ولادت عبید زاکانی در پایان قرن هفتم و آغاز قرن هشتم رخ داده استچکیده ای از بیوگرافی عبید زاکانی
نام:خواجه نظام الدین عبیدالله زاکانی
زاده:۷۰۱ ه.ق
زادگاه:توابع قزوین
ملیت:ایرانی
مذهب:اسلام سنی شافعی
لقب:ارباب الصدور
بیوگرافی عبید زاکانی
طبق قرینه هاى موجود، ولادت عبید زاکانی در پایان قرن هفتم و آغاز قرن هشتم رخ داده است. او برخاسته از خاندان زاکانیان قزوینی است که برای خود، نام عبیداللّه زاکانی را انتخاب کرده است ( گر کنی با دگران جور و جفا/ با عبیدالله زاکانی مکن). خاندان زاکان از اعرابی محسوب میشدند که به ایران مهاجرت کرده بودند و در نزدیکی شهر همدان زندگی کردند و از آنجا در دیگر نقاط ایران پراکنده شدند.
پادشاهان سلسله های اینجو و آل جلایر، در زمان گذشته ، فارس را تحت سلطه خود قرار داده بودند. حکام فارس، خاندان زاکان را پذیرفتند و با دربار آنها روابط نزدیکی داشتند. عبید زاکانی به منظور تحصیل علوم زمان خود به شیراز سفر کرد و به خاطر سابقه خاندان زاکان، مورد توجه حاکمان فارس قرار گرفت. او با برخی از پادشاهان، هم عصر بود که از آن ها می توان به« شاه شجاع مظفری»،« سلطان اویس جلایری»،« علاءالدین محمد» و« شاه شیخ ابوالحسن اینجو» اشاره کرد. عبید زاکانی از آنان در تألیفات خود، نام برده است.
عبید زاکانی به منظور تحصیل علوم زمان خود به شیراز سفر کردعبید زاکانی علاوه بر اقامت در قزوین، چند وقتی هم در اصفهان و کرمان زندگی کرد؛ ولی بیشتر عمر وی در شیراز سپری شد. طبق اشعار عبید زاکانی، احیانا او به جزیره هرمز، بغداد و آذربایجان سفر کرده بود. عبید زاکانی باتوجه به شرایط آن عصر و دشواری سفر به دلایل متعدد از جمله ناامنی راهها ، نبود وسایل نقلیه و کمبود امکانات اقامتی، اهل سفر و سیاحت بوده است. این خاندان کهنه و قدیمی، تیره ای از عرب( بنی خفاجه) بودند که به قزوین آمدند و در آن جا اقامت یافتند. این خاندان سرشناس دارای دو شعبه برجسته بودند که یک شعبه، اهل علم و حدیث و معقول و منقول و شعبه دیگر، از وزرا و صاحب منصبان بودند. عبید برخاسته از شعبه دوم خاندان زاکانی است. مستوفی گفته است که شعبه دوم:« ارباب صدور بودند، از ایشان صاحب سعید صفی الدین زاکانی خداوند املاک و اسباب و از ایشان صاحب معظم خواجه نظام الدین عبیدالله اشعار خوب دارد و رسائل بی نظیر » .
برداشت حلبی طبق این اشارت، ایست که عبید در ابتدا از صدرنشینان و وزرا محسوب میشده است،« صاحب معظم» عنوانیست که به وزرا در تاریخ اسلام و ایران و صدور یا افردی که در ردیف آنان بوده اند، داده می شده است. در زمان شیخ ابواسحاق اینجو به شیراز سفر کرد و رکن الدین عمیدالملک که وزیرش بود را مدح گفت. همچنین به ستایش سلطان اویس جلایر و شاه شجاع پرداخت. مدتی هم بهمراه سلمان ساوجی در بغداد ساکن بود.
علت شهرت عبید زاکانی
یکی از دلایل شهرت او به زاکانى، نسبتش با خاندان “زاکانیان” است که شاخه اى از عرب بنى خفاجه بود. دو شعبه از این خاندان نسبت به دیگران مشهورتر بودند، شعبه ى اول این که بنابر گفته معاصر و همشهرى عبید یعنى حمدالله مستوفی، آن ها اهل دانش هاى معقول و منقول بودند و شعبه ى دوم که این مورخ، افراد آنرا « ارباب صدور» خوانده است شامل وزیران و دیوانیان می باشد. از منظر حمدالله مستوفى، عبید “صاحب معظم نظام الدین عبیدالله زاکانی” خوانده شده است و از شعبه ی دوم می باشد.
معاصر حافظ
عبید زاکانی تلاش بسیاری برای کسب علوم و فضایل گوناگون کرد تا این که در زمینه ی علوم عرب و فنون ادب و نظم و نثر و حسن تاليف و لطیفه قریحی و روانی اشعار و شیوایی گفتار نسبت به معاصرانش جایگاه برتری یافت. عبید از شاعران هم عصر سلاطین اینجو و آل جلایر است که بیشتر عمرش در شیراز سپری شده است. یکی از دلایلی که عبید زاکانی، اغلب در شیراز سکونت داشت، سابقه ی خاندان زاکانی در آن جا بود، بدین دلیل که از طرف امرای فارسی، بعضی از افراد این خانواده به خوشی پذیرفته و تکریم شده بودند.
از شاعران هم عصر با عبید زاکانی می توان به حافظ شیرازی، سراج الدین قمری و سلمان ساوجی اشاره کرد. با آنکه عبید زاکانی چندین سال در شیراز اقامت داشت اما آثاری از او در دست نیست که بیانگر رابطه ی او با حافظ باشد و یا این که یکدیگر را ملاقات کرده باشند. عبید زاکانی در پژوهشی هویت بنیاد، از جهاتی با ماکیاولی و از سوی دیگر با ولتر مقایسه شده است و تلاش شده رساله اخلاق الاشراف او از جنس شهریار ماکیاولی محسوب شود.
سبک عبید زاکانی
عبید زاکانی به سبکی، شیرین و دلپذیر سخن گفته است. به این صورت که نثرش روان و ساده و خالی از حشو و زوائد باشد و شعرش سلیس و روان و دور از ابهام و درعین حال دارای واژه های منتخب و ترکیبات منسجم و مستحکم میباشد که این سبک او به سخن استادان پایان قرن ششم و آغاز قرن هفتم شباهت دارد. چنانچه درادبیات فارسی، بعضی از آثار او تازگی دارد.
طبق اشعار عبید زاکانی، احیانا او به جزیره هرمز، بغداد و آذربایجان سفر کرده بودخصوصیت مهمی که عبید زاکانی را از نظر یکی از شاعران استثنایی ساخته، اشعارهزلی، مطایبات، لطایف وطنزنویسی او بوده که با طبع شوخ و زبان گزنده و هزل آمیز ، اشعارش را سروده است. اشعار مطایبه و هزل عمدتآ در اندیشه وگفتار معاصران به مقصد عیب جویی و عیب گویی سروده شده و پیشنهادی است و در واقع تصویر روشنی از محیط پیرامون خویش و مردم فاسد گسیخته ی زمانش که با بی پروایی و صراحت تمام، پرده از روی زشتی های جامعه ی فاسد و ریاکارش برداشته ارائه میداد.
آثار و تالیفات عبید زاکانی
علاوه بر شاعر بودن عبید زاکانی، اکثریت نام او را با طنز و هزل عجین و اغلب عامه به خاطر لطایفش او را می شناسند. منظومه موش و گربه در این میان شهرت فراوانی دارد و ریش نامه و صد پند از لطاقت بیشتری برخوردارند. مثل بسیاری از طنزپردازان متقدم مانند سعدی شیرازی، طنز و هزل به یکسان در لطایف او راه یافته است.
معروف ترین آثار ادبی زاکانی شامل قصاید، غزلیات و رباعیات می باشد. همچنین آثار دیگری که مورد توجه و اقبال عمومی قرار گرفته نظیر مثنوی عشاق نامه، اخلاق الاشراف، ریش نامه، صد پند، لطایف و ظرایف، رساله دلگشا و منظومه موش و گربه می باشد. عبید زاکانی با زبان طنز بیشتر این آثار را به نگارش درآورده است. شاید طنزپردازی حرفه ای تا سده هشتم به معنای امروزی و متعارف عبید زاکانی نداشته ایم به همین خاطر، او را می توان با قدری تسامح به عنوان پدر طنز فارسی شناخت.
وفات عبید زاکانی
تقی الدین کاشی در تذکره اش نقل کرده که عبید زاکانی در سال ۷۷۲ فوت کرده در حالیکه صادق اصفهانی در کتاب شاهد صادق گفته که مرگ عبید زاکانی در سال ۷۷۱ رخ داده است. ولی براستی که طول عمر عبید زاکانی تا اواخر سال ۷۶۸ ه.ق. بوده است و یقینا بین سالهای ۷۶۸ و ۷۶۹ یا ۷۷۲ فوت کرده است. بر اساس گفته های تذکره نویسان، عبید زاکانی در بین سال های ۷۶۸ تا ۷۷۲ قمری درگذشته است. وی در سال ۷۷۲ بطورحتم در قید حیات نبوده است و در اصفهان یا بغداد فوت کرده است. محل دفن او بطور دقیق مشخص نیست و قبرش به روایتی در ماهان کرمان قرار دارد.
عبید زاکانی تلاش بسیاری برای کسب علوم و فضایل گوناگون کردگردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش
- 20
- 1
