تبعات خروج اروپا از صنعت خودروی ایران

 اقتصاد ایران از زمستان ۹۴ یعنی بعد از اجرایی شدن برجام و رهایی نسبی از زیر فشار تحریم‌ها توانست از رکود نجات یابد. این در حالی است که با شرایط فعلی با خروج ایالات‌متحده آمریکا از توافق هسته‌ای و اعلام بازگشت تحریم‌ها از سوی آمریکا، فضای مه‌آلودی را در مقابل خود می‌بیند.

بنگاه‌های تولیدی و خدماتی در ایران در دور اول تحریم‌های هسته‌ای، تحت تاثیر محدودیت‌های بین‌المللی در سخت‌ترین شرایط قرار گرفتند. بنابراین شکی نیست که بازگشت دوباره تحریم‌ها، بنگاه‌های اقتصادی را در کشور با چالش جدی روبه‌رو کند. اما تنها نقطه امیدی که در مقابل بازگشت دوباره تحریم‌ها برای اقتصاد ایران باقی مانده است، عدم همراهی اتحادیه اروپا با تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا است. 

حال این سوال مطرح است که عدم همراهی اتحادیه اروپا تا این لحظه با ایالات‌متحده آمریکا تنها به‌خاطر مباحث سیاسی، امنیتی و پایبندی به توافقی بین‌المللی است یا اینکه بخش اقتصادی اروپا که با بازگشت دوباره تحریم‌ها منافع حاصل از برجام را در خطر می‌بیند، تلاش می‌کند تا جلوی تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه اقتصاد ایران بایستد. به بیان دیگر آیا تحریم‌ها برای کشور تحریم‌شونده دارای تبعات است یا کشورهای تحریم‌کننده هم از تبعات منفی آن بی‌نصیب نمی‌مانند؟

  تلاش فرانسوی‌ها برای بازپس‌گیری جایگاه گذشته

در میان بنگاه‌های تولیدی در کشور، صنعت خودرو با توجه به تحریم‌های هسته‌ای با ضرر و زیان‌های جدی مواجه شد. این در شرایطی است که با اجرایی شدن برجام شرکای سابق خودروسازی، به سرعت مقدمات مذاکره برای بازگشت به بازار ایران را در دستور کار قرار دادند. به این ترتیب خودروسازان داخلی هم با فراموش کردن روزهای سخت تحریم به سرعت پای میز مذاکره با طرف‌های خارجی نشستند که حاصل این مذاکرات، یک قرارداد جوینت‌ونچر میان ایران‌خودرو و پژو، خرید ۵۰ درصد سهام شرکت سایپا کاشان از سوی سیتروئن، یک توافق‌نامه میان ایدرو و رنو و همچنین حضور دوباره هیوندایی و بنز و دیگر شرکت‌های خارجی به کشور بود. حال این سوال مطرح است که دلیل بازگشت این شرکت‌ها بعد از لغو تحریم‌ها و با توجه به در پیش بودن انتخابات آمریکا و امکان نقض برجام از سوی رئیس‌جمهور بعدی آمریکا چه بوده است؟

بازار خودروی ایران، همواره بازاری جذاب برای خودروسازان بین‌المللی بوده است. چند دلیل می‌توان برای این مساله بیان کرد. اول اینکه بازار خودروی ایران به لحاظ وسعت در صدر بازار خاورمیانه قرار دارد. دلیل دیگر اینکه به ازای هر ۱۰۰۰ نفر که در ایران زندگی می‌کنند، ۱۲۰ خودرو در جاده‌های کشور تردد می‌کنند، این در حالی است که در حال حاضر برای این تعداد نفر در اروپا، ۶۰۰ خودرو وجود دارد. این اختلاف ۵ برابری، بازار خودروی ایران را به بازاری بکر و جذاب برای بنگاه‌های خودروساز بین‌المللی تبدیل می‌کند. در کنار این مورد می‌توان به تیراژ محصول در این صنعت هم اشاره کرد، تولید خودرو در سال ۹۶ به بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه رسید. بر اساس سند چشم‌انداز صنعت خودروی کشور قرار است این تعداد تا سال ۱۴۰۴ به ۳ میلیون دستگاه در سال افزایش یابد.

همچنین موقعیت استراتژیک ایران نیز خود می‌تواند دلیلی بر جذابیت حضور خارجی‌ها در ایران باشد. به این ترتیب حضور خودروسازان خارجی در ایران تنها به نفع خودروسازی ایران نیست، بلکه خارجی‌ها نیز بهره زیادی از این نوع حضور خواهند برد. به‌عنوان نمونه شرکت پژو- سیتروئن که با خروج از بازار ایران زیان سنگینی متحمل شده بود، در پسابرجام تلاش کرد تا حداکثر استفاده را از این فضا ببرد. این دو شرکت در سال ۲۰۱۶ مجموعا ۷۰۰ میلیون یورو در صنعت خودرو ایران سرمایه‌گذاری کردند. بنابراین پژو- سیتروئن چنانچه بخواهد بازار ایران را ترک کند، مجبور خواهد بود چشم بر ۷۰۰ میلیون یوروی خود ببندد.

نکته دیگری که سبب می‌شود تا پژو-سیتروئن نتواند به راحتی قید بازار ایران را بزند،جذابیتی است که بازار ایران برای این شرکت دارد. بازار ایران بعد از بازار فرانسه دومین بازار برای محصولات پژو محسوب می‌شود. این برند فرانسوی ۳۰ درصد از بازار ایران را در دست دارد و در سال گذشته میلادی، بیش از ۴۴۴ هزار دستگاه از انواع محصولات خود را در بازار ایران فروخته است.

در کنار این مساله باید به این نکته هم اشاره کرد که شرکت پژو- سیتروئن بازار مشخصی در ایالات‌متحده ندارد و بازار آمریکای شمالی جزو بازار هدف برای این شرکت محسوب نمی‌شود. در این مورد موسسه بین‌المللی پژوهشی مطالعاتی IHS markit به نقل از فواد احمد تحلیلگر خود تاکید کرده که پژو- سیتروئن بازاری در ایالات‌متحده ندارد.

بنابراین چنانچه بخواهد به بهانه دور جدید تحریم‌ها، بازار ایران را ترک کند باید چشم خود را به روی ۳۰ درصد از بازار داخلی ایران که مجموعا ۱۳ درصد از بازار صادراتی برند پژو را تشکیل می‌دهد، ببندد، مساله‌ای که به هیچ عنوان برای مدیران ارشد این خودروساز فرانسوی خوشایند نیست.

وی ادامه می‌دهد که پژو- سیتروئن بعد از ۴۰ سال، بازگشت به بازار خودروی آمریکای شمالی را در دستور کار قرار داده است و تلاش می‌کند در یک بازه ۱۰ ساله به این بازار ورود کند. با این حال، بازار خودروی ایران برای پژو-سیتروئن از جذابیت بیشتری برخوردار است و این امکان به‌صورت منطقی وجود دارد تا این خودروساز فرانسوی به‌خاطر بازار ایران قید حضور در آمریکای شمالی را بزند.

از نکاتی که حتما مورد توجه مدیران ارشد این خودروساز فرانسوی قرار گرفته است کاهش شدید میزان صادرات این بنگاه خودروساز بعد از همراهی با تحریم‌ها و خروج از بازار ایران در سال ۲۰۱۲ است؛ به‌طوری‌که میزان صادرات پژو از ۲ میلیارد یورو به ۸۰۰ میلیون یورو کاهش پیدا کرد و بی‌شک در این میان خروج از بازار ایران بیشترین نقش را بر عهده داشته است. نکته دیگری که باید در اینجا به آن اشاره کرد، بحث نیروی کار است. با توجه به شرایط پیچیده بازار کار در کشورهای اروپایی و تلاش دولت‌ها برای جلوگیری از گسترش بیکاری در جامعه شاهد بودیم که با خروج پژو از بازار ایران این خودرو ساز فرانسوی مجبور شد تا حدود ۸‌هزار نیروی کار خود را اخراج و برخی از سایت‌های خود را در فرانسه تعطیل کند.

بنابراین در کنار هزینه‌های اقتصادی که برای این خودروساز در دور اول تحریم‌ها به‌وجود آمد، مشاهده می‌کنیم که خروج از بازار ایران منجر به بروز بحران‌های اجتماعی از رهگذر بیکاری در جامعه فرانسه شده است.  هر چند برای رنو بازار ایران به اهمیت پژو نیست با این حال بازار ایران برای دیگر خودروساز فرانسوی در جایگاه هشتم قرار دارد. رنو در حال حاضر ۱۰ درصد از بازار ایران را در اختیار دارد.

سال گذشته میلادی رنو توانست تا ۱۶۲ هزار و ۷۰۹ دستگاه خودرو در بازار ایران به فروش برساند. همین مساله سبب می‌شود که بازار ایران برای این خودرو ساز فرانسوی بالاتر از بازارهای اروپایی همچون ایتالیا و اسپانیا قرار داشته باشد. با توجه به موارد گفته شده خودرسازان فرانسوی به راحتی نمی‌توانند از سهم ۴۰ درصدی بازار ایران بگذرند. از این رو مدیران ارشد این دو خودروساز از مقامات ارشد سیاسی خود خواسته‌اند تا راهکاری برای مقابله با تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران بیابد.