شود و دیه را باید به بیت‌المال مسترد کند.
اگر عابری در حادثه رانندگی فوت شود و تقصیر متوجه راننده نباشد، آیا دیه این شخص از بیت‌المال پرداخت می‌شود؟
آنچه مسلم است در مواردی که عبور عابرپیاده ممنوع است، اگر عابر عبور کند و راننده‌ای که با سرعت مجاز و مطمئنه در حرکت باشد و وسیله نقلیه او نقص فنی نداشته باشد، راننده مسئولیتی در مورد دیه نخواهد داشت.
اما درخصوص اینکه جسد شخصی در خیابان پیدا شود و برای قاضی دلیل بر وقوع قتل او از سوی شخص یا اشخاصی نباشد، دادگاه باید دیه او را از بیت‌المال بدهد.
- 13
- 1
