دلایل گرایش به دعانویسی و رمالی

رمالی و فالگیری سال‌هاست که به معضل پیچیده اجتماعی تبدیل شده است و مختص به قشر خاصی هم نیست؛ پیر و جوان، زن و مرد، بی‌‌‌سواد و تحصیلکرده مشتریان بازار رمالان و فالگیران هستند. هر چند که نمی‌توان از رمالی و فالگیری به خاطر قدمت آن به‌عنوان یک پدیده اجتماعی جدید نام برد، ولی با توجه به آسیب‌هایی که این مساله برای جامعه، خانواده و فرد دارد می‌توان گفت، فالگیری امروزه در جامعه به یک معضل اجتماعی جدی تبدیل شده است. رواج و گسترش روز افزون فالگیری و اعتماد به سخن فالگیران آسیب‌های اقتصادی، اجتماعی و روانی فراوانی دارد. بر اساس گزارش ایرنا، سالانه۳۸۷‌میلیارد تومان در کشور از طرف قشرهای مختلف جامعه، به فالگیران داده می‌شود تا شاید آنها گره‌ای از مشکلات فرد را باز کنند؛ اما این افراد نه تنها نمی‌توانند مشکلات خود را برطرف کنند بلکه توهماتی که از طرف فالگیران به آنها القا می‌شود موجب مشکلات اجتماعی فراوانی برای فرد و قشرهای مختلف جامعه می‌شود.

«عالیه شکربیگی» کارشناس مسایل اجتماعی با اشاره به آسیب‌های اجتماعی مراجعه افراد به فالگیر و رمالان گفت: یکی از مهمترین این آسیب‌ها از هم پاشیده شدن زندگی زناشویی است که در اثر توصیه‌های فالگیر به فرد مراجعه کننده، اتفاق می‌افتد. در بعد روانی نیز مراجعه به فالگیر موجب می‌شود افراد دچار یک خوشبینی کاذب نسبت به آینده شده و بعد از مدتی که این خوشبینی محقق نمی‌شود آنها دچار یک افت روحی و روانی شدید شده تا جایی که در برخی از مواقع فرد را دچار بیماری‌هایی نظیر افسردگی می‌کند.

در نگاه اول برخی از کارشناسان مسایل اجتماعی بر این باورند که افراد کم سواد و ساده لوح مشتریان فالگیر و رمالان هستند؛ ولی اعتماد به فالگیران و رمالان تنها مختص به یک قشر خاص در جامعه نیست بلکه با نگاهی به افراد مراجعه‌کننده به فالگیران و شرایط سنی آنها می‌توان به این حقیقت پی برد که مراجعه‌کنند گان به فالگیر شامل زن، مرد، پیر و جوان، بی‌‌‌سواد و تحصیلکرده است و این افراد با وجود تجربه‌های فراوانی که در حیطه ی زندگی دارند هنوز به خرافات باور دارند.

چرایی رواج رمالی و فالگیری

فالگیری و توسل به خرافات برای پیش بینی یا پیشگویی آینده، پدیده‌ای جدید در جامعه نیست و عمری به درازای حیات بشر دارد، ولی آنچه موجب شده است در زمان کنونی فالگیری و رمالی مورد توجه کارشناسان مسایل مختلف اجتماعی قرار گیرد، رشد روزافزون این معضل در جامعه با وجود پیشرفت‌های علمی و روشنگری‌های دینی است. «سیف ا... سیف اللهی» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات در پاسخ به پرسشی درباره چرایی مراجعه مردم به رمال و فالگیرها با وجود پیشرفت‌های علمی، گفت: از آنجا که ما دارای فرهنگ سنتی هستیم و علم امروز در جامعه بیشتر وارداتی است پس مردم هنوز نتوانسته‌اند خود را با این علم هماهنگ کنند.

اما در این زمینه عالیه شکربیگی بر این باور است: هر چند دین اسلام روشنگری‌های زیادی در زمینه رد خرافات و فالگیری دارد، ولی امروزه بسیاری از افراد با لباس دین بساط رمالی و جادوگری راه انداخته‌اند و از اعتقادات مردم سوءاستفاده می‌کنند. ضعف ایمان، فاصله گرفتن از توکل به خدای و کمرنگ شدن ارزش‌های اخلاقی، از مهمترین علل مراجعه ی افراد به فالگیران و رمالان است. رمالان ضمن سوء استفاده از ضعف ایمان مراجعه‌کنندگان با ابزارهایی مانند کاسه‌های رمالی اقدام به پیشگویی می‌نمایند.

دلایل گرایش به دعانویسی و رمالی

در این زمینه عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات بر این باور است که ضعف سازمان‌های متولی در امور دین موجب شده است که مردم از اصل دین دور شده و روی به خرافات بیاورند. نبود قدرت تجزیه و تحلیل مسایل موجود یکی دیگر از دلایل گرایش به دعانویسی و رمالی است. وقتی بسیاری از اهداف اجتماعی شکل تخیلی و دست نیافتنی به خود می‌گیرد و تحقق آنها در واقعیت ناممکن است، تخیلات و گرایش‌ها به عوامل خارجی و خیالی و به دور از واقع گرایی شکل گرفته و پدیده رمالی و فال بینی رشد و در جامعه رواج پیدا می‌کند. عالیه شکربیگی در این زمینه با اشاره به سیاست‌های مختلفی که در چند سال گذشته در کشور اجرا شده است، گفت: در حالی که در هشت سال گذشته مسئولان دولت قبلی به نداشتن قدرت تجزیه و تحلیل مسایل کلان جامعه، به رمالان و جن گیر‌ها مراجعه کردند، نمی‌توان انتظار داشت که مردم عادی برای مشکلات ریز و درشت خود به این افراد مراجعه نکنند.

مشکلات روحی روانی از دیگر دلایلی است که پای بسیاری از افراد را به خانه‌های فالگیران باز می‌کند. انسان‌ها در تنگناهای روحی و روانی به هر چیزی چنگ می‌زنند؛ این افراد ( مراجعه‌کنندگان به رمالان) همان غرق شدگانی هستند که هر خار و خاشاکی را ابزار نجات می‌یابند و یکی از این ابزارها، فالگیرها هستند که با امیدهای واهی، آینده ای نامعلوم را در مقابل فرد قرار می‌دهند.سیف اللهی با اشاره به گسترش مشکلات اجتماعی مانند بیکاری و طلاق در جامعه، گفت: تا زمانی که دولت و مسئولان نتوانند این مشکلات را برطرف کنند ما شاهد مراجعه مردم به فالگیرها و رمالان هستیم؛ چرا که مردم بخاطر ناامیدی و ترس از آینده پیش این افراد می‌روند.

در این زمینه شکربیگی نیز نظری نزدیک به سیف اللهی دارد. وی با تاکید بر اینکه برخی از افراد به‌دنبال میانبر زدن برای آینده خود هستند به فالگیرها مراجعه می‌کنند تا از حوادث و اتفاقات آینده باخبر شوند غافل از اینکه مسیر طی شده مسیر درستی نیست. وی با اشاره به مشکلات کنونی جامعه، گفت: تا زمانی که نگرانی و مشکلاتی که در جامعه وجود دارد برطرف نشود نمی‌توان انتظار داشت که مردم برای رفع آنها به رمالان متوسل نشوند.

مشتریان رمالان، کم سوادان و ساده لوحان

نباید فراموش کرد برخی از انسان‌ها بدون فکر و کوشش و بی‌‌‌آنکه خود را خسته کنند می‌خواهند از آینده باخبر شوند و بی‌‌‌آنکه رنجی ببرند به گنجی برسند و بر آینده تاثیر بگذارند و این موضوعات از زمینه‌های اصلی روی آوردن برخی مردم به فالگیری و رمالی و جن گیری و مشابه کارهای نوین آنها مانند انرژی درمانی است. در حالی که بسیاری از کارشناسان ادعا دارند که مشتریان فالگیران و رمالان بیشتر افراد کم سواد و ساده لوح هستند، ولی بر اساس نتایج پژوهش و گزارش‌های مختلفی که از افراد مراجعه‌کننده به این گروه، صورت گرفته است، این حقیقت نمایان می‌شود که دانشجویان و افراد باسواد نیز در مراجعه به فالگیرها از مردم عادی پیشی گرفته‌اند. عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات در پاسخ به پرسشی درباره چرایی رجوع قشر باسواد کشور به فالگیرها، گفت: باید بین باسوادی و مدرک گرفتن فرق گذاشت؛

زیرا بسیاری از افرادی که به فالگیرها مراجعه می‌کنند مدرک گرفته هستند نه باسواد و تفکر آنها هنوز سنتی است.در کنار ویژگی‌های شخصیتی افراد مراجعه‌کننده به فالگیرها، نباید از فرهنگ و شرایط تاریخی یک جامعه چشم پوشی کرد. ایرانیان هر چند از دوران‌های گذشته به‌عنوان ملتی متمدن شناخته شده‌اند ولی وقوع حوادث مختلفی مانند جنگ‌های پیاپی با اقوام مختلف، سیل، زلزله و خشکسالی باعث شده اعتقاد به برنامه ریزی و کوشش برای موفقیت بتدریج جای خود را به قضا و قدر دهد. در این زمینه سیف اللهی بر این باور است که مردم ایران بیشتر تفکر خود را روی فرهنگ شفاهی و نگاه کردن به سخن مردم گذاشته‌اند و این عامل خود موجب شده است که جادو و جنبل به‌صورت گسترده در ایران رواج پیدا کند.

گرایش بانوان به فال و فالگیری

زیبا بنی اسد کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی و استاد دانشگاه در خصوص گرایش بانوان به فال و فالگیری گفت: پدیده هایی همچون رمالی، دعانویسی، فال گیری، طالع بینی جزء موضوعاتی است که به اشکال مختلف ومتناسب با هرعصر و زمانی ظهور می یابد و علل افزایش اینگونه پدیده ها در جامعه، به مقتضیات زمان متفاوت است و در عصر کنونی که مشکلات وگرفتاری های فردی، اجتماعی و اقتصادی گریبانگیر زندگی صنعتی بشر شده است، بیش از پیش نیاز به رفع موانع در مسائل موجود احساس می شود. وی اظهار کرد: پدیده فال و فالگیری واقعیتی است، که مبانی اخلاقی، اعتقادی و ارزشی جامعه را مورد هدف قرار داده و علاوه بر خسارت های معنوی، هزینه های بسیاری را بر معتقدان به آن تحمیل می نماید.

نگرانی های کاری، خانوادگی و اجتماعی و عدم اعتماد به نفس، فرد ضعیف را دچار اضطراب و استرس می نماید، به گونه ای که سعی می کند، جهت تسکین درد ها، نزد رمال یا فالگیر برود.این استاد دانشگاه افزود: فالگیران شیاد تا حدودی موقعیت روان شناختی افراد را درک می کنند، از شرایط موجود سوء استفاده کرده و برای درماندگان نسخه می پیچند و پول های هنگفتی به جیب می زنند و در این میان گاه آنها با سوءاستفاده از احساسات و عواطف مذهبی مردم، بر مرکب جهل آنان سوار می شوند و گاهی دشمنان خارجی نیز برای انحراف جامعه از مسیر درست، به بهره گیری از روش‌های نرم و خزنده روی می آورند. زیبا بنی اسد ، رواج پدیده فالگیری را یک تهدید «نرم» دانست و بیان کرد: گرایش افراد به فال و فالگیری منجر به صدمات جبران ناپذیری در سطح جامعه می شود و حال سؤال اینجاست چرا به رغم آثار مشهود از خسارت های مادی و معنوی جبران ناپذیرآن باز هم عده زیادی به دام چنین شیادانی می افتند؟

در پاسخ به این سؤال می توان گفت راه منطقی و عقلایی در ظاهر کمی دشوار به‌نظر می رسد ، لذا برای حل مسایل و معضلات زندگی به ساده ترین راه ممکن پناه می آورند و از دکان رمالان و دعانویسان و طالع بینان سر در می آورند. وی با اشاره به اینکه جاذبه های آینده بینی نیز مشوق به انحراف کشیده شدن به سمت چنین پدیده هایی می شود ؛ تصریح کرد: در کل رسانه ها و فرآیندهای جهانی شدن و در عین حال وجود زمینه های فرهنگی بومی و نیازهای اجتماعی دست در دست هم می دهند و باعث شکل گیری نوع خاصی از رفتارهای فرهنگی و اجتماعی می شوند.

کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی عمده ترین علل بروز اینگونه جرائم بسترهای اجتماعی از جمله بی‌‌‌ثباتی در نظام اجتماعی، شرایط اقتصادی نامناسب، مهاجرت های بی‌‌‌رویه، حاشیه نشینی، اختلاط فرهنگ های ناهمگون، ضعف سرمایه اجتماعی، ضعف مهارت های زندگی، پایین‌بودن سطح فرهنگی خانواده عنوان کرد.این استاد دانشگاه گفت: در تست شخصیتی که از مراجعه‌کنندگان به فالگیر گرفته شد نشان می‌داد که این افراد دارای اختلالات شخصیتی هستند و از روحیه ریسک پذیری بالایی برخوردارند و افرادی که به فالگیری روی می‌آورند ضعف در مهارت های زندگی در آنها مشهود است و مهارت و قدرت نه گفتن را ندارند.

وی با بیان اینکه بسیاری از کسانی که به فالگیر مراجعه می کنند تحت تاثیر گروه همسالان و دوستان به فالگیران مراجعه می کنند و در دام آن می افتند، ادغان کرد: زمانی که از مراجعه‌کنندگان به فالگیر سوال می شد که چرا به اینجا آمده اید یا چه کسی شما را معرفی کرد می گویند دوستان و همچنین در تحقیقاتی که انجام داده ایم بیشتر کسانی که به فالگیر مراجعه می کردند از خانواده سالمی برخوردار نبودند و دارای خانواده های آشفته و از هم گسیخته ای بودند اما متاسفانه افرادی که به فالگیران مراجعه می‌کنند از تمام اقشار جامعه هستند.

راهکار چیست؟

رمالی و فالگیری واقعیتی است که مبانی اخلاقی، اعتقادی و ارزشی جامعه را مورد هدف قرار داده و علاوه بر خسارت‌های معنوی، هزینه‌های بسیاری برای فرد و در نتیجه جامعه و خانواده دارد. با این شرایط مسئولان و کارشناسان امور اجتماعی باید با برنامه‌های خاص مهمترین و بهترین راهکارها را برای ریشه‌کن کردن این مشکل اجتماعی ارائه دهند. توکل به خدا یکی از مهمترین راهکارهایی است که می‌تواند پادزهری برای بازار رمالان و فالگیران در جامعه باشد؛ تا زمانی که انسان تمامی امورات خود را در ید الهی بداند به خرافه و پوچ گرایی روی نمی‌آورد و هر اتفاق خوش یمن و بدیمن در زندگی را ناشی از رحمت و حکمت خدا می‌پندارد.

در کنار توکل به خدا یکی دیگر از راه‌حل‌ها برای رویارویی با بازار فالگیران رواج فرهنگ منطق گرایی و استفاده از راه‌حل‌های عقلانی برای حل مشکلات جامعه است. ایجاد و توسعه مراکز کارآمد مشاوره و راهنمایی در تمامی مناطق کشور به‌صورت رایگان یا ارزان قیمت می‌تواند حجم مراجعه به سودجویان و شیادانی را که از عقاید دینی مردم سوء استفاده می‌کنند، کاهش دهد. مسئولان و مدیران در مدارس، دانشگاه ها، اماکن و مراکز فرهنگی باید مسایل به‌روز در خصوص خرافات را شناسایی و نسبت به درمان و دفع آن اقدام کنند.

در این زمینه سیف اللهی با انتقاد از برنامه‌های برخی از مراکز فرهنگی و کسانی که خود را مروج کارهای فرهنگی می‌دانند گفت: یکی از مهمترین وظایف این مراکز روشنگری درباره خرافات است ولی با کمی دقت در سخنان آنها متوجه می‌شویم این افراد مردم را به سوی خرافات می‌کشانند. اما در این زمینه شکربیگی بر این باور است که مسئولان و سازمان‌هایی که با مسایل مردم در ارتباطند باید مراکز قابل اعتمادی برای افراد جامعه دایر کنند تا کسانی که دارای مشکلات اجتماعی هستند به جای مراجعه به رمال و فالگیر به این مراکز مراجعه کنند.

شکربیگی با انتقاد از برنامه صدا و سیما گفت: بسیاری از فیلم‌ها و برنامه‌هایی که از رسانه ملی پخش می‌شود خود به‌عنوان محرکی برای روی آوردن به فال و فالگیری است و صدا و سیما باید در این زمینه برنامه‌های جامع تری با عنوان آسیب شناسی این پدیده در جامعه ارائه دهد و در آن با کارشناسان و همچنین آسیب دیدگان این معضل صحبت کند. وی در ادامه یادآور شد: یکی از مهمترین راهکارها برای مقابله با رمالان و فالگیرها نظارت بر ساخت سریال‌های تلویزیونی است که هزاران نفر بیننده دارد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه متاسفانه به فالگیری نگاه آسیب شناسانه نمی شود، خاطرنشان کرد: عدم توجه مسئولان به موضوع رمالی و فال و طالع بینی به‌عنوان معضل و آسیب اجتماعی موضوع فالگیری در منظر محققان اجتماعی کمتر دیده می شود، اما یکی از واقعیت های جامعه امروزماست و درباره فالگیری فقط می شنویم ولی متاسفانه از حجم پرونده هایی که در مراجع قضائی است کسی اطلاع ندارد.وی با اشاره به اینکه برای مقابله با پدیده فال و فالگیری باید فرهنگسازی شود، تصریح کرد: باید آگاهی مردم بالا برده شود و در قالب مستندهایی تبعات فالگیری و آسیب های آن را نشان دهیم. بر اساس تحقیقات صورت گرفته برای دستگیری مجرمانی همچون رمالان کلاهبردار، خلأ قانونی وجود دارد و باید از آنها شاکی خصوصی باشد تا برخورد مناسب صورت پذیرد.