زندگی نامه رودکی استاد شاعران و پدر شعر فارسی + آثار

رودکی یکی از شاعرانی که در اشعار خود از قرآن کریم و احادیث نبوی بهره برده است

چکیده ای از بیوگرافی رودکی

نام:ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم  

زادروز:۱۱ رمضان ۲۴۴( قمری)

زاد گاه:پنجکنت، تاجیکستان کنونی

زمینهٔ کاری:شاعر، موسیقی دان

ملیت:ایرانی

مرگ:۳۲۹( قمری)

در زمان حکومت:سامانیان

بیوگرافی رودکی

عبدالله جعفر بن محمد رودکی در یکی از روستاهای رودک از سمرقند که روستای بنجُ نام داشت به دنیا آمد. اطلاعات دقیقی از سال تولد رودکی و دوران زندگی و چگونگی تحصیل وی در دست نیست اما طبق گفته ی بعضی، رودکی در سال ۲۴۴ به دنیا آمده است. او در خانواده ای اهل فضل، دوران کودکی خویش را سپری کرد و  از زمانی که توانایی یادگیری پیدا کرد به مکتب رفت. هوش و نبوغش تحسین برانگیز بود و در  دوران کودکی از حافظه ای قوی و ذوقی سرشار برخوردار بود، بگونه ای که وقتی ۸ ساله شد، قرآن را حفظ کرد و از این رو حافظ قرآن شد.

نابینایی رودکی

محمد عوفی که یک نویسنده است در لباب الالباب بیان کرده که رودکی کور مادرزاد است ولی این مطلب تائید نشده است،و  صرفا بعضی گفته اند که وی شخصی نابیناست.  اما در اینکه رودکی در اواخر عمر خود نابینا شده شکی نیست. زیرا خود شاعر نیز در پیری به نابینایی خود اشاره نموده است. ولی اشعار دیگری دارد که دلالت بر بینایی وی در جوانی دارد.

آثار رودکی بسیار زیاد است و در ادبیات پارسی از  جایگاه ویژه ای برخوردار است

تأثیر رودکی از قرآن و احادیث

رودکی از جمله شاعرانی است که در اشعار خود از قرآن کریم و احادیث نبوی بهره برده و چنین مفاهیم ارزشمندی را بگونه ای زیبا در سروده هایش گنجانده است.

رودکی آفرینندهٔ دوبیتی و مبتکر قالب رباعی

آثار رودکی بسیار زیاد است و در ادبیات پارسی از  جایگاه ویژه ای برخوردار است. شمس قیس رازی در کتاب المعجم فی معاییر اشعار عجم، گفته که رودکی آفرینندهٔ دوبیتی است و همچنین می گوید:رودکی شعر گفتن را از زمان گردو بازی کردن شروع کرده است و از شدت خوش‌حالی به خاطر هنر بازی خود با زبان شعر می گوید:« غلتان غلتان همی رود تا بن گو». وی با شنیدن آهنگ این کلام متأثر شده و به خانه میرود و بر همان وزن، شعر سرودن را آغاز می کند. با توجه به اینکه اشعار وی دوبیتی بود، به همین خاطر به دوبیتی یا رباعی معروف شد. به این ترتیب به رودکی، مبتکر قالب رباعی می گویند.

سبک و افکار رودکی

رودکی از مهارت خاصی در فنون سخن و انواع شعر نظیر قصیده، مثنوی، رباعی، قطعه و غزل برخوردار بوده است. وی در قصیده سرایی بر دیگران مقدم بود، همینطور می توان گفت که رودکی اولین شاعر  اسلام بوده که توانسته قصیده ی عالی و محکم بسازد و از خود اشعار حکیمانه ای برجای گذاشته است. رودکی اشعاری را به آواز برای شاهان سامانی می خواند.

مادرمی نام یکی از قصاید باقی مانده ی رودکی بود بیانگر کاملترین شکل سنتی ساختار قصیده است. یکی از قالب های شعری که قدمتی طولانی دارد، مثنوی می باشد. کلیله و دمنه منظوم و دیگری سندباد نامه و آفتاب نامه از مثنوی های معروف رودکی به شمار می رود. همینطور یکی از قالب های شعری رودکی، غزل نام دارد.

به رودکی، مبتکر قالب رباعی می گویند

رودکی و قصیده

یک نوع شعر رایج در شعر فارسی دری از اوایل سدهء چهارم تا اواخر سدهء ششم قصیده است و برگرفته از شعر عرب می باشد. طبق بیانات دکتر ذبیح الله صفا در کتاب« تاریخ ادبیات در ایران»  نخستین شاعری که قصیده را در شعر فارسی دری مرسوم کرده، رودکی می باشد. او همچنین گفته:« رودکی اولین کسی بود که ساختن قصاید کامل و تمام را با تشبیب و مدح و دعا معمول کرد و دیگران همه تابع رودکی در این باب محسوب میشوند و او هم چنان که به عنوان پیشوای گویندگان در بسیاری از ابواب شعر قدیم محسوب میشد، در این فن هم به عنوان راهنمای آنان شمرده شده است.»

دکتر شمیسا در مورد محتوای قصیده در کتاب انواع ادبی این طور نوشت:« هرچند شاعرانی نظیر ناصر خسرو به قصیده های مذهبی و مسعود سعد به حبسیه معروف شده اند؛ ولی در کل هدف اینست که مضمون وقصد اصلی قصیده را  بعنوان مدح حساب کرد.»

مادر می را بکرد باید قربان

بچهء او را گرفت و کرد به زندان

یگانه، قصیدهء مکملیست که از رودکی بجای مانده است که تمام اجزای یک قصیده درون آن وجود دارد. شاعران دیگر بعد از رودکی، از همین سبک قصیده سرایی او تقلید کرده اند. به گونه ای که اوج قصیده سرایی که در سده های پنجم و ششم بود شاعران موظف بودند در ساختار قصیده های خود اجزای چهار گانهء را رعایت کنند.

آثار رودکی سمرقندی ( مثنوی های رودکی)

از آثار رودکی می توان به هشت مثنوی اشاره کرد که در ادامه آن ها را شرح می دهیم:

- مثنوی کلیله و دمنه:

 حمدالله مستوفی در کتاب “تاریخ گزیده”، نقل کرده که کلیله و دمنه یکی از منشآت رودکی محسوب میشود. این مجموعه ی شعر توسط رودکی به امیر نصر بن نوح سامانی تقدیم می شود که حاصلش نیز تقریبا به صد هزار درم زر سرخ است که امیر و اطرافیان به خاطر تلاشهایی که داشته به وی هدیه می دهند.

رودکی از مهارت خاصی در فنون سخن و انواع شعر نظیر قصیده و ... برخوردار بوده است

- مثنوی مطوی موقوف از بحر سریع، به این وزن:مفتعلن مفتعلن فاعلن.

تنها سه بیت از این مثنوی رودکی بجای مانده است.

- مثنوی سندباد نامه:

 پاول هرن_ شرق شناس آلمانی، بر این باور است که از اشعار رودکی هشت بیت باقی مانده که به مثنوی سندباد نامه مربوط است.

- مثثنوی مسدس مقصور از بحر هزج، به این وزن: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل.

سیزده بیت از مثنوی مسدس مقصور از بحر هزج  وجود دارد.

- مثنوی مثمن مقصور از بحر متقارب. به این وزن: فعولن فعولن فعول.

چهل و سه بیت از این مثنوی رودکی در دست است.

رودکی اولین شاعر  اسلام بوده که توانسته قصیده ی عالی و محکم بسازد

- مثنوی مسدس اخرب مقبوض محذوف از بحر هزج، به این وزن: مفعول مفاعلن فعولن.

فقط سه بیت از این مثنوی رودکی هنوز موجود است.

- مثنوی اصلم مسبغ از بحر خفیف، به این وزن:فاعلاتن مفاعلن فع لن.

از مثنوی اصلم مسبغ از بحر خفیف که یکی از مثنوی های رودکی به شمار میرود ، بیست و هشت برجای مانده است.

- مثنوی مسدس محذوف از بحر مضارع، به این وزن:مفاعیل فاعلات فعولن.

از این مثنوی رودکی سمرقندی صرفا سه بیت موجود است.

یکی از قالب های شعری رودکی، غزل نام دارد

آرامگاه رودکی

رودکی به زادگاه خود که بُنَج رودک نام داشت در اواخر دوران زندگی اش بازگشت و در بُنَج رودک در تاریخ ۳۲۹ هجری قمری فوت کرد. آرامگاه او بدنبال کشفیات صدرالدین عینی در نیمهٔ قرن بیستم از روی شواهدی که در تواریخ نوشته شده پس از مدتی گمگشتگی مشخص شد؛ و استخوان های وی که آثاری چون کوری اش در آن دیده میشد موجب ثبت یافته های عینی شد. یک بقعه بر بالای گور وی، مشابه آرامگاه عطار ساخته شد که مکان آن اینک در ۱۷۰ کیلومتری شمال شهر دوشنبه و در خاک جمهوری تاجیکستان در روستای بنجرودک قرار دارد. بقعهٔ آرامگاه رودکی شامل یک پلان هشت ضلعی میباشد که یک گنبد دایره ای شکل در بالایش قرار دارد. اخیراً چند تن از استادان کاشی کار نیشابور به نمایندگی از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری  خراسان رضویه و به دعوت وزارت فرهنگ تاجیکستان برای مرمت آرامگاه رودکی به تاجیکستان اعزام شدند.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش