نوزاد نارس؛ از فقر تا هزینه گران

این‌روزها بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بیش از دیگر بخش‌های بیمارستان شلوغ است. نوزادان به دلایل متعدد همچون تشکیل نشدن ریه، روده و دیگر نارسایی‌ها چند روزی مهمان این بخش هستند. نوزادان در این بخش به‌واسطه چند سیم متصل به بینی و دهانشان ادامه حیات می‌دهند.

براساس بررسی‌های انجام‌شده، مشکلات تنفسی شایع‌ترین علت مرگ نوزادان و شیرخواران است. در این شرایط باید از گفتن کلمه «مادرزادی»‌ برای این ناهنجاری‌ها ابا داشت، زیرا این مساله به مادر، ارث و ژنتیک مربوط نیست و در ضمن، بعد از کم‌وزنی و مشکلات تنفسی مهم‌ترین عامل مرگ نوزادان محسوب می‌شود.

براساس آمار سالانه ۱۲۰‌هزار نوزاد نارس در کشور متولد می‌شود. هشت‌درصد نوزادانی که در ایران متولد می‌شوند، بعد از تولد در بیمارستان بستری می‌شوند، سه تا پنج‌درصد نوزادان وضعشان وخیم است و باید در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بستری شوند. بسیاری از این نوزادان دچار مشکلات تنفسی جدی هستند و بدون کمک وسایل کمک‌تنفسی امکان مرگ آنها وجود دارد.

ناهنجاری نوزادان به دلیل شیوه زندگی مادران

یکی از علت‌های اصلی تولد نوزادان نارس، عفونت است و با اقدامات ساده‌ همچون شستن مداوم دست در دوران بارداری برطرف می‌شود. البته سطح سواد سلامت خانواده نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. مطالعات نشان می‌دهد میزان تولد نوزاد نارس در خانواده‌هایی مطلع در زمینه سواد سلامت اندک است. میزان سطح سواد سلامت مردم در کشور ما حدود ۱۸درصد است. این میزان در کشورهای اسکاندیناوی صددرصد و در آمریکا ۸۰‌درصد است، یعنی ۸۰‌درصد مردم آمریکا می‌دانند که چگونه باید زندگی سالم داشته باشند.

این مسائل بخش مهمی از سواد سلامت است که از تولد نوزاد نارس پیشگیری می‌کند. البته هنوز علت بخش مهمی از این تولدها مشخص نشده است. در ضمن برخی نوزادان نارس نیز بر اثر بیماری مادر متولد می‌شوند. برای مثال مسمومیت یا دیابت بارداری که یکی از بیماری‌های شایع دوران بارداری است، بیماری‌های تیروئید،‌ کلیه، قلب و عفونت‌های دوران بارداری ازجمله مهم‌ترین علت‌های تولد نوزادان نارس است.

سالانه بیش از یک‌میلیون و ۵۰۰‌هزار نوزاد در کشور متولد می‌شود که حدود ۱۲۰‌هزار تن از این نوزادان نارس به دنیا می‌آیند. این در حالی است که با تولد یک نوزاد نارس فقط یک نفر دچار مشکل نمی‌شود، بلکه یک خانواده به هم می‌ریزد. پدر و مادر این نوزادان که عمدتا جوانان بین ۲۰ تا ۲۷ سال هستند و هنوز تجربه کافی ندارند و تازه زندگی مشترک را آغاز کرده‌اند با تولد نوزاد نارس به‌شدت دچار مشکلات روانی و حتی معنوی می‌شوند.

همچنین ۱۰ تا ۱۵‌درصد نوزادان در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان با وجود تلاش‌های فراوان فوت می‌کنند. این در حالی است که بسیاری از خانواده‌ها توان پرداخت هزینه‌های درمان نوزادنشان در این بخش را ندارند.

هزینه بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان گران است

یک خانواده برای بستری نوزاد خود در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بیمارستان دولتی، باید ماهانه بین چهار تا پنج ‌میلیون تومان پرداخت کند. بنابراین انتظار می‌رود بیمه‌ها و دولت هزینه این خانواده‌ها را پرداخت کرده و از خانواده‌ها فرانشیز (سهم بیمار) اخذ نکند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تفاوت معناداری بین ۲۰‌درصد جمعیت ثروتمند و ۲۰‌درصد قشر فقیر کشور وجود دارد، چون میزان تولد نوزاد نارس در بین ۲۰‌درصد قشر فقیر دو تا سه برابر خانواده‌های ثروتمند است، اما مساله سواد عامل بسیار مهم‌تری است و ارتباط معنادارتری بین سطح سواد و تولد نوزاد نارس وجود دارد و در خانواده‌های باسوادتر تولد نوزاد نارس و ناهنجار اندک است.

نوزادی با ریه‌ ناقص

هانیه به تازگی مادر شده است. او در این مدت در خانه استراحت کرده و فرزندش به دلیل تشکیل نشدن بخشی از ریه در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بیمارستان بستری است. او به «آرمان» می‌گوید: من به تالاسمی مینور مبتلا هستم. در زمان بارداری هم قرص‌ آهن و خون مصرف کردم، اما در ماه هشتم بارداری پزشک آمپول خون تجویز کرد.

حال بعد از تولد نوزاد متوجه شدیم که به دلیل کم‌خونی و تزریق آمپول، رشد جنین در بدن مادر متوقف شده است. با اینکه من سر وقت برای زایمان مراجعه کردم، اما نوزاد تاخیر در رشد دارد و به‌اصطلاح نارس است. این مادر جوان در پاسخ به این سوال که آیا غربالگری یا سونوگرافی وجود چنین عارضه‌ای را در زمان بارداری تشخیص نداده است، می‌گوید: غربالگری ژنتیک نمی‌تواند در این زمینه موثر باشد.

اگر متخصص در سونوگرافی باتجربه باشد، می‌تواند بخش مهمی از ناهنجاری‌های ژنتیک را تشخیص ‌دهد. به گفته او اغلب نوزادان در بدو تولد باید در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شوند. این در حالی است که هزینه نگهداری در این بخش گران است و از عهده اغلب خانواده‌ها برنمی‌آید.

به گفته او، برای نگهداری این نوزاد در یکی از بیمارستان‌های نیمه‌خصوصی تهران هر شبانه‌روز ۵۰۰‌هزارتومان هزینه می‌شود. هرچند بیمارستان‌های وابسته به بیمه تامین اجتماعی هم رایگان هستند، اما این بیمارستان‌ها نوزاد را از بیمارستان‌های دیگر با این شرایط به‌سختی پذیرش می‌کنند.

رفلاکس معده در نوزادان

کوشان دو‌ساله است. به گفته مادرش، وقتی فرزندش به دنیا آمده مدت‌ها طول کشیده که بتواند بلع داشته باشد. در ابتدا او به محض خوردن شیر مادر استفراغ می‌کرد. در آن‌روزها، اغلب پزشکان، پرستاران، دوستان و آشنایان می‌گفتند که این وضعیت در نوزادان طبیعی است، اما با گذشت زمان دیگر نوزاد شیرخشک یا مکمل‌های غذایی را نمی‌توانست مصرف کند.

او می‌افزاید: پزشکان مختلف رفلاکس معده در کودکان را تنها دلیل بروز چنین مشکلی دانستند. هرچند بعد از بررسی‌های مختلف مشخص شد که دهانه مری نوزاد در ابتدای تولد شکل نگرفته بود و همین امر باعث بروز چنین مشکلی شده است.

این مادر جوان می‌افزاید: فرزندم به دلیل غذا نخوردن قد و وزنش از دیگر شیرخواران همسن‌وسالش و استانداردهای تعریف‌شده کوچک‌تر است. به گفته او، در افراد بزرگسال بروز رفلاکس معده به دلیل عادت‌های نامناسب غذایی بروز می‌کند و در نوزادان این مشکل به دلیل شکل نگرفتن دهانه مری از بدو تولد است.

در پزشکی نمی‌توان حکم قطعی صادر کرد

یک متخصص زنان و زایمان درباره بروز نارسایی‌ها در زمان تولد نوزاد به «آرمان» می‌گوید: برخی نوزادان در زمان تولد به‌ظاهر سالم هستند، اما هیچ‌تضمینی برای سلامت اعضا و جوارح داخلی بدنشان وجود ندارد. براساس پروتکل کشوری، زنان باردار در سه‌ماهه نخست و سه‌ماهه دوم بارداری امکان سونوگرافی و آزمایش خون ویژه دارند. در این شرایط ۸۰‌درصد نارسایی‌های جنین و مادر مشخص می‌شود.

سولماز پیری می‌افزاید: نوزادان بستری‌شده در بخش مراقبت‌های ویژه به دلایل مختلف در این بخش بستری می‌شوند. برای مثال، برخی نوزادان به دلیل زردی در این بخش بستری شده و با انجام اقدامات لازم بهبود یافته و در اسرع وقت ترخیص می‌شوند. این در حالی است که برخی دیگر از نوزادان به دلیل نارسایی بیش از حد در این بخش بستری می‌شوند.

همچنین بستری در بخش مراقبت‌های ویژه به دلیل شرایط نوزاد می‌تواند تاثیرگذار یا بی‌تاثیر باشد. در علم پزشکی برای یک امر نمی‌توان حکم قطعی صادر کرد، چون یک نوزاد با نوزاد دیگر متفاوت است.

این متخصص زنان و زایمان در پاسخ به این سوال که نوزادان مبتلا به نارسایی ریه برای تکمیل روند رشد در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بستری می‌شوند، آیا آنها در آینده همچون دیگر افراد عادی می‌توانند زندگی معمولی داشته باشند، تاکید می‌کند: ماده‌ سورفاکتانت در ریه جنین بعد از ۳۴ هفته بارداری ترشح شده و باعث باز شدن ریه و تنفس طبیعی نوزاد می‌شود. اگر این ماده در بدن نوزاد ترشح نشود، نوزاد اقدام به تنفس کرده و ریه هم دارد، اما ریه‌اش باز نمی‌شود و عمل تنفس و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها به شکل مناسب انجام نمی‌شود.

پیری می‌گوید: با بررسی میزان نیاز نوزاد، این ماده به شکل دارو به نوزاد تجویز می‌شود. به گفته او برخی از این نوزادان در بزرگسالی با عوارض دائمی روبه‌رو می‌شوند، چون وضعیت هر یک از نوزادان با دیگری متفاوت است و نمی‌توان در این زمینه قاطعانه اظهارنظر کرد.

این متخصص زنان و زایمان در پاسخ به این سوال که هم‌اکنون آلودگی‌های زیست‌محیطی فراوان مادر و جنین را تهدید می‌کند، باید چه نکاتی مورد توجه قرار گیرد تا مادران دوره بارداری مناسب را بگذرانند، می‌افزاید: در زندگی کنونی می‌توان با رعایت اصول بهداشتی تاثیر بسیاری از آلودگی‌ها را از بین برد.

مادران باردار باید مصرف فست‌فود و خوراکی‌هایی با مواد نگه‌دارنده، مصرف بیش از اندازه شیرینی‌جات و کربوهیدرات‌ها را کاهش دهند. نکته دیگر دوری از آلودگی‌ هواست.توصیه می‌شود زنان باردار در روزهای آلوده در منزل و محیط‌های سربسته قرار گرفته تا اکسیژن‌رسانی به خودشان و جنین‌ به شکل مناسب انجام شود.

باید تاکید کرد که امروزه برخی آلودگی‌ها همچون تاثیر امواج اثبات‌شده نیست و به این ترتیب نمی‌توان درباره پارازیت‌ها و امواج تلفن همراه قاطعانه اظهارنظر کرد. پیری تاکید می‌کند: بارداری یک دوره کوتاه‌مدت است. در این دوران باید آزمایش‌ها و سونوگرافی‌ها به شکل مناسب انجام شود. همچنین زنان باردار باید از طریق مراجع به سایت‌های معتبر اطلاعات مورد نیازشان را کسب کنند. آنها باید از نقل‌قول‌ها و اطلاعات افراد غیرکارشناس بپرهیزند.

زهرا سلیمانی