ایران و صلح آمریکا با طالبان

توافق ایالات متحده آمریکا با جنبش طالبان می‌تواند باری اضافه برای ایران باشد، زیرا تهران درباره توافقی که در کشور همسایه بی‌ثباتی ایجاد می‌کند، ملاحظات جدی دارد. خروج آمریکا از افغانستان چه‌بسا ناامنی‌های پیش از ۲۰۰۱ را به این کشور بازگرداند. این می‌تواند بر نظام سیاسی ایران باری اضافه تحمیل کند و هزینه هنگفتی برای منابع سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی این کشور به همراه داشته باشد، منابعی که در حال‌حاضر به دلیل رویارویی با بحران‌های گوناگون منطقه‌ای دچار کمبود شده است.

خروج آمریکا همچنین می‌تواند بار دیگر ایران و پاکستان را در رویارویی مستقیم با یکدیگر قرار دهد. بازگشت ایران و پاکستان به جنگ نیابتی پیش از سال ۲۰۰۱ در افغانستان، برای تهران ناخوشایند و بدبیاری بزرگی خواهد بود.

پاکستان، به‌رغم میانجیگری‌های اخیرش برای کاهش تنش‌های بین ایران و افغانستان، در این رقابت کاملا بی‌طرف نبوده است. بنابراین بازگشت به اختلافات بر سر افغانستان هرگز کمک‌کننده نخواهد بود.

از سوی دیگر، توافق آمریکا و طالبان به این معنی است که ایالات‌متحده، افغانستان را به شبه‌نظامیان سنی - پشتویی می‌سپارد که با سازمان اطلاعات نظامی پاکستان پیوندهای نزدیک دارند. این یعنی، ایران نه‌تنها نفوذش در افغانستان را به پاکستان واگذار خواهد کرد، بلکه باید در پی توافق با دولت افغانی‌ای باشد که انتظار می‌رود تحت‌نفوذ طالبان قرار بگیرد. اقوام تاجیک و هزاره در افغانستان از متحدان قدیمی ایران هستند و توافق آمریکا-طالبان به قیمت تضعیف این متحدان تمام خواهد شد.

استیلای احتمالی طالبان بر افغانستان برخی پیامدهای راهبردی هم برای ایران دارد. بر‌اساس این توافق، طالبان در برابر آرایش‌های سیاسی آتی هیچ تعهدی ندارد. در این توافق فقط تاکید شده است که از اراضی افغانستان علیه منافع آمریکا و متحدانش استفاده نخواهد شد. این توافق، ورود طالبان به گفت‌وگو‌ها با دولت افغانستان را مورد تایید قرار می‌دهد؛ فقط همین. توافق مورد نظر، طالبان را متعهد نمی‌کند که یک نظام سیاسی خاصی را بپذیرد یا با آن مصالحه کند و همچنین شامل خلع‌سلاح طالبان یا ممنوعیت ایجاد یک امارت اسلامی از طریق گفت‌وگوها نمی‌شود.

در توافق طالبان-آمریکا بارها تاکید شده که این سند، توافقی است بین «ایالات‌متحده و امارت اسلامی افغانستان که آمریکا آن را به‌عنوان یک دولت به رسمیت نمی‌شناسد.»

نکته پرتناقض اینجاست که در بخشی از این توافق آمده که طالبان «برای افرادی که علیه امنیت آمریکا و متحدانش تهدید به‌شمار می‌روند، ویزا، پاسپورت و مجوز سفر یا سایر اسناد قانونی صادر نخواهد کرد»، کارهایی که همگی به‌عنوان وظیفه یک دولت به رسمیت‌شناخته شده است. آمریکا به خوبی می‌داند که طالبان، افغانستان را کنترل خواهد کرد و به همین دلیل توافق مورد نظر در واقع مجوز سپردن بره به دست گرگ است.

طالبان در قانون اساسی و تنظیمات سیاسی کنونی تغییر خواهد داد و این یعنی در بهترین حالت، قدرت اقلیت‌ها از جمله اقوام هزاره و تاجیک کاهش خواهد یافت و قوانین و اصول اسلام موردنظر طالبان به‌عنوان پایه‌های حکومت نقش خواهند یافت. تمام این موارد منبع بالقوه‌ای از تنش‌ها بین ایران و افغانستان خواهد بود.

طالبان به‌عنوان یک گروه مذهبی تندرو از دیرباز با ایران دارای نظام سیاسی شیعه منازعه دارد. در حالی که ایران در این برهه باید به ارزیابی مسائل مهم‌تری در رابطه با طالبان و افغانستان بپردازد، این تفاوت مذهبی میدان مینی است که می‌تواند دشمنی دیرینه بین ایران و افغانستان را اندک زمانی پس از نبود دشمن مشترکی مانند ایالات‌متحده زنده کند.

به سختی می‌توان تصور کرد که ایران حضور یک گروه اسلام‌گرای افراطی در نزدیکی مرزهایش را برای بلندمدت تاب بیاورد و فقط بر مبنای منافع دوجانبه با آن رفتار کند.

به این ترتیب برخلاف بیانیه‌های رسمی، در عمل حضور نیروهای آمریکایی در افغانستان به منافع ایران نزدیک‌تر است. هیچ‌یک از پیامدهای ناشی از خروج نیروهای آمریکایی به‌ویژه یک دولت تحت حمایت طالبان در افغانستان به نفع ایران نیست.