از تریاک تا «الکل کانابیس»؛ تنها با یک بسته حجم اینترنت

پایین شهر به «الکل علفی» معروف است و در بالا شهر با اسم «وید الکلی» در کانال‌های تلگرامی و پیج‌های اینستاگرامی آنلاین خرید و فروش می‌شود. حالا اعتیاد به مواد مخدر از طریق نت ورک مارکتینگ‌ها (بازاریابی شبکه‌ای) و سفارش آنلاین راه جدیدی را بین مغازه‌های  اینترنتی برای خود پیدا کرده است. تنها در اختیار داشتن تبلت، گوشی تلفن همراه، اینترنت و عضو شدن در تلگرام و اینستاگرام می‌تواند کاربر را سرخوش و از خود بی‌خود و البته

راه را برای چند مصرفی شدن هموارتر کند. پاستیل، آدامس، چیپس، شکلاتو مشروبات آغشته به ماده مخدر گل چند وقتی است باب ذائقه نوجوانان شده است. موادی با عنوان تنقلات خوراکی که به شدت قابل دسترس و ارزان است از ۱۰ هزار تومان تا نهایت ۲۵۰ هزار تومان بین بچه‌های جنوب تا بالای شهردر شبکه‌های مجازی سفارش داده می‌شود.

قدیم تنها ماده مخدری که وجود داشت همین تریاک از رده خارج بود حالا اما چرخه قاچاق هر روز خود را به روز می‌کند. همانطور که شرایط زندگی تغییر کرده؛ مردم اتومبیل‌های مدل بالا سوار می‌شوند، فیلم‌های تخیلی و مدرن می‌بینند ودر ساختمان‌های هوشمند زندگی می‌کنند، چرخه قاچاق هم همسو با این شرایط تغییر ماهیت داده است. با همه اینها همچنان این نگرش در کشور ما که هنوز معتاد به سبک قدیمی و سنتی مواد مخدر مصرف می‌کند وجود دارد اما با این منظر چه اتفاق شومی می‌افتد؟ حالا دیگر متولدین دهه ۷۰ و ۸۰ مثل ما فکر نمی‌کنند اینکه با یک سری برنامه آموزشی فرسایشی و دادن بروشور و پوستر به آنها به سبک ۵۰ یا ۶۰ سال پیش به جنگ با این چرخه قاچاق برویم، سخت در اشتباه هستیم. چرخه اعتیاد چرخه‌ای به روز، پویا و دینامیک شده است که در دوره‌های متعدد از تمام پتانسیل روز دنیا برای جذابیت مواد مخدر استفاده می‌کند. زمان آنکه یک نفر بیاید ماده‌ای را به روش قدیمی تبلیغ کند و بفروشد از بین رفته است با  وجود این هنوز نگرش ستاد مبارزه با مواد مخدر و آموزش و پرورش و همه ارگان‌های حمایتی قدیمی است و این نگاه قدیمی و سنتی روز به روز ما را در مقابل اعتیاد جدید بی‌سلاح‌تر و بی‌دفاع‌تر می‌کند.

میلاد مشایخی پژوهشگر حوزه اعتیاد در گفت‌و‌گو با «‌ایران» هشدار می‌دهد که چرخه قاچاق به‌شدت هوشمندانه با مسأله اعتیاد نوجوانان برخورد کرده است: «طبع‌شناسی مخاطب یکی از اصول حرفه‌ای چرخه قاچاق است وقتی این چرخه می‌بیند گل و الکل خصوصاً در میهمانی‌ها بین نوجوانان ۱۳ تا ۱۹ ساله به شدت مورد استقبال قرار می‌گیرند به تازگی ماده‌ای را به  نام «الکل کانابیس» یا همان الکل آغشته به گل، الکل با طعم وید، الکل علفی یا وید الکل به بازار عرضه کرده که در پایین شهر الکل علفی ودر بالا شهر به وید الکلی معروف است.«الکل کانابیس» تأثیرات بسیار مخربی دارد.«فرد با مصرف این نوشیدنی در آن واحد تحت تأثیر عوارض توهم زای گل قرار می‌گیرد حالا اگر به این عوارض شدید الکل را هم اضافه کنیم عواقب بسیار بدی را در پی خواهد داشت که در کوتاه مدت منجربه تحریف شناختی، رفتارهای پر خطر جنسی و رانندگی‌های پرخطر و در بلند مدت مشکلات شدید تنفسی، ریوی و تأثیر شدید روی شبکیه چشم ایجاد می‌کند.»

چرخه قاچاق تنها به عرضه مشروبات الکلی آغشته به گل اکتفا نکرده است: «امروزه شاهد فروش پاستیل، آدامس و حتی چیپس‌هایی با ترکیب ماری جوانا یا همان گل هستیم. موادی که معمولاً به عنوان تنقلات نام برده می‌شوند و به شدت قابل دسترس و ارزان و باب طبع ذائقه نوجوانان است. جالب‌تر آنکه همه این مواد بخاطر عدم شناخت دقیق چرخه مقابله و ضعف در قانونگذاری اعتیاد در مغازه‌ها یا آنلاین در شبکه‌های مجازی به فروش می‌رسد. قاچاقچیان برای هیجان ابتدایی در نوجوانان دانه می‌پاشند و فاجعه پس از درگیری نوجوان با گل تازه شروع می‌شود. مصرف آسان، دسترسی سریع و قیمت ارزان از جمله دلایل علاقه نوجوانان به مصرف گل است: «هر کیلو گل در کشور یک میلیون تومان به فروش می‌رسد بخاطر نوع گیاه گونه آن حجم بسیار زیادی گل در بسته‌های ۱۰ تا ۳۰ هزار تومانی بین نوجوانان تبادل می‌شود اما الکل کانابیس را بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان می‌فروشند غافل از آنکه بسیاری از مصرف‌کنندگان نمی‌دانند بطری‌های مشروب حاوی ماده گل هم هستند.»

سوپر کانال‌های مجازی که مرگ را معامله می‌کنند

قاچاقچیان مواد مخدر برای جذب مشتریان‌شان به شکل فرهنگی عمل می‌کنند؛ این را می‌شود از برچسب‌هایی که به شکل برگ گل گیاه کانابیس ساخته شده و عده‌ای از روی ناآگاهی روی خودروی‌شان می‌چسبانند یا روی بازوهای‌شان تاتو می‌کنند و حتی گوشواره‌هایی با طرح برگ ماری جوانا به گوش آویزان می‌کنند، دیده باشید. برچسب‌هایی که برگی چند پر و سبز را ترسیم می‌کنند که شاید در ظاهر نوعی تزئین و طرح برگ زیبا به حساب بیایند اما در واقع چرخه قاچاق با از بین بردن قبح این ماده سعی در عادی‌سازی این مخدر دارند و به مدد حک این برگ روی خودروها و یا تی شرت‌ها حتی خرید و فروش گل هم نسبت به گذشته شاهد تغییراتی شده و حالا دیگر از طریق فضای مجازی مشتریان‌شان را جذب می‌کنند.

به گفته مشایخی، امروزه نوجوانان وقت زیادی را در فضای مجازی می‌گذرانند چرخه قاچاق از این پتانسیل غافل نمانده و حجم زیادی از خرید و فروش این نوع مواد و مشروبات الکلی حاوی کانابیس از طریق فضای مجازی صورت می‌گیرد. پیج‌های اینستاگرام و سوپرکانال‌های تلگرامی به نام دکتر وید، دکتر گل، مدیکال گل، کانابیس و معرفی علفیجات وجود دارند. گل از طریق مغازه‌های اینترنتی در فضای مجازی به فروش می‌رسند خرید مواد بیشتر از طریق فضای مجازی است تا آنکه در مغازه‌ها به فروش برسد.

مشایخی به این نکته هم اشاره کرد که از آنجا که یکی از بهترین روش‌های مصرف مواد توهم زا مصرف خوردنی آن است پودر گل را مانند پودر آویشن روی چیپس، پاستیل و اسانس آدامس می‌ریزند: «چیپس، پاستیل و آدامس گل در کشورهایی مثل هند و پاکستان و جنوب شرقی آسیا بسته‌بندی می‌شوند اما مشاهدات میدانی ما از کشفیات الکل در مریوان نشان می‌دهد الکل کانابیس داخل محتویات «ودکا» و «ویسکی»بیشتر از مرز عراق وارد شده و از طریق فضای مجازی خرید و فروش می‌شود. البته ساقی عرق‌ها و برخی از مغازه‌داران این مواد را از بازارچه‌های مرزی خریداری می‌کنند و در بسته‌بندی‌های خوش رنگ و لعاب با قیمت‌های دل به خواه می‌فروشند. علاوه بر این شیره گل به نام «رُزین» نیز در بازار خرید و فروش می‌شود که بخاطر داشتن حجم بسیار زیاد THC بسیار خطرناک است و با پایپ‌های متنوعی مصرف می‌شود.»

او این را هم گفت که در همه موادی که آغشته به توهم زای گل هستند یا عنوان THC و کانابیس به شکل لاتین روی بسته‌بندی ذکر شده یا نشانه ۵ برگ شاهدانه روی بسته‌بندی‌ها حک شده است.

مشایخی در بخش دیگری از سخنانش در واکاوی تغییر رویکرد چرخه قاچاق برای جذب مصرف‌کننده‌های مواد مخدر این‌گونه توضیح می‌دهد: «امروزه خصلت‌های منفی را از روی مواد مخدر برداشته‌اند و مواد مخدر به سمت مصرف راحت، سریع، قیمت ارزان و دردسترس رفته است این چهار شرط لازم ماده‌های پرفروش اند. درعین حال معتادان جامعه ما به دلایل گوناگون فرهنگی، شخصیتی و اجتماعی به شدت به سمت پدیده‌ای به نام «مولتی دراگ »یا چند مصرفی می‌روند. چند مصرفی بودن معتادین پیشگیری و هم درمان را سخت می‌کند. یکی از جدیدترین موادی که از حدود دو سال پیش در کشور به شدت رواج پیدا کرده یکی از مشتقات گیاه شاهدانه یا همان «کانابیس» به نام گل است که به اسامی خیابانی مثل علف، وید، بنگ، گراس و ماری جوانا معروف است. وجه مشترک تمام این مواد که نام برده شد وجود یک ماده توهم‌زا و تأثیر گذار بر سیستم عصبی، شناختی و رفتاری انسان به نام THC است. THC که مخفف ماده تترا هیدروکامابینول است در همه این مواد از میزان ۳۰ تا ۷۰درصد وجود دارد.»

او این را هم به حرف هایش اضافه می‌کند که الگوی مصرف غالب نوجوانان ماده گل یا به عبارتی توهم زای گل است که از بالاترین میزان THCبرخوردار است. ماده‌ای که نسل امروز را ارضا می‌کند و قبح اجتماعی پایینی دارد چرا که همانند سیگار مصرف می‌شود از همین رو نیز چرخه قاچاق به اعتیادآور نبودن آن به شدت اهتمام ورزیده و البته موفق هم بوده است.ماده گل نشاط کاذب را به نوجوان امروزی که اتفاقاً به شدت دنبال نشاط است هدیه می‌کند. ماده‌ای که در ابتدای مصرف به صورت تلقین و توهم استرس و اضطراب را کم می‌کند. شاید باورپذیر نباشد ماده گل قدمتی بالای چند هزار سال دارد و در گذشته نیز به نام «کوش افغان» نامیده می‌شد و امروزه در کوچه و خیابان‌های ما شاهد مصرف همان ماده با تغییراتی شیمیایی به نام سیگاری گل هستیم.

به گفته مشایخی، جوانان و نوجوان امروزی علاوه بر مسائلی همچون نشاط، شادابی و اعتماد به نفس دنبال دنیای مجازی و مسائل فراشناختی نیز می‌روند. یکی از عوارض شدید ماده گل القای حس فراشناختی و ارتباط با دنیایی غیر از این دنیای حقیقی است که عوام از آن به عنوان توهم نام می‌برند. بی‌حوصلگی شدید در امور عادی زندگی با تأثیر بر روی قسمت‌های انگیزشی مغز (سندرم بی‌انگیزگی) تأثیر منفی بر روی سلول‌های سفید از مهم‌ترین عوارض ابتدای مصرف ماده گل است.

البته عوارض گل به اینجا ختم نمی‌شود فاجعه از آنجا شروع می‌شود که ۹۲ درصد از مصرف‌کنندگان گل در دنیا همزمان با گل، ماده دیگری را نیز مصرف می‌کنند. آن ماده در کشور ما الکل نام دارد. به گفته این پژوهشگر اعتیاد؛ مصرف همزمان الکل با بیشتر مواد مخدر و محرک همخوانی خوبی ندارد اما گل به شدت واکنش مثبتی حین مصرف همزمان با الکل در فرد بصورت کاذب القا می‌کند بنابراین با افزایش مصرف گل در کشور شاهد مصرف الکل نیز هستیم به طوری که طبق پژوهش‌های غیررسمی مصرف سرانه الکل در کشور ما نسبت به کشورهایی که مصرف الکل در آنها آزاد است به مراتب بیشتر است پس هرجا که ردپای گل را می‌بینیم مطمئناً باید منتظر مصرف الکل هم باشیم.

چندی پیش بود که معاون بهداشت وزارت بهداشت از افزایش مصرف الکل در کشور خبر داد و همزمان با اعلام این خبر کمیته پیشگیری توسط معاونت استانداری‌ها شکل گرفت. این یعنی ما با افزایش مصرف الکل مواجه هستیم و در شرایطی که ۹۲ درصد مصرف‌کنندگان گل ماده دیگری را که معمولاً الکل است مصرف می‌کنند، داده‌ها خبر از این می‌دهند که آمار مصرف الکل کانابیس نیز بالاست و چنانچه سیستم مقابله‌ای نخواهد این پدیده‌های جدید و به روز را بپذیرد و همچنان از روش انکار استفاده کند به این معنا است که میدان را برای سیستم پویا و دینامیک قاچاق خالی کرده‌ایم.

مشایخی به این نکته هم اشاره می‌کند که تغییر نگرش نسبت به اعتیاد باید در همه سطوح شکل بگیرد:«نمی شود ارگان‌ها و خانواده اعتیاد را فقط در تریاک، هروئین و شیشه بدانند و در عوض نوجوانان به آسانی کانابیس مصرف کنند باید سیستم آموزشی و مقابله‌ای را باهم همسو کنیم در همه جای دنیا سیستم آموزشی و مقابله‌ای گامی جلوتر از چرخه قاچاق بر می‌دارند چرا که نوجوان امروز حوصله شنیدن نصیحت و خواندن بروشور و پوستر‌های معمولی را ندارد. ما نیز باید برای مقابله با این سیستم همه رویکردهای پیشگیرانه خود را به سمت رویکرد نوین بر پایه تقویت مهارت‌ها پیش ببریم.»

او در همین زمینه به کشورهای پیشرفته دنیا که آنها هم از شر چرخه قاچاق در امان نیستند مثل آلمان و هلند اشاره می‌کند که برنامه پیشگیرانه خود را کاملاً همسو با تغییرات تکنولوژی و جامعه طراحی کرده و مصون‌سازی کودکان‌شان را از همان سنین مهد کودک به صورت مستمر و مدون تا پایان سنین دانشگاه ادامه می‌دهند به صورتی که هر کودکی در کشور مدرن در یک سیستم آموزشی پیشگیرانه از اعتیاد و آسیب اجتماعی قرار می‌گیرد.

امروز دیگر برگزاری نمایشگاه‌های بصری اعتیاد به هیچ وجه گامی مؤثر برای پیشگیری و آگاه‌سازی مردم نیست چرا که اگر نمایشگاه مملو از تابلو ضد مواد مخدر باشد در تلفن همراه هر فرد هزاران کانال تلگرامی و پیج اینستاگرامی برای تبلیغ مواد مخدر وجود دارد، کافی است نوجوان با سفارش آنلاین در کمتر از چند ساعت و با هزینه بسیار کم مواد توهم‌زا گیرش بیاید.

این پژوهشگر حوزه اعتیاد به خانواده‌ها هشدار می‌دهد که هر ماده مخدری برای یک گروه سنی خاص است مثلاً فرد بالای ۲۵ سال معمولاً گل نمی‌کشد بلکه نوجوانی که انگیزه بالا و شادی و هیجانش در مسیر درست ارضا نمی‌شود به سمت و سوی مصرف گل تمایل پیدا می‌کند. در همین حال چرخه قاچاق همزمان با شروع تابستان به شکل مجازی تبلیغاتش را شروع کرده است در شرایطی که چند میلیون نوجوانان در فضای مجازی طرفدار موسیقیدان یا فوتبالیست مصرف کننده وید هستند کم کم «ویدباز» بین‌شان الگو می‌شود و اینجاست که مسأله اجتماعی تلخ می‌شود.

کاهش تقاضا اعتیاد  مجمع تشخیص مصلحت

مبارزه با مواد مخدر در حد کلان در دو حوزه مقابله و کاهش تقاضا خلاصه می‌شود. حوزه مقابله ساختار فنی دارد و بحث نیروی انتظامی، امنیت مرزها جهت مقابله با قاچاق مواد و سیستم قضایی مطرح است و در آن سو سیستم کاهش تقاضا که به حوزه سازمان‌های مردم نهاد، پیشگیری و درمان مربوط می‌شود. وقتی می‌گوییم مبارزه با مواد مخدر این اصطلاح عامی است که از قدیم وجود داشته است در کشور ما از سال ۸۹  درکنار مواد مخدر مواد روانگردان هم قرار گرفت ،بنابراین نیاز به اصلاح قانون بود تا در کنار مواد مخدر به بحث مقابله با مواد روانگردان نیز توجه شود، چرا که مواد روانگردان در جامعه رشد پیدا می‌کرد و باید در حوزه قانونگذاری و مبارزه اقداماتی صورت می‌گرفت اما این قوانین و سیاست‌ها هیچ وقت نتوانسته برای مبارزه و مقابله با مشتقات حاصل از مواد روانگردان و مواد مخدر کارایی داشته باشد.

برای مثال اشکال قرص، آمپول و تنقلات مواد مخدر و روانگردان‌ها به برنامه‌های حوزه مقابله و کاهش تقاضا مربوط می‌شود ،اما در موارد اینچنینی حوزه برنامه کاهش تقاضا مهم‌تر و جدی‌تر از مقابله است باید کاری کنیم که تقاضا در جامعه کم شود به عبارتی میل جامعه به مواد باید کاهش پیدا کند. بدیهی است که چرخه قاچاق برای سود بیشتر در بازار عرضه و تقاضا جنس‌شان را تنوع می‌دهند. فروشنده احساس می‌کند اگر همچنان مواد را به شکل کریستال و پودر به جوانان بفروشد برای آنها جالب نخواهد بود به همین منظور شروع به بازاریابی در محیط می‌کند برای مثال ماده‌ای می‌فروشد که مصرف‌کننده‌هایش براحتی آن را در دهان بجوند علاوه بر این سیستم کاهش تقاضا اشکال کریستال و پودرشده مواد مخدر را می‌شناسد و براحتی این نوع مواد از سوی نیروی انتظامی کنترل می‌شود، بنابراین چرخه قاچاق سعی در تغییر شکل ماده مخدر داده است یعنی به جای آنکه مواد را در اشکال ثابت بفروشند شکلش را عوض می‌کنند ،چون پلیس و مأموران امنیتی و گمرک توانسته‌اند کریستال را بشناسند در این میان چرخه قاچاق مواد مخدر و روانگردان را از طریق آدامس یا شکلات عرضه می‌کند ،چرا که هم تقاضا وجود دارد و هم‌چنین مشتری‌ای دنبال ماده‌ای است که به جای مصرف تدخینی به شکل خوراکی آن را مصرف کند و همان تأثیر را داشته باشد.

نکته قابل توجه آنکه تولید‌کننده‌های مواد مخدر و روانگردان‌ها از طریق افراد شیمیدان، روانشناس و جامعه شناس ضعف‌های جامعه را می‌سنجند. اینکه آنها مواد را در اسانس آدامس‌ها یا پاستیل و شکلات آغشته می‌کنند یک فکر کلان در پس این ایده‌ها نهفته است که از ارزیابی بازار تقاضا به‌دست می‌آورند. آنها می‌دانند چنانچه مواد روانگردان را به شکل قرص عرضه کنند جوانان راحت‌تر آن را مصرف می‌کنند، بنابراین قرص‌های رنگی مواد روانگردان را تولید و بین جوانان توزیع می‌کنند. این سیستم، هوشمندانه عمل می‌کند. آنها از شیمیدان‌ها نیز کمک می‌گیرند تا فرمول شیمیایی مواد را در شکل قرص تولید کنند یا مواد را از حالت مایع به جامد تبدیل کنند که قابل جذب در تنقلات باشد به عبارتی در بحث مبارزه با افرادی سر و کار داریم که متأسفانه خوش فکر هستند و همواره جلوتر از ما حرکت می‌کنند یعنی اگر تولید‌کننده‌های مواد مخدر از لحاظ فکر افراد کودنی بودند تاکنون ریشه مواد قطع شده بود، البته این اتفاق مربوط به همه جای دنیا است.

قاچاق همان‌طور که در مرزهای ما وجود دارد در مرز سوئد و هلند نیز انجام می‌شود. در چنین شرایطی مقابله کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است ،چون سیستم مقابله از یک سو مواد مخدر و روانگردان‌های جدید را نمی‌شناسد تا محموله را کشف کند مگر اینکه کسی با جویدن آدامس یا خوردن شکلات مسموم شود و با بررسی آزمایش مشخص شود که علت مسمومیت مصرف آدامس آغشته به مواد بوده است بنابراین کار اصلی کاهش تقاضا در جامعه است؛باید برنامه‌های پیشگیری را تقویت کنیم اما چگونه؟ به این ترتیب که سیستم دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد و مردم به این مسأله ورود پیدا کنند و هر اندازه بتوانیم برنامه پیشگیری را توسعه دهیم و مردم درگیر این برنامه شوند کار مهمی انجام داده‌ایم. اطلاع‌رسانی و برنامه‌های آموزشی از سوی صدا و سیما، جراید و آموزش و پرورش که عارضه‌های مواد را به جوان ۱۸ساله آموزش دهد و بگوید که امروزه چرخه قاچاق مواد مخدر و روانگردان را در آبمیوه‌ها، شکلات و آدامس عرضه می‌کند که موجب وابستگی و اعتیاد در فرد می‌شوند، بسیار مهم است. علاوه بر این وزارتخانه‌ها و سیستم‌هایی که با نوجوان و جوان سر و کار دارد باید بحث مبارزه با مواد مخدر را وظیفه ذاتی‌شان بدانند و برنامه‌های پیشگیری بلند مدت را طراحی کنند، توزیع چند بروشورآموزش پیشگیری از اعتیاد در ایستگاه مترو کمکی به برنامه‌های پیشگیری نمی‌کند پایه برنامه‌های پیشگیری آموزش مهارت زندگی و قدرت نه گفتن به نوجوان و جوان است در چنین شرایطی دیگر مهم نیست به او شیشه تعارف کنند یا نوشابه آغشته به مواد. ما روی این موضوع‌ها کار نمی‌کنیم، اما نباید همه ایراد‌ها را به سیستم دولتی ربط دهیم در این میان بسیاری از خانواده‌ها نیز مقصرند. خانواده برای اینکه فرزندان‌شان انتگرال یا دیفرانسیل یاد بگیرند میلیون‌ها تومان پول خرج می‌کند.

اما آموزش مهارت‌های زندگی را به‌عنوان نیاز فرزندان‌شان نمی‌بینند و آن را از سیستم دولتی نیز تقاضا نمی‌کنند .خانواده‌ها باید این موضوع را از دولت مطالبه کنند که به آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس ورود کنند. امروزه نوجوان براحتی در سایت‌های اینترنتی اطلاعات خرید مواد را جست‌ و‌جو می‌کند باید با فضای مجازی جلو برویم و اطلاع رسانی‌ها از سوی مطبوعات و بویژه صدا و سیما مستمر باشد.