مترو؛ دستفروشی زنان در اقتصاد پنهان

مترو یکی از مکان‌هایی است که رسما محل کار دستفروشان نام گرفته است. از انواع خوراکی تا لباس و ادویه و لوازم بهداشتی هرچه بخواهید را می‌توانید در مترو با نازلترین قیمت‌ها پیدا کنید. برخی از فروشندگان هم برای خود اسم و رسمی ساخته اند و مشتری‌ها انتظار آمدنشان را برای دسترسی به کالای مورد نیاز می‌کشند.

  آماری از زنان دستفروش در پایتخت وجود ندارد اما هر روز بر تعداد این زنان در شهر افزوده می‌شود و مشکلاتشان هر روز بیشتر می‌شود. این زنان از مشکلات زیادی از جمله نبود امنیت، نبود مکان مناسب برای ارائه کالاهایشان، برخوردهای تند و توهین‌های نیروهای رفع سد معبر نیز رنج می‌برند.نماینده مردم تهران در مجلس شورای با اشاره به پدیده دستفروشی زنان می‌گوید: یکی از دغدغه‌های اصلی در اقتصاد انجام فعالیت‌های اقتصادی به صورت پنهان و غیررسمی است که روز به روز در رکود اقتصادی حاکم بر کشور در حال افزایش است.

شاخص اشتغال غیررسمی موضوعی است که به دلیل نبود شفافیت، از آن آمار و اطلاعات درستی در دسترس نیست و اطلاعات مربوط به آن تخمینی از اشتغال رسمی است. فاطمه ذوالقدر ادامه می‌دهد: با توجه به افزایش سهم زنان در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی فعالیت بخش قابل توجهی از این زنان را در مشاغل غیررسمی که اکثرا خدماتی است، شاهد هستیم. زنان و دختران جوانی که از سر ناچاری و برای گذران معاش به دستفروشی در خیابان‌ها و به خصوص مترو مشغول هستند و اشتغال غیررسمی را در سال‌های اخیر پدید آورده‌اند که نه طرح جمع‌آوری آنان کاری متناسب برای ساماندهی بود و نه فعالیت آنان در یک مکان عمومی کاری قانونمند است.

رویکرد هزینه فرصت در پدیده دستفروشی به گفته ذوالقدر وضع اقتصادی و نبود امکان اشتغال رسمی متناسب با نیاز جامعه، بازار کار را در یک فشار مضاعف قرار داده است که رهایی از آن نیازمند نظارت، برنامه‌ریزی و سازماندهی است. او ادامه می‌دهد: از طرفی نقش نهادها و دستگاه‌های متولی در این خصوص دشوارتر و پرمسئولیت‌تر از گذشته است چرا که شاغلان غیررسمی در آمار شاغلان قرار می‌گیرند اما تحت پوشش بیمه‌های حمایتی درمانی و بازنشستگی قرار ندارند.

عضو فراکسیون زنان مجلس با تایید آنکه مشاغل غیررسمی رواج استفاده از کالاهای کم کیفیت و قاچاق را به عنوان یک آسیب جدی برای اقتصاد نیز به همراه دارد، می‌گوید: باید در نظر داشت که زنان و دختران جوان دستفروش که در میان آنان متاسفانه کودکان کار را هم می‌بینیم نه از سر تمایل بلکه از سر استیصال به این مشاغل روی آورده‌اند و نیافتن شغل رسمی و گریز از محدودیت‌های قوانین و مقررات، از جمله دلایل ورود آنان به بازارهای کار غیررسمی است.

او اضافه می‌کند: با توجه به شکل‌گیری فرایند خصوصی‌سازی در کشور و سیاست‌های اصل ٤٤ مبنی بر کاهش نقش تصدی‌گری دولت لازم است که با تدوین قوانین و مقررات تسهیل شرایط اشتغال و کارآفرینی را برای بخش خصوصی ایجاد کنیم و با رویکرد حمایتی از بخش خصوصی بتوانیم اشتغال غیررسمی را در جامعه ساماندهی کنیم چراکه فراهم نکردن زمینه اشتغال زنان و دختران و کودکان در مشاغل رسمی آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی بسیاری را برای کشور می‌تواند در بر داشته باشد که هزینه‌های بعدی آن برای دولت و کشور بسیار بیشتر از هزینه‌های کنونی خواهد بود. بنابراین با رویکرد هزینه فرصت باید به این مساله مهم اجتماعی و اقتصادی ورود کرد.

 تعارض جدی میان ساماندهی دستفروشان و رفع سد معبر

عضو شورای شهر تهران و فعال حقوق زنان، دستفروشی زنان را یکی از چالش‌های پیش روی جامعه می‌داند و معتقد است دستفروشی حاصل پدیده‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. دستفروشی فرصتی برای تأمین معاش زنانی است که درآمدی ندارند و می‌توانند از این طریق بخشی از نیازهای زندگی خود را مرتفع کنند. زهرا نژادبهرام درباره تعداد زنان دستفروش در تهران می‌گوید: با توجه به اینکه حضور این زنان در هیچ جایی ثبت نمی‌شود، آماری از تعداد آن‌ها نیز در دست نیست.

او با بیان اینکه ریشه‌یابی و پیشگیری از پدیده دستفروشی در حوزه وظایف شهرداری تهران نیست، می‌گوید: از آنجا که دستفروشان بخشی از شهروندان محسوب می‌شوند شهرداری درباره آنان حساسیت‌های لازم را دارد. شهرداری تهران برای اینکه بتواند فضاهای عمومی بیشتری را در اختیار دستفروشان قرار دهد تلاش‎هایی انجام داده است اما به دلایل مختلف چالش‌های زیادی در این بخش وجود دارد.

عضو هیأت رئیسه شورای شهر می‌گوید: تمامی دستفروشان به ویژه دستفروشان زن دوست دارند در معرض دید عموم باشند به ویژه در پیاده‌راه‌‌ها و معابری که مغازه‌ها وجود دارد و مردم تردد می‌کنند. بنابراین بین ساماندهی دستفروشان و مسأله رفع سد معبر تعارض جدی وجود دارد و دستفروشان خواستار فضایی هستند که دیده شوند و فروش بیشتری داشته باشند. نژاد بهرام همچنین از اجرای طرح ساماندهی دستفروشان توسط شهرداری خبر داد و می‌گوید: در منطقه یک شهرداری تهران با کمک شهرداری و هیأت امنای بازار تجریش طرحی در دستور کار قرار گرفته که در حال اجرای آزمایشی است.

در دوره مدیریت قبلی شهرداری، تحت عنوان ساماندهی فضایی در اختیار دستفروشان محدوده امامزاده صالح قرار گرفته بود اما این افراد به هیچ وجه حاضر نبودند از این فضا استفاده کنند چرا که معتقدند در چنین فضاهایی در معرض دید مردم نیستند.

این عضو شورای شهر تهران با اشاره به طرح جدید شهرداری برای ساماندهی دستفروشان به ویژه زنان دستفروش می‌افزاید: در طرح جدید قرار است برای ساماندهی دستفروشان، منافع ذی‌نفعان دیده شود که اقداماتی هم در منطقه یک به صورت آزمایشی انجام شده است. یکی از موضوعاتی که در این طرح مد نظر قرار دارد، تعیین ساعت مشخص برای حضور دستفروشان است که هم منافع شهر تأمین شود و هم منافع بازاریان؛ چون بخشی از مخالفان حضور دستفروشان مغازه‌داران هستند و معتقدند چون مالیات و عوارض بابت کارشان پرداخت می‌کنند با حضور دستفروشان حقوق آنان تضییع می‌شود.

 ایجاد مکان‌هایی برای حضور زنان دستفروش

نژادبهرام معتقد است که ایجاد مکان‌هایی برای حضور زنان دستفروش در سطح شهر موضوعی است که دغدغه شهرداری و شورای شهر است تا بتوانند فضای امنی را برای زنان ایجاد کنند البته باید ظرفیت‌هایی برای دستفروشان ایجاد شود که مشتری‌های خود را داشته باشند. عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران همچنین می‌گوید: شهرداری تهران سعی دارد تا با ساماندهی دستفروشان زن بخشی از مشکلات را حل کند اما حل کامل این مساله به اقدام‌های زیرساختی نیاز دارد. یکی از نگرانی‌هایی که برای فعالان حوزه زنان وجود دارد، ساعات حضور زنان در خیابان است که سعی شده است در طرح ساماندهی به آن توجه شود.

به گزارش پانا، نژادبهرام می‌افزاید: زنان دستفروش باید در معرض نظارت اجتماعی باشند چرا که یکی از موضوعاتی که زنان را تهدید می‌کند ناامن بودن اجتماع است. بنابراین امنیت اجتماعی به همراه نظارت موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد و وجود چنین فضای امنی باعث می‌شود آسیب‌های پیش روی زنان کمتر شود.