یکی از مشکلات جامعه‌ها، نبود فرهنگ عذرخواهی و اعتراف به انجام دادن فعل اشتباه از سمت خود است. افراد اعتراف به عذرخواهی را نوعی عقب‌نشینی و یک اقدام بد می‌دانند و فکر می‌کنند که اگر در جامعه (جامعه بیرونی یا خانواده) بخواهند عذرخواهی و اعتراف کنند که کار اشتباهی انجام داده‌اند از منزلت و جایگاه خود پایین می‌آیند و دیگر کسی برای آنها احترام قائل نیست؛ به همین دلیل است که هر چه سن افراد بالاتر می‌رود اقرار زبانی «اشتباه کردم» و «عذرخواهی» سخت می‌شود و در برخی افراد که جایگاه‌های خاص اجتماعی دارند این کلمات کاملا از دایره لغات‌شان محو می‌شود. در صورتی که وجود فرهنگ پذیرش اشتباه، خطا و عذرخواهی نشانه ای از توسعه‌یافتگی است.
«عذرخواهی کردن» یک مهارت اجتماعی است که از کودکی مانند سایر مهارت‌ها آغاز می‌شود و تا سنین بالاتر ادامه پیدا می‌کند. اگر متوجه شویم خطایی به صورت عمد یا غیرعمد از ما سر زده آن را بپذیریم و از توجیه دوری کنیم آن زمان می‌توانیم بگوییم که به بلوغ فکری رسیده‌ایم، چراکه «عذرخواهی کردن» یک مهارت اجتماعی است که هم خود باید آن را بیاموزیم و هم در گسترش آن بکوشیم، چراکه چنین رفتاری وضعیت جامعه را بهتر می‌کند.
تاب‌آوری اجتماعی افراد به دلیل استرس‌های کاری، فشار‌های روحی و روانی، مشکلات اقتصادی و در برخی مواقع مشکلات فرهنگی کم شده است و نمود این کمبودهای درونی را در جامعه بیرونی می‌بینیم که به دلیل هر موضوع جزئی‌ای افراد با یکدیگر دعوا می‌کنند و حتی فردی که تقصیر کار است حاضر به عذرخواهی نمی‌شود. بارها شده در خیابان تصادف جزئی بین دو ماشین رخ داده و هر دو طرف بدون اینکه لحظه‌ای درنگ کنند تا ببینند که چه کسی مقصر است، از ماشین‌های خود پیاده و با همدیگر دست به یقه می‌شوند و درگیری به وجود می‌آورند و در برخی مواقع این درگیری‌ها موجب پدید آمدن یک مشکل بزرگ و جدی می‌شود (مانند قتل)، اما اگر شخصی که در این تصادف مقصر بود، آموزش دیده بود که در این مواقع باید عذرخواهی کند، دیگر کار به درگیری و به وجود آمدن حادثه‌های غیرقابل جبران نمی‌شد.
عذرخواهی را از کودکی به فرزندان یاد دهیم
بهروز رفیعی، آسیب‌شناس اجتماعی با اشاره به تاثیر تربیت خانواده نسبت به تربیت جامعه اظهار کرد: «تعامل، از خودگذشتگی، رعایت حق و حقوق دیگران و... از جمله مهارت‌ها و آموزش‌هایی است که افراد از کودکی باید آموزش ببینند و ابتدایی‌ترین محل این آموزش در خانواده است.»
وی افزود: «البته در برخی مواقع این رفتارها و مهارت‌های اجتماعی آموزش داده می‌شوند ولی «فرد» در جامعه با افرادی همنشین می‌شود که این مهارت‌ها در ادبیات رفتاری آنها جایگاهی ندارد و اگر فرد بخواهد در مورد موضوعی عذرخواهی کند یا اینکه از خودگذشتگی داشته باشد، گروه دوستانه یا همکاری «فرد» را تمسخر می‌کند و مانع این رفتار او می‌شود.»
رفیعی با اشاره به ریشه اصلی درگیری‌ها و مشکلات گفت: «متاسفانه افراد اکثرا خودشان را محق می‌دانند و نمی‌خواهند قبول کنند که شاید در موردی حتی پنج درصد هم ایراد داشته‌اند.»
وی ادامه داد: «اگر تربیتی که فرد در سنین پایین‌تر از خانواده خود دریافت می‌کند غنی، جامع و پرمحتوا باشد، حتی گروه‌های سنی و همسالان و همکاران نمی‌توانند تاثیر صددرصدی بر او داشته باشند و چه بهتر که «عذرخواهی» را از کودکی به فرزندان خود یاد دهیم و در آنها نهادینه کنیم.»
این آسیب‌شناس اجتماعی با اشاره به لزوم آموزش برخی رفتارها در مهدهای کودک و دبستان‌ها، گفت: «مهارت‌هایی که منجر به تاب‌آوری اجتماعی می‌شود باید در مقاطع دبستان و حتی مهدکودک به فرزندان آموزش داده شود و باید به آنها آموخت که همیشه عوامل و موضوعات جامعه مطابق با میل آنان نیست و باید هنجارها و قوانین جامعه را هم تحمل یا قبول کنید.»
مجید ابهری، آسیب‌شناس و رفتارشناس اجتماعی با اشاره به اینکه پرخاشگری، خشونت واکنش رفتاری هر انسان هنگام خشم است، افزود: «این خشونت در شکل‌های مختلف مانند خشونت گفتاری، رفتاری و فیزیکی تحقق می‌یابد. بر اساس دو گروه از دلایل محیطی و دلایل رفتاری و روانی، آمار خشونت به‌طور ساعتی در حال افزایش است.»
وی با بیان اینکه خشونت گفتاری شامل انواع فحش، ناسزا و متلک‌گویی است، اظهار کرد: «خشونت‌های رفتاری نیز شامل داد و فریاد و درگیری‌های شدید لفظی است. همچنین خشونت‌های فیزیکی گستره‌ای از کتک‌کاری، ضرب و شتم را شامل می‌شود.»
این آسیب‌شناس و رفتارشناس اجتماعی کمرنگ بودن فرهنگ عذرخواهی را از دلایل افزایش خشونت اجتماعی در سال‌های اخیر عنوان کرد و افزود: «فاصله گرفتن از ارزش‌های دینی و فرو خوردن خشم علل اصلی در بروز خشونت‌های اجتماعی هستند.»
ابهری در ادامه توضیح داد: «دور شدن از ارزش‌های گذشته، بخشش و فضیلت‌های رفتاری باعث شده که هرکس در قامت مجری قانون ظاهر شود، بنابراین شاهد افزایش چشمگیر مراجعان به پزشکی قانونی ناشی از درگیری‌های فیزیکی حتی در بین زنان هستیم. آمارها نشان می‌دهد این مراجعات نسبت به سال ۹۵ با افزایش دو برابری روبه‌رو بوده است. نمایش فیلم‌های ماهواره‌ای حاوی صحنه‌های خشن و اخبار دارای صحنه‌های خشونت‌زا در سال‌های اخیر از دیگر دلایل افزایش رفتارهای خشونت‌زا در خانواده‌های ایرانی هستند.»
عذرخواهی ریشه در فرهنگ ایرانی‌ها دارد
تقی ابوطالبی احمدی، روانشناس و عضو هیات‌علمی دانشگاه فرهنگیان با اشاره به عذرخواهی کردن افراد اظهار کرد: «عذرخواهی نشانه رشد فکری و بلوغ اندیشه آدم‌هاست. افرادی که اندیشه بزرگ دارند، موضوعات و مشکلات پیرامون خود را ارزیابی می‌کنند و اگر در جایی ببینند که مقصر خودشان بوده‌اند، عذرخواهی می‌کنند و از ابراز واژه «اشتباه کردم» ابایی ندارند.»
وی افزود: «این افراد وقتی رفتار اشتباهی داشته باشند که مطابق با هنجارهای خانواده یا محیط پیرامون نیست، فورا یک بازبینی بر رفتار خود دارند و بعد از اینکه متوجه شدند خطا کردند، عذرخواهی می‌کنند. این انسان یک انسان متعالی است.»
این روانشناس و مشاور خانواده با اشاره به ریشه تربیت خانوادگی در رفتارهای فردی در جامعه، گفت: «ریشه تمام رفتارهای افراد به خانواده و تربیت آن برمی‌گردد. اگر فرد در یک خانواده مقتدر تربیت شده باشد که تمام بایدها و نباید‌های جامعه را به او آموزش داده باشند در بیرون از خانواده هم آن فرد به همین منوال رفتار می‌کند و اگر فرد در خانواده‌ای تربیت شده باشد که بر فراگیری ارزش‌های رفتاری جامعه در آن تاکیدی نداشته باشد، به‌راحتی می‌تواند رنگ محیط به خود بگیرد و تغییر رفتار دهد.»
ابوطالبی خاطرنشان کرد: «افراد می‌توانند به نحوی تربیت شوند که خود ارزیاب خود باشند و بعد از اینکه مشکلی به وجود آمد، رفتار خود را ارزیابی کنند و شهامت عذرخواهی را داشته باشند؛ عذرخواهی ریشه در فرهنگ ایرانی‌ها دارد و کافی است کمی افراد را به درون خود بازگردانیم تا از آن استفاده کنند.»
وی ادامه داد: «عذرخواهی کردن به وجود انسان ارتقا می‌دهد و به روح انسان کرامت می‌بخشد، ولی نه هر عذرخواهی‌ای که بی‌دلیل باشد. برخی افراد بدون اینکه از عملکرد خود ارزیابی داشته باشند لحظه‌ای که احساس می‌کنند اشتباه کرده‌اند عذرخواهی می‌کنند و این کار تاثیر یک امر خوب را خراب می‌کند. عذرخواهی زمانی ارزشمند است که بعد از ارزیابی عملکرد، فرد متوجه شود اشتباه کرده و یک بار برای همیشه در آن موضوع عذرخواهی کند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه فرهنگیان با اشاره به اینکه انسان‌ها در هر سنینی که باشند، اگر مرتکب خطا شوند باید عذرخواهی کنند، گفت: «اینکه برخی مسئولان فکر می‌کنند اگر کار اشتباهی انجام می‌دهند باید ندید بگیرند و به روی خودشان نیاورند درست نیست. در صورتی که اگر مسئولی اشتباه خود را بپذیرد و قبول کند که اشتباه کرده و عذرخواهی کند جایگاهش نزد مردم بالاتر می‌رود.»
نبود فرهنگ عذرخواهی در جامعه با اصالت ایرانی، خواسته یا ناخواسته ایران را تبدیل به چند کشور پرخاشگر جهان کرده است، «عذرخواهی» یک واژه است ولی تاثیری به اندازه چند صد واژه دارد که می‌تواند از بروز آسیب‌های اجتماعی جلوگیری کند.
خانواده‌ها، مدارس، مهدهای کودک و حتی کلاس‌های فوق‌العاده‌ای که در تعطیلات برای افراد برگزار می‌شود همه و همه می‌توانند در تاثیرگذاری یک واژه به نام «عذرخواهی» موثر باشند.
نداشتن اعتمادبه‌نفس، ترس از دست دادن جایگاه، عدم تعریف صحیح از «عذرخواهی»، عدم رفتار متقابل با فردی که عذرخواهی کرده و... از عواملی است که «عذرخواهی» را در جامعه کم کرده است.
مهسا شمس‌کلائی
- 13
- 1
