قلعه يا دژ در ايران باستان، جايگاه ويژه‌اي داشته است؛ قلعه‌هايي كه در تاريخ پرفراز و نشيب اين سرزمين استوار ايستاده و هم‌اكنون به نسل ما به امانت سپرده شده‌اند. دژهاي مستحكمي كه هزاران راز و حقايق تلخ و شيرين در آن‌ها نهفته است.
داستان‌ها و افسانه‌هاي كهن بسياري درباره قلعه‌ها در تمامي دنيا وجود دارند؛ افسانه‌هايي كه درحال حاضر نيز طرفداران بيشماري را به خود جذب مي‌كنند. ايران سرزميني است كه در طول تاريخ همواره مورد تعرض و هجوم دشمنان قرار گرفته است، به همين دليل دژ جايگاه ويژه‌اي در كشور دارد. در اين گزارش به معرفي چند قلعه مشهور ايران پرداخته‌ايم كه باهم مي‌خوانيم.
قلعه گردكوه يا گنبدان دژ
كهنسال‌ترين و پرصلابت‌ترين قلعه كوهستاني ايران در ۸۱ كيلومتري دامغان قرار دارد؛ قلعه‌اي كه با داشتن استحكام دفاعي، غيرقابل تسخير و در طول تاريخ بسيارپراهميت بوده است.براساس افسانه‌ها اسفنديار مدتي به دستور گشتاسب در اين قلعه زنداني بوده است.پس از آن‌كه قلعه الموت به وسيله سلجوقيان محاصره شد، حسن صباح كودكان و فرزندان خود را به گرد كوه فرستاد و ۴۰سال آنجا زندگي كرد.
قلعه‌سينگان
اينجا محل زندگي سران ايل زرزا با قدمتي ۷۰۰ساله است. قلعه سينگان از مهم‌ترين آثار تاريخي شمال غرب كشور به حساب ميآيد و روستاي سينگان شهرستان اشنويه ميزبان اين قلعه است. اين قلعه هم‌اكنون براساس سنت ديرينه، شانزدهمين سرپرست ايل زرزا (محمدامين آقاي زرزا) را همراه خانواده پرجمعيتش در خود جاي داده است. سينگان بر فراز تپه‌اي قرار دارد كه بنا به گفته محلي‌ها از كيسه‌هاي انباشته خاك شكل گرفته است. اين قلعه نيز مانند همه قلعه‌هاي ايران ساختمان اندرون و برون‌نشين دارد و محل نشيمن آقايان و خانم‌ها در ضلع‌هاي شرقي و غربي تعبيه شده است.نكته جالب اينكه داراي دو مسير ماشين‌رو و پياده‌رو در ضلع‌هاي غربي و شمالي است. در طبقه پايين، چاه‌آبي وجود دارد كه در گذشته، آب مصرفي اهالي و ساكنان قلعه از آن تامين مي‌شده است و در حال حاضر به علت وجود آب لوله‌كشي از اين چاه استفاده نمي‌شود. وسيله ايجاد گرما در اتاق‌هاي اين قلعه بخاري‌هاي چوبي و زغالي بوده كه اينك بخاري‌هاي نفتي و گازي جايگزين آن‌ها شده است. براي ديدن زيبايي اين قلعه مي‌ارزد كه مسافتي طولاني را بپيماييد.
قلعه فورگ
قلعه فورگ بر بالاي صخره‌اي سنگي، خود را استوار نگه داشته است. اين قلعه در ۱۰كيلومتري اسديه قرار دارد. زماني اين قلعه مقر اسماعيليان بوده و بعد از الموت، مهم‌ترين مقر اين گروه به حساب ميآيد. قلعه فورگ ۱۸ برج دارد كه اكنون تعدادي از آن‌ها باقي مانده است. مصالح به كاررفته در ساخت قلعه بيشتر سنگ، آجر و خشت است.بيرجند قلعه‌هاي بسياري دارد كه نشاني از تاريخ و تمدن ايران درگذشته دارد. فورگ جايي است براي ديدن و به فكر فرو رفتن و تصويرسازي از تاريخ‌مان. بد نيست سري به بيرجند، شهر زيبايي‌ها بزنيد و فورگ را از نزديک ببينيد.
قلعه بيرجند
بزرگ‌ترين و قديمي‌ترين بناي تاريخي بيرجند و از جمله نقاط گردشگري خراسان جنوبي، بر فراز بلندترين نقطه غربي تپه ماهورهاي شهر بيرجند قرار دارد. وسعت قلعه بيرجند ۳۰۰۰ مترمربع است كه در دوره صفويه ساخته شده است. در واقع اين قلعه هسته اوليه شهر بيرجند محسوب مي‌شود. قلعه بيرجند با نام‌هاي قلعه ته ده و پايين شهر نيز شناخته مي‌شود. اين قلعه هفت برج و بارو دارد كه فقط ۶ برج از آن باقي مانده است. همچنين با توجه به شواهد موجود، به وسيله نقب‌هاي زيرزميني به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان، ارگ كلاه فرنگي و قنات قصبه مرتبط بوده است.
نارين‌قلعه(نارنج‌قلعه)
اين برج ميان شهري باستاني بر فراز تپه‌اي در ميبد قرار گرفته كه شاخص‌ترين اثر بازمانده از معماري اصيل ايراني است. نارين‌قلعه ـ كه به گويش محلي‌ها همان نارنج‌قلعه است ـ هنوز هم پس از گذشت سال‌ها از گزند روزگار دور مانده و هويت تاريخي و فرهنگي استان يزد را براي همگان به تصوير مي‌كشد. نارين‌قلعه، نه‌تنها بيانگر موقعيت اقتصادي و اجتماعي بلكه مركز سياسي بوده است. بنابر شواهد موجود و روايت‌ها، اين بنا نظام پيچيده رفت و آمد زيرزميني داشته است. دهانه شماري از اين راهروها هنوز پيداست. مردم ميبد مي‌گويند از اين دژ يك راهروي زيرزميني تا محل آسياب سنگ سياه در باختر آبادي بيده در سه كيلومتري باختر شهر ميبد وجود داشته است. نارين‌قلعه هر ساله به‌خصوص در اين فصل پذيراي گردشگران بسياري است كه براي بازديد از آن به يزد مي‌آيند.
برج‌طغرل
برج طغرل سازه‌اي سر به فلك كشيده است كه شكوه خود را طي گذشت ۷۰۰ سال حفظ كرده است. برجي شبيه ساعت كه مي‌توان از روي تابش آفتاب روي كنگره‌هاي آن، زمان را تشخيص داد. برج طغرل همان ساعت آفتابي عظيم تهران است. در شرق آرامگاه ابن بابويه در شهرري، اين برج به‌جا‌مانده از دوران سلجوقي با ۲۰ متر ارتفاع و ۴۸ متر مساحت با اسكلتي خشتي و آجري خودنمايي مي‌كند اما جالب‌بودن و زيبايي اين معماري نه‌تنها به خاطر داشتن ساعت بلكه جنس به كاررفته در آن است. ملات به كاررفته در برج از زاج، خاك و سفيده تخم‌مرغ است. اين ارگ علاوه بر استحكامش، هنر معماري گذشته را نيز نشان مي‌دهد. برج طغرل در همين نزديكي‌هاست اما صدافسوس كه يكي از مكان‌هاي ناشناخته تهران به‌شمار مي‌رود.
ارگ كريمخان
خوشا شيراز و وصف بي‌مثالش؛ شهري كه هرساله ميزبان هزاران گردشگر است. ارگ كريمخان در مركز شهر شيراز قرار دارد؛ ارگي كه در دوران زنديه ساخته شد و پايگاه نظامي براي زنديان بود اما بعدها در زمان سلسله پهلوي به زندان تبديل شد. بهترين معمارها، ارگ كريمخاني را با بهترين مصالحي كه از خارج از كشور تهيه مي‌شد، ساختند و حالا اين ارگ زيباترين يادگار آن دوران براي تاريخ دوستاني است كه به آن سر مي‌زنند.
قلعه رودخان
قلعه‌اي باشكوه از دوران ساساني در ۲۰كيلومتري جنوب غربي فومن خودنمايي مي‌كند. اين قلعه كه به قلعه حسامي يا رودخان معروف است، در کنار روستايي به همين نام است و با ديوارهايي به طول ۱۵۰۰متر و ۶۵ برج و بارو گردشگران را جذب خود كرده است. فاصله قلعه رودخان تا شهر ماكلوان ۲۵كيلومتر و تا ماسوله ۴۵كيلومتر و تا شفت ۲۰ كيلومتر است. قلعه رودخان در ارتفاعي بين ۶۶۵ تا ۷۱۵ متر از سطح دريا واقع شده و كنار آن رودخانه‌اي با نام رودخان جاري است.قلعه رودخان از دو بخش ارگ (محل زندگي حاكم) و قورخانه (محل فعاليت‌هاي نظامي و زندگي سربازان) تشكيل شده است. ارگ در قسمت غربي قلعه است كه دو طبقه دارد و سازه آن از آجر است. قراول‌خانه‌ها در دو طبقه با نورگيرها و روزنه‌هاي متعدد براي نظارت سربازان در قسمت شرقي قرار دارد. چشمه‌اي نيز ميان قلعه وجود دارد. ۴۰ برج ديده‌باني دورتادور قلعه را احاطه كرده است. گفتني است هيچ دشمني نتوانسته به اين قلعه زيبا نفوذ يا آن را فتح كند.
قلعه ماركوه
بارها براي فرار از شلوغي و به خلوت پناه بردن به مناطق شمالي سفر كرده‌ايم و هزاران خاطره از آنجا داريم. آيا مي‌دانيد رامسر، ميزبان قلعه‌اي زيبا درآغوش خود است. قلعه ماركوه بين رامسر و تنكابن قرار دارد. اين قلعه نامش را از روستاي ميزبانش دارد. برخي معتقدند علت اين نام‌گذاري به خاطر مارهاي زياد منطقه است. اين قلعه ۶۰۰ مترمربعي در دوره‌هاي مختلف اسلامي و در جنگ‌ها زياد مورد هجوم دشمنان قرار گرفته و فقط چهار برج و بارو از اين عظمت زيبا بر جاي مانده است. اين قلعه ۱۱۳ پله دارد كه اگر هوس پياده‌روي و ديدن منظره زيبا و پشت بام خانه‌هاي اين روستا را كرده‌ايد، مي‌توانيد از آن‌ها بالا برويد و مطمئن باشيد با ديدن آن همه زيبايي خستگي را حس نخواهيد كرد.
قلعه‌الموت
اين قلعه با صخره‌هاي سرخ‌رنگ در ميان كوه‌ها، خود را منحصربه‌فردترين قلعه ايران كرده است. مي‌گويند الموت زماني زندان بوده است، در صورتي كه نه‌تنها زنداني در‌كار‌نبوده بلكه طبقه اجتماعي خاصي در اين قلعه زندگي مي‌كردند. طول اين قلعه ۱۲۰ متر است. الموت را پرتگاه‌هاي ترسناكي احاطه كرده و تنها راه ورود به آن از طرف ضلع شمال شرقي يعني قله هودكان است. قلعه الموت زيبايي‌هاي خاصي دارد، مانند سيستم پيچيده آبرساني با تنبوشه‌هايي (لوله‌هاي سفالين كه زير خاك يا ميان ديوار كار مي‌گذاشتند تا آب از آن عبور كند) به قطر ۱۰سانتي‌متر كه از چشمه كلدر آب را به دژ مي‌رسانند و درحوض‌هاي سنگي ذخيره مي‌كنند. در ميان قلعه حوضي وجود دارد كه هيچ‌گاه خالي از آب نبوده است. به همين دلايل الموت هميشه ميزبان گردشگران داخلي و خارجي است.
- 19
- 5
