زندگینامه ابن خلدون، تاریخ‌ نگار و جامعه‌ شناس

ابن خلدون

چکیده ای از زندگینامه ابن خلدون:

نام کامل: ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن محمد بن محمد بن الحسن بن محمد بن جابر الخضرمی (حَضرَمی) الاشبیلی المالکی

تاریخ تولد: ۱ رمضان ۷۳۲ هجری قمری

محل تولد: تونس حفصیان

حرفه: تاریخ‌نگار، جامعه‌شناس، مردم‌شناس و سیاست‌مدار

قومیت: عرب

دین: مسلمان، اهل سنت

درگذشت: ۲۸ رمضان ۸۰۸ هجری قمری

محل دفن: قاهره، سلطنت مملوک

بیوگرافی ابن خلدون

زندگینامه ابن خلدون:

ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن محمد بن محمد بن الحسن بن محمد بن جابر الخضرمی (حَضرَمی) الاشبیلی المالکی که به ابن خلدون معروف بود، در ۷۳۲ هجری قمری در تونس به دنیا آمد. وی تاریخ‌نگار، جامعه‌شناس، مردم‌شناس و سیاست‌مدار بود. ابن خلدون را از پیشگامان تاریخ‌نگاری به شیوه ی علمی و از پیشگامان علم جامعه‌شناسی می‌دانند.

برخی از مقدمات علمی را از پدرش آموخت، سپس قرآن و تفسیر، فقه مالکی، حدیث، علم رجال، تاریخ، فن شعر، فلسفه و منطق را از علمای تونسی یاد گرفت. ابن خلدون بعد از تکمیل تحصیلات خود در تونس به مراکش آمد، بعد از آن هم به الجزایر رفت و مجددا به مراکش بازگشت. 

تندیس یادبود ابن خلدون

در مغرب اطلاعات مفیدی از کشورهای آفریقایی جمع آوری کرد و در سال ۷۶۴ به آندلس که اسپانیای امروزی است رفت، در غرناطه (گرانادا) به حضور سلطان، محمد پنجم، رسید.

او بعد از گذشت دو سال به شمال آفریقا برگشت. ابن خلدون با داشتن معلومات بسیار در زمینه فقه و علوم دیگر با سفر به هر یک از کشورهای مغرب بزرگ عربی (تونس ، الجزیره و مراکش)، قدر می دید و برصدر می نشست. 

ابن خلدون مدت های مدیدی در تونس و شهر فاس در مراکش به عنوان وزیر امیران محلی مشغول بود، همچنین چندین مرتبه از طرف امیران شمال افریقا در تونس، مغرب و الجزایر به سمت قاضی القضاتی منصوب شد. با این حال در زمانی که در وهران الجزایر به سر می برد مورد خشم سلطان آن منطقه قرار گرفت و برای ۴ سال در قلعه ابن سلامه زندانی شد.

زمانی که در زندان به سر می برد به نوشتن کتاب معروف خود به نام؛ "العبر و دیوان المبتدا و الخبر فی ایام العرب و العجم و البربر و من عاصرهم من ذوی السلطان الاکبر" مشغول شد، بعد از آزادی هم نوشتن را ادامه داد تا اینکه کاملا تالیف شد.

این کتاب مقدمه ای دارد که با نام ابن خلدون شهرت پیدا کرده و خود شاهکاری بزرگ در فلسفه تاریخ و جامعه شناسی محسوب می شد. این کتاب توسط محمد پروین گنابادی ترجمه شده و بارها به چاپ رسیده است.

بعد از آزادی زندان از وهران الجزایر به محل تولد خود رفت و در نیمه شعبان ۷۸۴ هجری قمری با کشی به بندر اسکندریه راهی شد، سپس از آنجا به قاهره رفت. با دستوری که از جانب الملک الظاهر سیف الدین صادر شد از ممالیک برجی مصر به سمت استادی جامع الازهر منصوب شد در آنجا به آموزش و پرروش دانشجویان پرداخت و سپس به جایگاه قضاوت نیز رسید. این دانشگاه امروزه دانشگاه الازهرا نامیده می شود. 

ابن خلدون از مصر به مکه رفت تا خانه خدا را زیارت کند، سپس به سوی شام رهسپار شد. در همین حین دیدار مشهور او با امیر تیمور گورکانی در دمشق صورت گرفت. در آن زمان توجه تیمور به ابن خلدون جلب شد. او چندین مرتبه به قاهره بازگشت و بقیه عمر خود را در مصر طی کرد. 

ابن خلدون و سفرهای او

تحصیلات ابن خلدون:

همانطور که اشاره شد آموزش های آغازین ابن خلدون نزد پدرش صورت گرفت و بعد از آن علمای تونسی قرآن و تفسیر، فقه، حدیث، علم رجال، تاریخ، فن شعر، فلسفه و منطق را به وی یاد دادند. ابن خلدون از اندیشمندان بلندپایه دنیای اسلام بود که به عنوان بنیانگذار جامعه‌شناسی علمی به دلیل نگارش مقدمه علمی شناخته شده است. 

آثار فراوانی درباره اندیشه های او تالیف شده اند که هر کدام به طریقی تازه شکل‌گیری افکار و اندیشه‌های او را مطرح کرده اند و دیدگاه‌هایش را درباره تحول در جامعه تشریح کرده‌اند.

به طورکلی زندگی علمی و فکری ابن‌خلدون پس از دوران تحصیل و از تاریخ دخول او به زندگی اجتماعی به سه دوره تقسیم می‌شود:

دوره اول: به مدت ۲۲ سال در در بلاد غرب؛ فعالیت سیاسی اش بود.

دوره دوم: به مدت ۲۲ سال دوران فعالیت سیاسی اش بود.

دوه سوم: روزگار انزوا و گوشه‌نشینی و تألیف وی در قلعه ابن‌سلامه، ایام اشتغال به تدریس و امور قضایی با مراجعه و تجدید نظر در تألیفات

آثار ابن‌ خلدون:

- مقدمه ابن خلدون

- رحلة ابن خلدون

- التاریخ الکبیر که در ۷۰ جلد می‌باشد

- لباب المحصل فی اصول الدین

مقدمه معروف ابن خلدون

فعالیت علمی ابن خلدون:

بعد از خداحافظی ابن خلدون با سیاست به کارهای علمی روی آورد و از هرفرصتی برای تدریس و تالیف استفاده می کرد. فکر نوشتن تاریخ از همین زمان در ذهن ابن خلدون ایجاد شد و در ابتدا به فکر نوشتن تاریخ معاصر شمال آفریقا بود.

بعد از گذشت مدتی که تاریخ های گذشته را مطالعه می کرد، به این نتیجه رسید که تاریخ دولایه می باشد. لایه رویی که حوادث و رخدادهای تاریخی را شامل می شود. از نظر او لایه زیرین مورد توجه مورخان پیشین قرار نمی گرفت و شامل علل و عوامل پشت پرده رخدادهای تاریخی است. او عوامل زیرین را در رشته علمی خاصی که خودش بنیان گذاشته بود مطرح کرد، نام این دانش علم العمران گذاشته شد. 

برای مطرح کردن دقیق مسائل مختلف این دانش؛ ابن خلدون مصمم شد تا تاریخ عمومی جهان را مطالعه و تدوین کند. او باید تصور دانش جدید را با کار در تاریخ عالم تکمیل و تجربه می کرد.

تدوین کتاب ابن خلدون:

درباره آثار ابن خلدون؛ ابن خطیب اینگونه عنوان می کند: «رساله‌ای در منطق و حساب، تلخیص بعضی از نوشته‌های ابن رشد (تلخیص کتاب فخررازی) شرح قصیده برده.» باید گفت هیچ کدام از کتاب هایی که ابن خطیب از آنها یاد می کند، اکنون در دست نیست و جالب‌تر آنکه ابن‌خلدون نیز از آن‌ها در ترجمه احوال خود اسمی نیاورده است. 

تنها کتابی که از ابن خلدون در دست می باشد؛ کتاب العبر است، این اثر یک مقدمه و سه کتاب دارد. 

در کتاب اول ابن خلدون از عمران و عوارض ذاتی آن مانند ملک و سلطنت، کسب، صنایع و علوم و علل و موجبات آن‌ها صحبت شده است. 

در کتاب دوم درباره اخبار عرب، نسل‌ها و دولت‌هایش از اول خلقت تا روزگار خود و برخی از دولت‌های مشهور مثل نبطیان، سریانیان، ایرانیان، بنی‌اسرائیل، یونانیان و ترکان بحث شده است. 

تصاویر ابن خلدون

در کتاب سوم هم از اخبار بربران و موالی یا دست‌نشاندگان ایشان مثل زناته و سوابغ و اقوام و قبایل آنان و آن‌چه در دیار غرب از ممالک و دولت‌ها بوده است؛ سخن گفته شده؛ به همین دلیل "العبر و دیوان المبتدئة و الخبر فی ایام العرب والعجم و البر و من روی السلطان الاکبر" را برای نام کتاب خود انتخاب کرد. 

در این کتاب اشتباهات زیادی از نظر تاریخی صورت گرفته است، اما در مقدمه این کتاب، قانون‌های اجتماعی را بیان می کند که کتابش را براساس این مقدمه پدر اقتصاد یا جامعه‌شناسی می‌نامند.

وفات ابن خلدون:

در روز جمعه ۲۸ رمضان ۸۰۸ قمری ابن خلدون در سن ۷۶ سالگی درگذشت، برخی می گویند قبر او را در قاهره است؛ اما تاکنون محل قبر وی مشخص نشده است.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش