شیوع بیماری کرونا در ماه های گذشته اثرات گسترده ای را در ابعاد گوناگون خود داشته است. مثلا اقتصاد جهان به میزان متعددی از رونق افتاده و حتی در مواردی روابط سیاسی و دیپلماتیک کشورها را هم با تنش هایی متعدد روبرو کرده است.
از آن جا که کشور ما ایران از این مناسبات در سطح بین المللی به دور نیست، لذا اثرات گسترده ای را هم در همه ابعاد جامعه به همراه داشته است. این تاثیرات از بعد اجتماعی تا سیاسی و اقتصادی و حتی فرهنگی به حدی غیر قابل انکار رسیده و قطعاً در آینده به شکلی واضح تر ظاهر خواهند شد که در جای خود قابل تامل اند.
پژوهشگر ایرنا در این رابطه گفتگویی را با« محمود رئوفی»، جامعه شناس و استاد دانشگاه هرمزگان، ترتیب داده که مشروح آن از نظر اجتماعی و فرهنگی جالب توجه است.
به نظر شما ابعاد اجتماعی شیوع کرونا چیستند؟
ویروس کرونا (corona) پدیده ای چندبعدی، متکثر، پیچیده و در هم کنش با مسائل پزشکی، بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، خانوادگی و حتی امنیتی است. این پدیده، بعد از جنگ جهانی دوم، یک شیوع جهانی است که تمامی کشورها و دولت ها اعم از پیشرفته ، در حال توسعه و توسعه نیافته را با شدت و ضعف درگیر کرده است. کرونا یک پدیده نسبتاً ناشناخته و یا کم تر شناخته شده است، به همین علت غیرمنتظره، غیرقابل پیش بینی، سریع الانتقال و در کوتاه مدت، درمان پزشکی مورد اعتماد و قابل اطمینان ندارد. ابعاد این ویروس، از جایی پیچیده و ترسناک می شود که در صورتیکه فرد یا خانواده و یا حتی کشور و منطقه، همه احتیاط های بهداشتی را رعایت نماید، باز از تیررس این ویروس کشنده در امان نیست.
رفتار مردم در ارتباط با کرونا را چگونه ارزیابی می کنید؟
در ارتباط با برخورد با ویروس کرونا، متأسفانه در ۴۵ روز گذشته شاهد هستیم که عموم ملت ایران بنابه دلیل های گوناگون فرهنگی، رفتاری، روان شناختی و یا بی اعتمادی به سازمان ها و نهادهای مختلف، هنوز این بحران را جدی نگرفته اند. متأسفانه قاطبه ملت ایران، اکثراً امور اجتماعی، پدیده ها، رخدادها و حوادث پیرامون خود را جدی تلقی نکرده و با شوخی و مزاح با اینگونه حادثه ها روبرو می شوند.
سیر صعودی گسترش، پخش و نفوذ سراسری ویروس کرونا در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای دنیا، نشان می دهد که هنوز مواجه ما با پدیده های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی،« قضا و قدری»،« این نیز بگذرد»،« انشاالله خداوند حل می کند» و طبق ملاک آزمون و خطاست. دیرزمانی است که عادت کرده ایم، تمامی امور، رویدادها و حوادث و رخدادها را خودمان شخصاً تجربه نماییم. به مصداق ضرب المثل:مرگ خوب است، ولی برای همسایه، در مورد ویروس کرونا هم، اکثر ملت، به این نتیجه رسیده اند که« گویا خودشان در امن و امان هستند و مبتلاشدگان و متوفیان ، گویا، مشکل و بیماری خاص داشته اند که مبتلا به کرونا شده اند.
علل و دلایل رفتارهایی که توصیف کردید چیست؟
علت و دلایل مواجه مردم با پدیده کرونا را باید در حوزه های تو در تو، پیچیده و متکثر اجتماعی، فرهنگی، تربیتی، تاریخی، سیاسی و روان شناختی جستجو نمود. بخشی از عوامل مربوط به مردم و بخش دیگر مربوط به دولت، سازمان های رسمی و وسایل ارتباط جمعی است.
از نظر فرهنگی و اجتماعی، بخش عظیمی از طبقات اجتماعی، قادر به ترک عادت مالوف و دیرینه نیستند و توان رعایت« فاصله فیزیکی»،« قرنطینه» و خودداری شخصی و اجتماعی از تعامل اجتماعی و بیرونی نیستند. متخصصان پزشکی، بهداشت و بیماری های عفونی معتقد هستند:این اپیدمی و ویروس با رعایت قرنطینه جدی خانگی، به آسانی قابل معالجه و رفع و رجوع است. ولی تعطیلات عید نوروز و مسافرت های درون استانی، نشان داد که تعدادی کثیر از مردم، طرح فاصله گذاری فیزیکی و یا همان قرنطینه (Quarantine) معروف را جدی نگرفته و برنامه سر هرساله را تکرار کردند.
از طرف دیگر، بنابه علل عدیده که مجال طرح و بسط و تفصیل آن در این مصاحبه نیست، عموم مردم، نسبت به دولت، بخش نامه، قانون و قانون گذاری ، اعتماد کافی و وافی ندارند، مرز بین واقعیت و شایعه مخدوش شده است. منابع خبررسانی رسمی متنعدد و در مواردی ناسازگار است. در شیوع کرونا، لزوماً وزارت بهداشت و درمان، مسئولیت ندارد، بلکه تمامی وزاتخانه ها و سازمان ها به نحوی از انحاء مسئولیت مستقیم در مهار کرونا دارند. ولی روزانه شاهد هستیم که وحدت رویه میان این وزارت خانه ها و سازمان ها وجود ندارد.
باورهای مذهبی و اعتقادی و دینی مردم هم در این بحث بسیار مهم و کاربردی و به تعبیر جامعه شناختی، کارکردی است. مردم حاضر نیستند اعمال جمعی و مناسک اجتماعی مستحب را موقتاً تعطیل نمایند. نمونه مواجه بخشی از شهروندان قم و مشهد، موید این ادعاست.
راهکارهای اجتماعی مواجه و غلبه بر کرونا چه هستند؟
راهکارهای اجتماعی مواجه و مهار و کنترل ویروس کرونا:آموزش روزانه، مداوم و پیگیر امور پزشکی و بهداشتی، خبررسانی دقیق، شفاف و واضح روزانه از تلفات کرونا است. نباید بگوییم:ملت از خبرهای صحیح و شفاف کشته شدگان کرونا به هراس خواهند افتاد، ترس مردم بهتر از جان باختن آنان و حتی آلوده شدن آفاق به این ویروس مرگبار است.
متخصصان و کارشناسان بیماری های عفونی معتقد هستند:افرادی که مبتلا به ویروس کرونا میشوند ، تا آخر عمر با مشکلات تنفسی و ریوی دست به گریبان خواهند بود. تهیه بروشور، کلیپ و ویدئوهای آموزشی پزشکی، وحدت رویه های سازمان ها و نهادهای رسمی، تقویت و تجهیز ستاد ملی کرونا و ستادهای« استانی کرونا، جلب مشارکت اجتماعی و فرهنگی نهادهای مدنی، گروه های اجتماعی مرجع و شخصیت های دینی، علمی، فرهنگی، سیاسی و هنری که مخاطب عمومی دارند.
در مهار اجتماعی- فرهنگی بحران کرونا، دولت به تنهایی قادر به کنترل آن نیست. همبستگی، تعامل، کنش متقابل و هم یاری و مشارکت دولت، نهادهای مدنی، نهادهای مذهبی و مردم لازم و ضروری ماست.
تبعات شرایط پیش آمده به واسطه شیوع کرونا، در کوتاه مدت، بین مدت و بلند مدت برای جامعه ایران چه خواهد بود؟
به نظرم، برای پیش بینی بلند مدت بحران کرونا، هنوز بسیار زود است که دست به یک قضاوت و داوری جامعه شناختی بزنیم، به دلیل آن که از عمر پدیده های اجتماعی، حداقل باید یکسال گذشته باشد که بتوان تأثير بلند مدت آن در سطح جامعه مشاهده، رصد و نقد و بررسی کرد.
منتها در کوتاه مدت و میان مدت بحران کرونا، تلنگری به جامعه ایران در ساحت های مختلف زد. متوجه شدیم، علیرغم پیشرفت های قابل توجه پزشکی، علمی، صنعتی و فنی، توان مهار یک ویروس میکروسکوپی کوچک را نداریم، بعد از گذشت چهل سال از انقلاب اسلامی و در آمدن و بر آمدن انواع و اقسام بحران های اجتماعی، سیاسی، نظامی و اقتصادی، هنوز بحران مدیریتی، داریم و به مدیریت بحران دست نیافته ایم.
هنوز بعد از ۴۵ روز دست و پنجه نرم کردن با شیوع کرونا ویروس، دست و پای خود را گم کرده ایم و دستپاچه هستیم که« چه باید کرد» ؟ ویروس کرونا، کارآمدی، کارایی، چالاکی و چابکی حکمرانی مدل ایرانی را به چالشی بزرگ و صعب و سهمگین کشید. ویروس کرونا یک بحران کاملاً متفاوت با بحران های چهل ساله پس از انقلاب اسلامی بود. سایر بحران ها را می توان رصد کرد، تخمین زد و با مذاکره، گفتگو و تعامل حل و رفع و رجوع نمود و یا حداقل از شدت تأثير آنها کاست، لیک بحران کرونا (corona) تا به حال در برابر هیچ دستور، حکم و بخش نامه ای مهار و کنترل نشده است و بنظر میرسد ، سیر صعودی خویش را هم ادامه می دهد.
یکی از پیامدهای کوتاه مدت کرونا، در« پرانتز» قرار گرفتن « سیاست زدگی» روزمره و دعواهای جناحی، زبی و گروهی بی حاصل روزانه بود. بحران کرونا به حکمرانی، احزاب، جناح ها، نخبگان و سیاستمداران و متخصصان یادآوری کرد که ورای مباحث سیاسی و یا به عبارت بهتر:سیاسی کردن همه چیز و همه کس و هر رخدادی، مسائل مهمتر و حیاتی تر هم وجود دارد. از دیدگاه اقتصادی، معیشت و کسب و کار هم در حوزه های گوناگون آن:از تجارت صنعت و گردشگری و حمل و نقل کشور با مشکلات صعب و دشواری روبرو خواهد شد.
- 14
- 6
