زندگینامه امام محمد باقر (ع) پنجمین امام شیعیان

امام محمد باقر (ع) فرزند امام سجاد (ع) و نوه امام حسین (ع) است

چکیده ای از بیوگرافی امام محمد باقر (ع)

نام: ابوجعفر، محمد بن علی الباقر

زاده: ۱ رجب یا ۳ صفر سال ۵۷ پس از هجرت مدینه

رادگاه: مدینه

درگذشت: ۷ ذی الحجه سال ۱۱۴ پس از هجرت

محل دفن: قبرستان بقیع، مدینه

والدین: علی بن الحسین، فاطمه بنت حسن بن علی

بیوگرافی امام محمد باقر (ع)

حضرت ابوجعفر، باقر العلوم، در شهر مدینه تولد یافت و طبق نظریه اکثر مورخان و كتابهاى روایى، تولد آن گرامى در سال ۵۷ هجرى بوده است. این نقل، با روایاتى كه نشان مى‏دهد امام محمد باقر (ع) به موقع شهادت جد خویش ـ حسین بن على (ع) ـ در سرزمین طف حضور داشته و سه سال از عمرش مى‏گذشته است هماهنگى دارد. در روز و ماه ولادت آن حضرت هم نقلهاى مختلفى یاد شده است:

الف ـ سوم صفر ۵۷ هجرى.

ب ـ پنجم صفر ۵۷ هجرى.

ج ـ جمعه اول رجب ۵۷ هجرى.

د ـ دوشنبه یا سه شنبه اول رجب ۵۷ هجرى.

بیشتر محققان با ترجیح نظریه نخست، یعنى سوم صفر آن را پذیرفته‏ اند.

امام محمد باقر (ع) از جانب پدر و هم مادر، به شجره پاكیزه نبوت منتهى مى‏گردد. وی اولین مولودى است كه در خاندان علویان از التقاى دو بحر امامت (نسل حسن بن على و حسین بن على علیهما السلام) تولد یافت. مادر گرامى امام محمد باقر (ع) نخستین علویه ‏اى است كه افتخار یافت فرزندى علوى به دنیا آورد.

براى امام محمد باقر (ع) كنیه‏ هایى مانند ام الحسن و ام عبده آورده‏ اند، ولی معروف ترین آن ها، همان ام عبد الله است. در پاكى و صداقت، آنقدر نمونه بود كه صدیقه ‏اش لقب دادند. امام محمد باقر علیه السلام مادر بزرگوار خود را این چنین توصیف كرده است: روزى مادرم كنار دیوارى نشسته بود، یک دفعه دیوار ریزش كرد و در معرض ویرانى قرار گرفت، مادرم دست بر سینه دیوار نهاد و گفت، به حق مصطفى (ص) سوگند، اذن فرو ریختن ندارى. دیوار بر جاى ماند تا مادرم از آن جا دور شد. سپس دیوار فرو ریخت.

کنیه معروف امام محمد باقر (ع)، «ابوجعفر» است

فعالیت امام محمد باقر (ع)

در دوره امامت امام محمد باقر (ع) و فرزندش امام جعفرصادق (ع) مسائلى مثل نابودی امویان و بر سر كار آمدن عباسیان و پیدا شدن مشاجرات سیاسى و ظهور سرداران و مدعیانى مثل ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانى و سایرین مطرح است، ترجمه كتاب هاى فلسفى و مجادلات كلامى در این دوره پیش می آید و عده اى از مشایخ صوفیه و زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت پیدا می شوند.

قاضی ها و متكلمانى به دلخواه مقامات رسمى و صاحب قدرتان پدید می آیند و فقه و قضاء و عقاید و كلام و اخلاق را ـ بر اساس مصالح مراكز قدرت خلافت شرح و تفسیر می كنند و تعلیمات قرآنى ـ به خصوص مسأله امامت و ولایت را، كه بعد از واقعه عاشورا و حماسه كربلا، افكار بسیارى از حق طلبان را به حقانیت آل على (علیه السلام) متوجه كرده بود و پرده از چهره زشت ستمكاران اموى و دین به دنیافروشان برگرفته بود به انحراف می كشاندند و احادیث نبوى را در بوته فراموشى قرار می دادند.

برخى هم احادیثى به نفع دستگاه حاكم جعل كرده و یا سرگرم جعل بودند و یا آن ها را به سود ستمكاران غاصب خلافت دگرگون می كردند. این ها عوامل بسیار خطرناكی بود كه باید حافظان و نگهبانان دین دربرابر آن ها بایستند. بدین جهت امام محمد باقر (ع) و بعد از وى امام جعفرصادق (ع) از موقعیت مساعد روزگار سیاسى، براى نشر تعلیمات اصیل اسلامى و معارف حقه بهره جستند و دانشگاه تشیع و علوم اسلامى را پایه ریزی كردند. به همین جهت محضر امام محمدباقر علیه السلام مركز علماء و دانشمندان و راویان حدیث و خطیبان و شاعران به نام بود. در مكتب تربیتى امام محمدباقر (ع) علم و فضیلت به مردم آموخته می شد.

نسب، کنیه و القاب امام محمد باقر (ع)

امام محمد باقر (ع) فرزند امام سجاد (ع) و نوه امام حسین (ع) است. مادر او ام عبدالله، دختر امام حسن مجتبی (علیه السلام)، است. چون نسب امام محمد باقر (ع) هم به امام حسن (علیه السلام) و هم به امام حسین (ع) میرسد، به وی لقب هاشمیٌ بین هاشمیین، علویٌ بین علویین و فاطمیٌ بین فاطمیین دادند. وی ملقب به «شاکر» و «هادی» بود؛ ولی مشهورترین لقب وی «باقر» است. در کتاب یعقوبی در مورد این لقب آمده:« ازاین رو باقر نامیده شد که علم را شکافت». کنیه معروف این امام «ابوجعفر» است و در منبع های روایی بیشتر با عنوان ابوجعفر اول از او یاد می شود.

امام محمد باقر (ع) ۱۹ سال و ده ماه بعد از شهادت پدر بزرگوارش زندگى كرد

همسران امام محمد باقر (ع)

در منابع تاریخى، براى امام محمد باقر (ع) دو همسر و دو «ام ولد» نام برده‏ اند. همسران امام محمد باقر (ع) عبارتند از:

۱ ـ ام فروة دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر:

ام فروة دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر که همسر امام محمد باقر (ع) است، هر چند از نسل ابوبكر بود ولی شبیه پدرش قاسم بن محمد حق امامان را مى شناخت و اهل ولایت معصومین (ع) بود، چنان كه در روایتى از امام رضا (ع) آمده است كه روزى نام قاسم بن محمد نزد آن حضرت برده شد، امام فرمود: وی به ولایت و امامت اعتقاد داشت. 

۲ ـ ام حكیم دختر اسید بن مغیره ثقفى:

ام حكیم دختر اسید بن مغیره ثقفى یکی از دیگر همسران امام محمد باقر (ع) است. 

فرزندان امام محمد باقر (ع)

براى امام محمد باقر (ع) هفت فرزند (پنج پسر و دو دختر) یاد كرده ‏اند که عبارتند از:

۱ ـ جعفر بن محمد الصادق (ع)

۲ ـ عبد الله بن محمد

۳ ـ ابراهیم بن محمد، از ام حكیم

۴ ـ عبید الله بن محمد، از ام حكیم

۵ ـ على بن محمد

۶ ـ زینب بنت محمد

۷ ـ ام سلمه

طبق منابع تاریخی، امام محمد باقر (ع) هنگام واقعه کربلا خردسال بوده و در این واقعه حضور داشته

برخى از منابع، تنها شش فرزند براى امام محمد باقر (ع) نام برده ‏اند و بر این باورند كه امام محمد باقر علیه السلام فرزندى به نام عبید الله نداشته است. گروهى دیگر گفته اند امام محمد باقر (ع) دو دختر نداشته است، بلكه زینب و ام سلمه در واقع دو نام براى یك دختر است.

معجزه ای از امام محمد باقر (ع)

در کتاب های تاریخی، معجزات فراوانی از امام محمد باقر (ع) نقل شده است. عبدالله بن عطاء مکی در یکی از آنها می گوید:« به شوق دیدار روی امام محمد باقر علیه السلام از مکه به مدینه آمدم. شبی که به مدینه رسیدم، باران شدید و سرمایی سخت بیداد می کرد. من که نیمه شب به در خانه حضرت رسیده بودم، با خود گفتم اینک برای در زدن دیر شده است. پس بهتر است تا صبح همین جا بمانم و صبح هنگام به خدمت ایشان مشرف شوم. در این زمان، صدای امام محمد باقر (ع) را شنیدم که می فرمود: در خانه را برای ابن عطاء باز کنید که امشب، سرمای سخت و آزار باران را بخاطر ما تحمل نموده است.»

شهادت امام محمد باقر (ع)

امام محمد باقر (ع) ۱۹ سال و ده ماه بعد از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام سجاد (ع) زندگى كرد و در تمام این دوران به انجام دادن وظایف خطیر امامت، نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامى، تعلیم شاگردان، رهبرى اصحاب و مردم، اجرا كردن سنتهاى جد بزرگوارش در میان خلق، متوجه كردن دستگاه غاصب حكومت به خط صحیح رهبرى و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعى و امام معصوم كه تنها خلیفه راستین خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) در زمین است، پرداخت و لحظه اى از این وظیفه غفلت نفرمود. عاقبت در هفتم ذیحجه سال ۱۱۴ هجرى در سن ۵۷ سالگى در مدینه توسط هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست. پیكر مقدسش را در قبرستان بقیع- كنارپدر بزرگوارش- به خاك سپردند.

امام محمد باقر (ع) در ۷ ذیحجه سال ۱۱۴ هجرى توسط هشام مسموم شد و به شهادت رسید

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش