به گزارش ایلنا، اشتغال و حرفه‌آموزی زندانیان یکی از مهمترین برنامه‌های اصلاحی و تربیتی در زندان‌ها است. در حال حاضر ۱۳۰ کد رشته مهارت‌آموزی در زندان‌های سراسر کشور به زندانیان آموزش داده می‌شود که این رشته‌ها بر اساس نیازسنجی‌های بازار کار، علایق و استعدادهای زندانیان توزیع شده است.
احمد راهرو خواجه (مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی اشتغال و حرفه‌آموزی سازمان زندان‌ها) معتقد است؛ اگر زندانی در مدت گذراندن دوره محکومیت خود بتواند تحت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و متناسب با نیازهای روز جامعه قرار بگیرد، می‌تواند بعد از خروج از زندان نیز آتیه خود و خانواده‌اش را تامین کند که این موضوع یک اصل مهم در راستای حفظ حقوق شهروندی و تکریم جایگاه انسانی وی است. مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی اشتغال و حرفه‌آموزی سازمان زندان‌ها در گفت‌وگویی با ایلنا درباره اشتغال و حرفه‌آموزی توضیحاتی را ارائه کرده است که در زیر می‌خوانید:
اشتغال و حرفه آموزی در زندان‌ها به چه معناست و این فرآیند چگونه انجام می‌شود؟
اشتغال و حرفه آموزی یکی از مهمترین ارکان برنامه‌های اصلاحی و تربیتی در تمامی زندان ها کشور است که با رویکرد توانمندسازی زندانیان جهت بازگشت به زندگی سالم اجرا می‌شود. میشل فوکو فیلسوف اجتماعی و روان شناس تاریخی فرانسوی در ابتدای اثر ارزشمند "مراقبت و تنبیه" نشان داده است که زیست در زندان‌های جدید به نحوه فزآینده‌ای شبیه به زیست آدمی در اجتماعات آزاد می‌شود. یکی از نشانه‌های گسست از نظام پیشامدرن زندان، اشتغال به کار زندانیان است. اهمیت کار و نقش آن در حیات آدمی برهیچ کس پوشیده نیست. همانطور که بسیاری از بزه‌ها زائیده بیکاری‌اند، این مساله در زندان نیز خود را بازمی‌نمایاند.
بیکاری مقدمه‌ای برای بزهکاری است بنابراین به هر میزان که ما بتوانیم این علت را از بین ببریم به همان میزان می‌توانیم نسبت به داشتن جامعه‌ای عاری از جرم امیدوارم باشیم.
تشریح راهکار عدم بازگشت مجدد زندانی به زندان پس از آزادی
در خصوص بزهکارانی که به دلیل تخطی از مقررات جامعه در زندان بسر می برند، دست اندرکاران علم اداره زندان ها برآن شدند تا در راستای کاهش فشارهای عصبی زندان، زندانیان را به کار مشغول و یا حرفه‌ای به آنان آموزش دهند. کار در معنای خاص آن مظهر زنده بودن، زنده ماندن و حیات انسانی انسان است از این رو سرمایه‌گذاری در این بخش سهم بسزایی در کاهش آسیب‌های زندان و عدم بازگشت مجدد فرد به زندان پس از آزادی خواهد داشت. با توجه به آسیب شناسی‌های صورت گرفته، بیکاری مقدمه‌ای برای بزهکاری است بنابراین به هر میزان که ما بتوانیم این علت را از بین ببریم به همان میزان می‌توانیم نسبت به داشتن جامعه‌ای عاری از جرم امیدوارم باشیم.
فصل سوم از بخش دوم آیین‌نامه سازمان زندان‌ها به موضوع اشتغال و حرفه‌آموزی در زندان‌ها می‌پردازد که در آن بر اجرا، توسعه و نحوه فعالیت‌های حرفه‌آموزی و اشتغال در تمامی مراکز تامینی و تربیتی اشاره شده است. در حال حاضر در تمامی زندان‌های کشور فرآیند اشتغال و حرفه‌آموزی در دو بخش حرفه‌آموزی؛ شامل آموزش مهارت‌های شغلی و اشتغال؛ از جمله فعالیت‌های شغلی منجر به کسب درآمد برای زندانیان اجرا می‌شود. کلاس‌های حرفه‌آموزی با همکاری سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و سازمان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی در زندان‌ها برگزار می‌شود که تمامی زندانیان می‌توانند در آن شرکت کنند و در صورت موفقیت در آزمون پایان دوره، موفق به کسب گواهینامه مهارت می‌شوند که می‌توانند پس از آزادی از زندان از مزایای آن بهره‌مند شوند که از جمله آن می‌توان به ایجاد فرصت شغلی توسط مراکز مراقبت‌های بعد از خروج و دریافت وام اشتغال اشاره کرد. این در حالی است که در این گواهینامه‌ها هیچ اسمی از زندان قید نشده است.
چه تعداد مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال با چه میزان زندانی در مراکز تامینی و تربیتی فعالیت می‌کنند؟
در حال حاضر تعداد ۷۲۷ کارگاه اشتغال و مجتمع کشاورزی در زندان‌های کشور وجود دارد. ما اشتغالی را به رسمیت می‌شناسیم که"مولد باشد و زندانی از طریق آن کسب درآمد کند از این رو فرآیند اشتغال در زندان‌ها به ۵ شاخه صنعت، کشاورزی، خدمات، صنایع دستی و اعزام به کار تقسیم می شود. طبق آخرین آمار و در ۶ ماهه نخست سال ۹۷ ، ۱۰.۴ درصد زندانیان شاغل در بخش صنعت، ۲.۶درصد در بخش کشاورزی، ۲۱.۸ درصد در بخش خدمات، ۲۵.۴ درصد در بخش صنایع دستی و ۳۹.۹ درصد در بخش اعزام به مراکز عمومی و خصوصی خارج از زندان به کار مشغول به کار هستند.
مشارکت ۶۸ درصد از زندانیان در کلاس‌های سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای
اما در بخش حرفه‌آموزی در ۶ ماهه اول سال سال جاری ۶۸ درصد از زندانیان در کلاس‌های سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، ۸ درصد در کلاس‌های سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و ۲۴ درصد در کلاس‌های سازمان جهاد کشاوزی و منابع طبیعی مشارکت داشته‌اند که هر کارآموز به طور میانگین به میزان ۱۳۳ ساعت تحت آموزش بوده است. خوشبختانه ۵۸ درصد از برنامه‌های پیش‌بینی شده برای سال ۹۷ در ۶ ماهه اول محقق شده است که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۱۵ درصد رشد داشته ایم. لازم به ذکر است تعداد ۴۰۰ مربی اعزامی از سوی سه سازمان یاد شده برگزاری این کلاس‌ها را بر عهده دارند.
مراکز حرفه آموزی و اشتغال مکانی است که می‌تواند محصور و در پوشش خارجی دارای حفاظت مناسب یا نامحصور و بدون حفاظت و مامور انتظامی و یا درحالتی بینابین باشد که در آن محکومان به طور گروهی به کار اعزام می‌شود و پس از خاتمه کار به آسایشگاه‌های خود بازگشت داده می‌شوند.
منظور از اشتغال مولد و هم چنین اعزام به کار چیست؟
منظور از اشتغال مولد به کلیه فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که زندانی با پرداختن به آنها با توجه به سطح مهارت‌ها و توانایی‌های خود درآمد کسب می‌کند. در خصوص اعزام به کار اشتغال مولد باید عرض کنم که برابر با ماده ۷ آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب ۱۳۸۴ مراکز حرفه آموزی و اشتغال مکانی است که می‌تواند محصور و در پوشش خارجی دارای حفاظت مناسب یا نامحصور و بدون حفاظت و مامور انتظامی و یا در حالتی بینابین باشد که در آن محکومان بطور گروهی به کار اعزام می‌شود و پس از خاتمه کار به آسایشگاه‌های خود بازگشت داده می‌شوند.
اعزام محکومان به موسسه‌های درون زندان و خارج از آن به منظور اشتغال
البته برابر با تبصره همین ماده سازمان زندان‌ها می‌تواند برنامه‌های حرفه آموزی، آموزش و اصلاح را در مورد متهمان نیز اجرا کند. همچنین برابر با ماده ۱۳ آیین نامه مذکور، محکومان بنابر تصمیم شورای طبقه بندی به منظور اشتغال کار یا حرفه‌آموزی به موسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی اعزام می‌شوند که عبارتند از:
الف: موسسه‌های درون زندان؛ که این موسسات ممکن است در مالکیت زندان باشد یا به سایر سازمان‌های دولتی یا موسسات خیریه یا تعاونی‌های یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنان باشد.
ب: موسسه خارج از سازمان: این موسسات ممکن است در مالکیت سازمان باشد یا به سایر سازمان‌های دولتی یا غیردولتی یا عام المنفعه یا موسسات خیریه یا تعاونی‌ها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنان باشد.
معمولا زمینه‌های رشد ناهنجاری در افرادی که فاقد طبقه اجتماعی مناسب هستند بیشتر وجود دارد و نگاهی به آمار زندانیان نشان می‌دهد که بیکاری زمینه بدهکاری و بدهکاری زمینه بزهکاری را ایجاد کرده است.
فکر می‌کنید این برنامه‌ها چه تاثیری در فرآیند جامعه‌پذیری و بازگشت زندانی به زندگی قانون مدار داشته باشد؟
شغل در کنار درآمد و میزان تحصیلات سه شاخصه اصلی برای تعیین طبقه اجتماعی افراد است. معمولا زمینه‌های رشد ناهنجاری در افرادی که فاقد طبقه اجتماعی مناسب هستند بیشتر وجود دارد. نگاهی به آمار زندانیان نشان می‌دهد که بیکاری زمینه بدهکاری و بدهکاری زمینه بزهکاری را ایجاد کرده است. از این رو یکی از سیاست‌های سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور اجرای برنامه‌های اشتغال و حرفه آموزی در زندان‌ها برای از بین بردن این این معضل اجتماعی است. با توجه به اینکه در حال حاضر بیش از نیمی از زندانیان کشور افرادی هستند که سرپرست خانوار هستند، اشتغال در زندان می‌تواند عاملی برای تامین نیازهای مالی خانواده های ایشان باشد که این موضوع به صراحت در ماده ۱۳۰ آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها (مصوب آذرماه۸۴) بیان شده است.
باید توجه داشته باشید که اشتغال در زندان ها از ابعاد مختلف مورد توجه است. اولین ویژگی داشتن شغل، تاثیر بر روند جامعه‌پذیری افراد و ایجاد احساس مطلوب در آنان است که می تواند عامل انگیزشی مهمی در خصوص اجرای سایر برنامه اصلاحی و تربیتی در زندان‌ها باشد. دومین ویژگی آن پرکردن مطلوب اوقات فراغت زندانیان است که تاثیر مهمی در تامین امنیت روانی و اجتماعی در زندان ها دارد. ویژگی سوم اشتغال کسب درآمد برای زندانی است و چهارمین ویژگی کار که اهمیت زیادی نیز دارد تامین بخشی از معاش خانواده است که نقش مهمی در کاهش آسیب‌های زندان، حمایت از خانواده زندانیان و پیشگیری از توسعه چرخه جرم در جامعه دارد.
جامعه باید با تغییر نگاه نسبت به زندانیان و خانواده‌های آنان در تسهیل شرایط اشتغال آنان پس از آزادی از زندان همکاری کنند.
ضرورت تغییر نگاه جامعه به زندانیان و خانواده‌های آنان
برای رسیدن به اهداف حداکثری سیاست‌های اشتغال و حرفه آموزی در زندان‌ها چه اقدامی صورت گرفته است؟
لازمه تحقق اشتغال در زندان‌ها تعییر نگاه مدیریتی در زمینه کسب و کار در محیط زندان است تا بتوانیم در قالب بهره‌وری مناسب از فضای موجود و آموزش‌های متنوع زمینه‌های شغلی، فعالیت زندانیان را به سوی درآمدزایی سوق دهیم، از سوی دیگر جامعه نیز باید با تغییر نگاه نسبت به زندانیان و خانواده‌های آنان در تسهیل شرایط اشتغال آنان پس از آزادی از زندان همکاری کنند.
آمارها نشان داده است که زندانیانی که تحت آموزش‌های حرفه‌آموزی در زندان‌ها قرار گرفته‌اند، آمار بازگشت مجدد آنها به زندان‌ها و چرخه جرم بسیار کم است و این مساله نشان می‌دهد در صورت ایجاد شرایط مناسب می‌توانیم شاهد کاهش آمار جمعیت کیفری باشیم.
ما وقتی می‌توانیم به اهداف حداکثری در حوزه اشتغال و حرفه آموزی برسیم که علاوه بر اقداماتی که در داخل زندان‌ها برای این امر صورت می گیرد، نهادهای متولی امور اجتماعی نیز نقش خود را در این زمینه ایفا کنند. آمارها نشان داده است که زندانیانی که تحت آموزش‌های حرفه‌آموزی در زندان‌ها قرار گرفته‌اند، آمار بازگشت مجدد آنها به زندان‌ها و چرخه جرم بسیار کم است و این مساله نشان می‌دهد در صورت ایجاد شرایط مناسب می‌توانیم شاهد کاهش آمار جمعیت کیفری باشیم.خوشبختانه در سال‌های اخیر سیاست‌گذاری سازمان بر اساس توسعه برنامه‌های اشتغال و حرفه آموزی بوده است که جای دارد از ریاست محترم سازمان زندان‌ها به جهت توجه ویژه به این فرآیند تشکر کنم.
- 19
- 4
