مادران وپدران بسیاری برای کسب درآمد کودکان ونوجوانان خود را مجبور می‌کنند که در ساعت‌های پرترافیک درمعابر ناامن وشلوغ شهر به خرده فروشی مشغول شوند. والدینی که دراینستاگرام کودکان خود را هر روز مجبور به تحمل دوربین می‌کنند نیز به نوعی درحال فروش زیبایی کودکان خود هستند. از سویی دیگرکودکان خیابانی دراجتماعی ازغریبه‌ها قرار دارند و هر شکل آزاری درانتظار آنهاست. کودکان اینستاگرامی هم در اجتماع بیرون ازفضای مجازی و هم در فضای مجازی شناخته می‌شوند.
با این حال جامعه پیوسته پدران ومادرانی که کودکان خود را روانه کوچه و خیابان برای دستفروشی و گدایی می‌کنند را نقد می‌کند اما در اینستاگرام والدینی که کودکان خود را به فروش چهره خود و گدایی لایک و کامنت گمارده اند تشویق و دنبال می‌کند. اما تفاوت کودکان کاری که در خیابان ودر سرما و گرما در حال کار هستند با کودکانی که مجبورند هر روز ساعت‌‌ها با پوشیدن لباس‌های مختلف در آتلیه و جلوی دوربین‌ها و پروژکتورها دستورات مادران و پدران خود را اجرا کنند درچیست؟لباس‌های پر زرق و برق و شمایل شیک عکس‌ها و فیلم‌هایی که سوژه‌ای برای لذت مخاطبان اینستاگرام می‌شود توجیه مناسبی برای گذشتن ازکنار والدینی که کار آنها تحقیقا مخالف قانون است نیست.
روزانه ده‌ها کودک در فضای مجازی و به ویژه اینستاگرام ابزاری برای افزایش فالوئر صفحات مجازی مادران و پدران خود می‌شوند و اسپانسرها و برندهای لباس کودک و نوجوان هم که صرفا به دنبال مشتری‌زایی برای محصولات خود هستند درآمدی کلان را برای این والدین ایجاد کرده اند تا از این طریق بتوانند محصولات خود را تبلیغ کنند. از طرفی گاهی والدین نه به قصد درآمدزایی بلکه برای افزایش شماردنبال کنندگان خود و بالا بردن اعتماد به نفس‌شان در فضای مجازی و گاهی از روی چشم و هم‌چشمی در بین دوستان و آشنایان از کودکان خود بهره‌کشی می‌کنند.
آینده‌ای تاریک، درانتظار کودکان اینستاگرامی
چهره خندان و شاد کودکانی که در اینستاگرام ابزار درآمدزایی والدین خود هستند ماندگار نخواهد بود. پیش از روی کار آمدن شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از کودکانی که به عنوان بازیگردرسینما و تلویزیون مورد استفاده قرار گرفتند به دلیل تفاوت‌های آشکاری که با همسالان خود داشتند و به دلیل تجربه فضایی کاملا مغایر با عواطفشان درآینده دچار افسردگی و مشکلات روانی بسیاری شدند. کودکان اینستاگرامی نیز گونه‌ای دیگر از این کودکان اند که در فضاهای مختلف مورد توجه قرار می‌گیرند این درحالی است که درآینده به دلیل همین توجه‌های بیش ازاندازه آزارهای روحی و اجتماعی بسیاری را تجربه خواهند کرد.
فربد فدایی، روانپزشک دراین باره به «برنا»گفت: پژوهش‌ها و بررسی‌ها راجع به کودکانی که به عنوان بازیگر سینما یا خواننده یا کودک باهوش درمجامع و محافل مطرح می‌شوند نشان داده است معمولا در بزرگسالی با مشکلات عدیده‌ی بسیاری مواجه خواهند شد. وی ادامه داد: دلیل این اتفاق این است که کودک از محیط طبیعی خود و ارتباط با همسالان خود جدا می‌افتد. بنابراین او نمی‌تواند در آینده با همسالان خود تعامل داشته باشد و ازسوی دیگر نوعی خودشیفتگی در این کودک به دلیل توجه بیش از حدی که از دیگران گرفته است ایجاد می‌شود و این خودشیفتگی تا بزرگسالی همراه اوخواهد بود.
وی افزود: معمولا درمرکز توجه دیگران بودنِ این قبیل کودکان؛کوتاه مدت خواهد بود و این توجهات در حالی از بین می‌روند که او به حضور آنها عادت کرده است. بنابراین وقتی او با بی‌تفاوتی دیگران نسبت به خود روبه‌رو می‌شود دچار افسردگی خواهد شد. این روانشناس با تاکید بر اینکه کارهای تبلیغی و شبه‌هنری، زمان زیادی ازاین کودکان را خواهد گرفت افزود: کودکان اینستاگرامی آنقدردرگیر فضایی هستند که والدین سودجو آنها برایشان ایجاد کرده اند که زمانی برای آموزش رسمی و بهره‌گیری‌های لازم را نخواهند داشت و درنتیجه در دوران بزرگسالی از توان لازم برای رقابت در عرصه اجتماعی بی بهره می‌شوند.
فربد فدایی درادامه گفت: استفاده ابزاری ازکودکان بیشتر برای جبران نیازهای نیابتی پدران و مادران آنها انجام می‌شود. والدین از این طریق از توجهی که به کودک می‌شود شخصا ارضا می‌شوند و احساس می‌کنند که خود آنها مورد توجه بوده اند. وی افزود: کسب درآمدی که با استفاده از این کودکان در فضای مجازی اتفاق می‌افتد نیز به سود ومنفعت کودکان نخواهد بود. این روانشناس در پایان گفت: لازم است که از طریق رسانه‌های گروهی با آموزش والدینی که کودکان خود را ابزار جلب توجه و درآمدزایی در فضای مجازی قرار می‌دهند، بینش لازم برای پیشگیری از این اتفاق را در جامعه ایجاد کرد.
والدین کودکان اینستاگرامی مجرم‌اند؟
در قوانین متعددی به موضوع کار کودکان مستقیم یا غیرمستقیم اشاره شده است. قانون کار، قانون مجازات اسلامی و لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان کارافراد زیر سن قانونی را مصداق کار کودکان دانسته و آن را منع کرده اند. از طرفی با توجه به لایحه حمایت ازحقوق کودکان و نوجوانان که«به کارگیری غیرقانونی طفل و نوجوان و یا وادار کردن یا گماردن او به کار یا خدمتی که از لحاظ جسمی، روانی، اخلاقی یا اجتماعی با نظر به وضعیت طفل و نوجوان برای وی مضر یا خطرناک باشد.»
را بهره‌کشی اقتصادی برشمرده است و در عین حال بسیاری از روانشناسان استفاده تبلیغاتی از کودکان در فضای مجازی را نوعی خدمت دهی به والدین و مضر برای روان و اخلاق آنها می‌دانند، می‌توان موضوع کودکان اینستاگرام را خلاف قوانین صریح کشوردانست. با این حال حتی یک مورد برخورد با والدین خاطی تا به حال ثبت نشده است واین رویه رو به افزونی است. عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان و وکیل دادگستری دراین باره گفت: در قوانین بسیاری منع کودک‌آزاری و بهره کشی اقتصادی ازکودکان وجود دارد اما متاسفانه به دلیل مشکلات فرهنگی و اقتصادی طی این سالها کارکودکان رشد روزافزون یافته است و هر روزه بر تعداد کودکان کار اضافه می‌شود. وی ادامه داد: اتفاق کارکشی از کودکان در فضاهای مجازی هشدار جدی است که باید هرچه سریعتر با آن مقابله کرد.
خرمشاهی درباره مسأله کودکان اینستاگرامی گفت: بدون شک این مسأله یکی از مصادیق کودک‌آزاری و بهره کشی اقتصادی از کودکان و خلاف قانون است. جای کودکان نه در خیابان و اینستاگرام بلکه در بین همسالان و مدرسه است. وی گفت: فقدان فرهنگ صحیح و وجود مشکلات متعدد اقتصادی در خانواده‌ها باعث این اتفاق می‌شود و تغییر فرهنگ و آموزش به والدین برای جلوگیری از این مسأله ضروری است. این حقوقدان درباره برخورد قانون با این والدین متخلف گفت: والدینی که از کودکان خود به عنوان ابزاری برای تبلیغ در فضای مجازی استفاده می‌کنند علت نیستند بلکه معلول هستند. برخورد انتظامی و قضائی با معلول اقدام درست و کارآمدی نیست و باید علت‌های این موضوع را شناسایی واز بین برد. او تاکید کرد که فقر مالی و فرهنگی علت‌های این اتفاق اند وباید با آموزش و اصلاحات اقتصادی این علت‌ها را ازمیان برداشت.
سرنوشت تلخ مشابه
کودکان اینستاگرامی چه بسا آینده‌ای پرمخاطره‌تر ازکودکان کارخیابانی را تجربه خواهند کرد. آینده‌ای که بدون شک ازآنها انسان‌هایی سرخورده وافسرده می‌سازد که حتی برای جلب توجه به سمت رفتارهای ناهنجار کشیده می‌شوند. شاید تنها فرقی که بین کودکان کارخیابان با اینستاگرامی وجود دارد این باشد که کودکان کار خیابانی به انسان‌های خشن برون گرا تبدیل می‌شوند وکودکان کاراینستاگرامی اکثرا به خشن‌هایی درون گرا که هردو شرایط هم برای خودشان و هم برای جامعه آسیبی جدی است. فعالان کودک؛ سکوتی غریب در برابر فعالیت کودکان کاراینستاگرامی دارند؛ شاید چون این کودکان صورت‌های خسته و کثیف ندارند ازدید توجه دورمانده اند درحالیکه ظلم به آنها کمتر از ظلم به کودکان خیابان نیست.
- 14
- 3
