افزایش ۲ برابری مصرف سیگار در ۱۳ تا ۱۵ سالگی | کاهش سن مصرف سیگار به ۱۳ سال

این روزها براساس آمارهای رسمی مصرف سیگار در میان نوجوانان بیش از ۲ برابر شده است، به گونه‌ای که به گفته رییس دبیرخانه ملی مبارزه با دخانیات «از سال ۸۶ تا ۹۵ مصرف سیگارکشیدن نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ سال ۲ برابر شده است. همچنین در هر دو گروه افراد ۱۸ تا ۲۵ سال و ۲۵ تا ۳۴ سال افرایش ۹۰درصدی انواع دخانیات را شاهد بودیم.»

درباره علت مصرف سیگار در میان نوجوانان، نظرات مختلفی تاکنون بیان شده است. بیکاری، ناراحتی، تنهایی، خستگی و دیدن نمایش سیگار کشیدن بازیگران در فیلم‌ها از جمله دلایلی است که نوجوانان برای توجیه سیگار کشیدن عنوان می‌کنند. برخی نوجوانان هم در مصاحبه با رسانه‌های مختلف، جلوگیری از افزایش وزن، کنترل استرس و نشان دادن خود به عنوان فردی مستقل و جذاب را به عنوان دلیل سیگار کشیدن‌شان ذکر کرده‌اند.

با این حال استعمال دخانیات (سیگار و قلیان و…) عوارض بسیاری را هم در مردان و هم در زنان ایجاد می‌کند که مهم‌ترین آنها عبارتند از بیماری‌های قلبی- عروقی، سکته، بیماری‌های ریوی (مثل سرطان ریه)، سرطان‌های دهان، حلق، حنجره، مری، معده، مثانه، چروک شدن پوست و زرد شدن دندان‌ها و…، اما بعضی از این بیماری‌ها در زنان، سریع‌تر و در سنین پایین‌تر ایجاد می‌شوند یا شایع‌ترند. در هر صورت این روزها پزشکان بر ترک سیگار هر دو گروه اصرار دارند. اما طبق گزارش‌ها تقریبا یک نفر از هر ۲ نفر، یعنی ۵۰ درصد افراد سیگاری تمایل به ترک سیگار دارند. ۲۰ درصد هم اقدام به ترک سیگار می‌کنند؛ در واقع، ۲میلیون از ۱۰میلیون، با این حال خیلی‌ها موفق به ترک سیگار نمی‌شوند.

کاهش سن مصرف سیگار به ۱۳ سال

«بهروز ولی‌زاده» رییس دبیرخانه ملی مبارزه با دخانیات با اشاره به آمار سیگار کشیدن از لحاظ تفکیک جنسیت و سن گفت: با توجه به آخرین دوره مطالعات که در اسفند ۹۵ انجام شد، در نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ سال، پسران ۸/۴ درصد و دختران ۱/۲ درصد و در مجموع ۴/۳ درصد سیگار می‌کشند. از طرفی، ۳/۷ درصد پسران و ۳/۴ درصد دختران و در مجموع ۷/۵ درصد قلیان مصرف می‌کنند.

طبق طرح استپس که برای بیماری‌های غیرواگیر در سال ۱۴۰۰ انجام شد، مصرف روزانه سیگار در افراد بالای ۱۸ سال، در مردان ۲۰ درصد و در زنان ۰/۸ درصد بوده، همچنین مردان ۵/۵ و زنان ۳/۵ درصد مصرف قلیان داشتند. لازم به ذکر است از سال ۸۶ تا ۹۵ مصرف سیگار نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ سال ۲ برابر شده است. همچنین در هر دو گروه افراد ۱۸ تا ۲۵ سال و ۲۵ تا ۳۴ سال افزایش ۹۰درصدی انواع دخانیات را شاهد بودیم.

وی درخصوص اینکه چرا نوجوانان از سن کم به سیگار کشیدن گرایش پیدا می‌کنند، اظهار کرد: به نظرم عوامل مختلفی در گرایش نوجوانان به سیگار وجود دارد. برای مثال، قیمت پایین سیگار و دسترسی آسان به آن از این عوامل است. مراکز پخش و فروش سیگار تخلف می‌کنند و سیگار را به ‌شکل نخی هم می‌فروشند که باید اتحادیه‌ها و وزارت صنعت پروانه صادرشده آنها را باطل کنند. با نخی ‌فروختن سیگار، حتی نوجوانی که پول کافی برای تهیه یک پاکت سیگار را ندارد، می‌تواند به‌آسانی به سیگار دسترسی پیدا کند. عامل دیگر گرایش به سیگار کشیدن، عطر و طعمی است که به دخانیات می‌زنند که تلخی سیگار و قلیان را می‌گیرد و دود نرمی تولید می‌کند و باعث می‌شود نوجوان هنگام مصرف دخانیات احساس ناراحتی نکند.

همچنین قلیان‌های میوه‌ای در جمع‌های خانوادگی به عنوان تفریح تلقی می‌شود که باعث می‌شود نوجوانان به نیکوتین وابسته بشوند و به سراغ سیگار بروند و در نهایت متاسفانه سیگار دروازه ورود به مواد مخدر است. از سوی دیگر، بسته‌بندی‌های باریک و جذابی که محصولات دخانی دارند، تصاویر میوه‌ها و سبزیجات روی بسته‌های دخانیات طعم‌دار، جملات گمراه‌کننده که تمام‌شان باعث جلب توجه نوجوانان به انواع محصولات دخانی می‌شود.

ولی‌زاده بیان کرد: از بررسی‌های سال ۸۶ تا ۹۵، در بین نوجوانان دختر ۱۳ تا ۱۵ سال، مصرف سیگار بیش از ۲ برابر و در واقع ۱۳۳ درصد افزایش یافته است. از طرف دیگر، در همین تاریخ، در زنان بالای ۱۸ سال، افزایش مصرف ۹۰درصدی داشته است. دلایل افزایش سیگار کشیدن بین زنان نیازمند مطالعه مسائل اجتماعی است. صنایع دخانی توانستند بهترین استفاده را از وضعیت بکر بازار ایران (کم‌بودن مصرف دخانیات بین زنان) ببرند. او با اشاره به اینکه فروش و تولید سیگار محدود به مکان‌های خاصی می‌شود، افزود: با اینکه خواربارفروشی‌ها‌ و سوپرمارکت‌هایی که زیر نظر وزارت صنعت و اتحادیه‌های مربوطه هستند حتما باید پروانه فروش سیگار را داشته باشند اگر تخلفی مثل قاچاق، نخی‌فروختن، فروش به افراد زیر ۱۸ سال انجام شود، صنعت دخانیات باید مجوز آنها را باطل کند.

همچنین باید در نظر گرفت هیچ واحد صنفی‌ای بدون کسب مجوز اقدام به فروش سیگار نکند. رییس دبیرخانه ملی مبارزه با دخانیات گفت: همه سیگارهای مورد نیاز در کشور، در کشورمان تولید می‌شود. صنایعی که از خارج آمدند، صنایع چندملیتی و صنایع بین‌المللی برندهای خارجی را تولید می‌کنند و حدود ۱۰ درصد هم قاچاق می‌شود که یک مارک مشخصی است تا مطالعات دقیقی انجام نشود، نمی‌توان درباره تفاوت کیفیت آنها اظهارنظر کرد، اما چون نظارتی بر سیگارهای قاچاق وجود ندارد، می‌توانند به‌شکل هدفمند هر ماده‌ای را در سیگارها بگذارند. به‌طور کلی تاکید بر ترک سیگار می‌کنیم اما اگر انتخاب بین سیگار داخلی و قاچاق باشد، توصیه به سیگار داخلی است که حداقل از کانال‌های نظارتی عبور کرده باشند. در این صورت، صنایع مربوطه در قبال محصولاتی که تولید می‌کنند، مسوولیت‌پذیر هستند.

وی با اشاره به اثر تبلیغات در افزایش مصرف دخانیات بیان کرد: مثل هر محصول دیگری، تبلیغ دخانیات نیز باعث افزایش مصرف آن می‌شود. چند بخش تبلیغات داریم: تبلیغات در مراکز فروش از طریق استندهای فروش با نورپردازی‌های جذاب، سیگار کشیدن بازیگران در سریال‌های شبکه‌خانگی از مهم‌ترین نوع تبلیغات است.

سیگارکشیدن بازیگران باعث الگوبرداری نوجوانان می‌شود. طبق ماده ۳ قانون جامعه کنترل دخانیات، تبلیغ و تشویق و تحریک دخانیات ممنوع است و در صورت مشاهده باید برخورد شود. ولی‌زاده با تاکید بر این اینکه سالانه ۵۰ درصد از سیگاری‌ها سیگار کشیدن را ترک می‌کنند، گفت: تقریبا یک نفر از هر ۲ نفر، یعنی ۵۰ درصد افراد سیگاری تمایل به ترک سیگار دارند. ۲۰ درصد هم اقدام به ترک سیگار می‌کنند؛ در واقع ۲ میلیون از ۱۰ میلیون؛ اما خب خیلی‌ها موفق نمی‌شوند و بعضی‌ها به مراکز ترک دخانیات مراجعه می‌کنند و ما یک سامانه داریم به شماره ۴۰۳۰ که افراد سیگاری می‌توانند تماس بگیرند و با راهکارهای ترک دخانیات آشنا شوند.

نقش خانواده در ترک سیگار نوجوانان

«امیرمحمود حریرچی» جامعه‌شناس با اشاره به اینکه در چند دهه گذشته همواره روند استفاده از همه مواد اعتیادآور به صورت افزایشی بوده است، به «جهان‌صنعت» گفت: در میان نوجوانان پایه مصرف مواد مخدر از دخانیات آغاز می‌شود. ۹۵ درصد کسانی که اعتیاد به مواد مخدر پیدا کرده‌اند پیش از آن سیگاری بودند. اولین مصارف افراد در مواد دخانی معمولا در جمع‌های خاص مثلا دوستان نزدیک اتفاق می‌افتد، از طرفی ممکن است استفاده از مواد دخانی به دلیل کنجکاوی و یک بار امتحان کردن باشد که فرد را گرفتار می‌‎کند.

زمانی که فرد در جمع‌های دوستانه قرار می‌گیرد با تشویق، فشار و وسوسه از سوی آنها مواجه می‌شود و به دلیل کنجکاوی یک بار اقدام به مصرف می‌کند، زیرا اطمینان دارد که کسی متوجه مصرف او نخواهد شد و مشکل خاصی پیش‌ نمی‌آید. حریرچی اظهار کرد: با توجه به اینکه مصرف مواد دخانی احساس سرخوشی و لذت به فرد می‌بخشد آرام آرام ادامه پیدا می‌کند، یعنی نوعی سازگاری و وابستگی در فرد ایجاد و به دنبال وابستگی، افزایش در مصرف و میزان آن اتفاق می‌افتد، به طوری که این فرد قادر نیست به راحتی آن را کنار بگذارد، زیرا نوعی افسردگی، بی‌قراری و عصبی بودن به او دست می‌دهد. وی با بیان اینکه خطای شناختی یکی از علل تداوم مصرف دخانیات است، تاکید کرد: این امر موجب می‌شود تاثیرات وابستگی روانی و تکرار در مصرف در فرد ایجاد شود، بنابراین لازم است شناخت کافی به جامعه داده شود که گاهی فرآیند فیزیولوژی به‌گونه‌ای موجب بروز اتفاق می‌شود که ممکن است کاری غیرارادی و ناخودآگاه انجام شود.

این جامعه‌شناس گفت: بحث شناخت، آگاه‌سازی و نقش مهم خانواده و نهادهای تربیتی باید در نظر گرفته شود تا واقع‌بینانه‌تر، ملموس‌تر، کاربردی‌تر و دوستانه‌تر به این موضوع بپردازیم، زیرا هر کاری به صورت دستوری، انزار و تهدید انجام شود مفید نخواهد بود و عامل بازدارنده‌ای وجود ندارد که از تبعات درازمدت آن جلوگیری کند، بنابراین باید در آگاه‌سازی‌ها به شیوه دقیق‌تر و مناسب‌تر عمل کنیم تا نتیجه حاصل شود. بنابراین لازم است ارزش و اهمیت سلامت و مهارت‌های مراقبت از خود به عنوان یک مفهوم و ارزش پایه‌ای از بدو تولد در فرزندان شکل بگیرد. این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه خانواده، نهادهای تربیتی و پرورشی باید به سمت شکل‌گیری مهارت‌های پایه پیش‌روند، اضافه کرد: کسب مهارت، نوعی تجربه است که فرد عملا با کسب تجربه، تکرار، یادگیری، باور و افزایش اعتمادبه‌نفس می‌تواند در موقعیت‌های مختلف از تجربیات کسب‌شده استفاده کند، بنابراین لازم است همه به صورت سیستمی در کنار هم قرار گیرند و فعالیت داشته باشند تا سطح سلامت جامعه افزایش یابد.

حریرچی تاکید کرد: باید در فضای عمومی نگرش‌ها، باورها و ارزش‌های عمومی در خصوص دخانیات اصلاح شود، یعنی به اندازه‌ای بر این فضا کار شود که مصرف دخانیات به عنوان یک باور و رفتار ناپسند و ضد سلامت در جامعه شکل بگیرد، زیرا با این کار جریان‌سازی فرهنگی به تغییر نگرش‌های پایه جامعه کمک خواهد کرد.