زندگینامه خاقانی بزرگ ترین قصیده‌سرا در شعر و ادب فارسی

خاقانی از جمله بزرگترين شاعران قصيده گوي ايران و يكي از بزرگان ادب فارسي است

چکیده ای از بیوگرافی خاقانی

نام:افضل الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی

زادروز:۵۲۰ هجری قمری

زادگاه:شروان یا شیروان

درگذشت:۵۹۵ هجری قمری

آرامگاه:مقبره الشعرای تبریز

ملیت:ایرانی

پیشه:شاعر

بیوگرافی خاقانی

افضل الدین بدیل بن علی خاقانی حقایقی شَروانی براساس اشاره های دیوان، زاده ی سال ۵۲۰ هجری قمری در شهر شَروان می باشد. نجیب الدین علی مروی درودگر، نام پدر خاقانی بود. مادر وی مسیحی نسطوری بود که به اسلام گرویده بود. عمویش، طبیب و فیلسوف بود که کافی الدین عمر نام داشت. کافی الدین عمر، سرپرستی خاقانی را تا سن بیست و پنج سالگی برعهده گرفته بود و انواع علوم ادبی و حکمی را در نزد او یاد می گرفت.

ازدواج خاقانی

خاقانی که ازدواج کرده بود؛ در حدود سال ۵۶۹ قمری به حج مشرف شد و در سال ۵۷۱ وقتی که به شروان برگشت، فرزند بیست ساله اش با نام رشیدالدین فوت کرد و پس از فرزندش، همسرش درگذشت و مصائب دیگری بر او وارد شد. خاقانی بعد از تحمل این مصائب، منزوی شد و از دربار شروانشاهان دوری گزید.

فعالیت های خاقانی

خاقانی در نزد شاعر بزرگی به نام ابوالعلاء گنجه ای که در دستگاه شروانشاهان بود، بمدت چند وقت، فنون شاعری را اموزش دید. پس از این که افضل الدین بدیل بن علی خاقانی توسط ابوالعلاء به منوچهر شروانشاه معرفی شد؛ به لقب« خاقانی» شهرت یافت. از ان پس خاقانی در دربار شروانشاهان و در خدمت منوچهر شروانشاه و پسر و جانشین او اخستان شروانشاه، نزدیک به چهل سال خدمت کرد.

خاقانی در حدود سال ۵۵۰ به عراق سفر کرد تا با استادان خراسان و دربارهای مشرق، دیدار داشته باشد و پس از عراق به ری سفر کرد که در آن جا بیمار شد، و حاکم ری نگذاشت که او سفرش را ادامه دهد؛ درنتیجه خاقانی ناچارا به« حبسگاه شروان» برگشت. او پس از این که مدتی را در شروان گذراند؛ به قصد حج و دیدن امرای عراقین از شروانشاه، اجازهٔ سفر گرفت و چندین قصیده در زیارت مکه و مدینه سرود. او مثنوی تحفةالعراقین را در حدود سال ۵۵۱ یا ۵۵۲ سرود. خاقانی از ایوان مدائن در راه سفر به بغداد، گذشت و درباره ایوان مدائن، قصیدهٔ غرای خود را ساخت.

خاقانی در راه بازگشت به شروان، مجددا به دربار شروانشاه رفت ولی کدورتی میان او و شروانشاه به دلایل نامعلومی بوجود آمد و براساس قصیده های حبسیه در دیوانش می توان فهمید که بمدت یک سال، حبس شده بود.

ویژگی سخن خاقانی

از بزرگان ادب فارسی و بزرگ ترين شاعر قصیده گوی ایران می توان به خاقانی اشاره کرد. قصیده های او و سایر اشعارش دارای ویژگی هایی همچون شیوایی و فصاحت و تعبیرات و كنایه های بسیار ظریف و مشكل میباشد كه به تفسیر مشروح برای فهم آن نیاز است. به علت تسلط خاقانی بر اغلب علوم و اطلاعات زمانش، این شاعر توانسته در شعر، مضامین علمی خاصی ایجاد كند كه این روش تا قبل از او در شعر استفاده نشده است و همچنین او از كلمات و لغات عربی بسیاری در شعر فارسی استفاده كرد كه تمامی اینها موجب مشکل شدن فهم اشعارش در ظاهر شده است.

از خصوصیات اخلاقی خاقانی می توان حساس و زود رنج بودنش اشاره کرد كه او از حوادث و وقایع روزگار به شدت متأثر میشد تا آن جا كه از بی وفایی مردم و بد روزگار در تمام قصایدش شكوه می كند به این خاطر که او رنج زندان و غم از دست دادن عزیزانش را متحمل شده است و به همین علت مرثیه هایی را سرود كه اشعار مراثی او ساده است و احساسات درونی او را بیان میکند.

برخی از قطعات و قصیده های خاقانی، اتفاقات واقعی زندگی شاعر را توصیف میکند. از همین رو، با اینکه خاقانی به سبک تصنع، شعر میسرود ولی بازهم بدون شک ، خوانندهٔ اشنا با اشعار خاقانی به خصوصیات زندگی شاعر، احساسات واقعی، ویژگی های اخلاقی او واقف است.

خاقانی از سخنگویان قوی‌طبع و بلندفکر و یکی از استادان بزرگ زبان پارسی میباشد

مقام شاعری خاقانی

یکی از سخنگویان قوی طبع و بلندفکر که از قصیده سرایان عصر خویش در درجهٔ اول به شمار می رفت؛ خاقانی نام داشت. در هر قصیدهٔ او می توان به میزان تواناییش در استخدام معانی و ابتکار مضامین پی برد. طبق گفته ی بدیع الزمان فروزانفر، خاقانی بر لغات عربی و فارسی و اصطلاحات فلاسفه و اطباء، احاطه ی کامل داشت و دقت ادبی او در ترکیب الفاظ به حدی بود که افکار سادهٔ او را مخفی میکرد، مضامین ابیاتش طبق گفته ها پیچیده بود و افکارش فراتر از حد طبیعی بود با این که قسمتی از ابیاتش مطابق با واقعیت است ولی بسیاری از آنها واقعیت ندارد».

از پیچیده ترین دیوان ها از منظر مقام سخنوری و توانایی، می توان به دیوان خاقانی اشاره کرد و به همین جهت در بین مردم، خیلی شهرت نداشت. چون لازمه ی این که اشعارش را درست بفهمید باید به زبان پارسی و دیگر دانشها مثل پزشکی کهن ایرانی بر مبنای گیاه شناسی و داروشناسی بود، نجوم، تاریخ، قرآن شناسی و حدیث شناسی تسلط کافی داشته باشید؛ و خواننده از دیدگاه فنی و به اصطلاح« صنعت شعر»، باید با شعر پارسی به حد کافی مطلع باشد تا توانایی پی بردن به اشعار پرمغز خاقانی را داشته باشد.

سبک شعر خاقانی، دیریاب و پیچیده است. خاقانی توسط شاعران دیگر، مورد استقبال و اقتباس قرار گرفته است. بسیاری از ابداعات و مضامین او توسط شاعران بلندپایه ای مانند سعدی و حافظ استقبال شده است. هم اکنون نام بسیاری از خیابان های ایران به نام شاعران بزرگ است که مثلا یکی از آن ها خیابان خاقانی در شهرستان ساری می باشد.

آثار خاقانی

- در سال ۱۳۹۰ قصاید و غزلیات خاقانی در ۸۸۰ صفحه با تصحیح عزیزالله علیزاده در نشر فردوس تهران به انتشار رسید. ۹۴۴۷ بیت قصیده و ۳۸۵۳ بیت غزل در این اثر وجود دارد. همچنین کشف الابیات و واژه نامه به این اثر پیوست شده است.

- محتوای دیوان خاقانی، شامل قصاید، ترجیعات، مقطعات، غزلها و رباعیات می باشد. در سال ۱۳۳۸ دیوان خاقانی به تصحیح سید ضیاءالدین سجادی در تهران منتشر شد.

- سه هزار و دویست بیت مثنوی در تحفةالعراقین، ذکر شده است که تألیف آن به سال ۵۵۱ برمی گردد. نخستین سفر خاقانی به مکه و« عراقین» در تحفةالعراقین، توضیح داده شده است و از رجال و معاریف آن در ذکر هر شهر نیز یاد کرده و در آخر هم در حسب حال خود، ابیاتی آورده است. در سال ۱۳۳۰ تحفةالعراقین به تصحیح یحیی قریب در تهران منتشر شد. بعد از آن از تحفةالعراقین، چندین نسخه ی معتبر شناسایی شد که نسخه وین( با عنوان ختم الغرایب) در این میان، تاریخ ۵۹۳ هجری را دارد.

- چند نامه از خاقانی در منشآت خاقانی می باشد که نوشته ی بزرگان زمان خود است و غالباً مشحون از کلمات و جملات عربی دشوار و مترادف و گاهی از اشعار خود خاقانی در آنها هست.

- قصاید خاقانی از مرتبه ی بالایی برخوردارست. قطعات بسیار خوبی از او در دست است، ولی غزلیاتش کم تر از قصاید اوست.

درگذشت خاقانی

خاقانی در دوران پایانی زندگی اش در تبریز به سر میبرد و در همان شهر در سال ۵۷۷ – ۵۹۵ هجری فوت کرد.« مقبرة الشعرا تبریز» که قبلا به آن« گورستان سرخاب» می گفتند؛ نام آرامگاه خاقانی شروانی می باشد. از آرامگاه های تاریخی تبریز می توان به این مکان اشاره کرد.

خاقانی از نامدارترین شاعران ایرانی‌تبار محسوب میشود

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش