وضعیت کسب‌و‌کارهای فعال در اینستاگرام؛ فروش به صفر رسید

 کسب‌وکارهای فعال در اینستاگرام یک ماه بعد از آغاز فیلترینگ این پلتفرم در مرز فروپاشی مالی قرار دارند و آمار فروش آنها به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. این موضوع در حالی است که زمزمه‌های فیلترینگ دائمی «اینستاگرام» هر روز در حال جدی‌تر شدن است.

نیمه خرداد امسال، زمانی که گزارشی رسانه‌ای مبنی بر حجم تجارت ۳۲ هزار میلیارد تومانی اینستاگرام منتشر شد، صاحبان فروشگاه‌های اینستاگرامی، از قدیمی‌ترین تا نوپاترین آنها تصور نمی‌کردند کمتر از ۳ ماه بعد در آخرین روز شهریور سال ۱۴۰۱ خبر فوری فیلترینگ اینستاگرام و واتساپ هم منتشر شود.

آنها همان کسب‌و‌کارهایی بودند که در خرداد ماه ۱۴۰۰، رییس‌جمهور دولت جدید درباره‌شان گفته بود «در بستری فعالیت دارند که زمینه کسب‌و‌کار مردم است و روی این بستر در حال درآمد کسب کردن هستند و چه کسی ممکن است محل درآمد مردم را تعطیل کند؟» اما این اتفاق افتاد و برخلاف نظرات پیشین ابراهیم رییسی که در خرداد ماه ۱۴۰۰ اعلام شده بود، حالا محل کسب‌و‌کار میلیون‌ها ایرانی در یک ماه اخیر با فیلترینگ این پلتفرم تعطیل شده است.

کوچ ۴۴ میلیون کاربر به پلتفرم‌های داخلی ممکن نیست

در حالی یک ماه از فیلترینگ اینستاگرام می‌گذرد که براساس فعالیت ۴۱۵ هزار فروشگاه اینستاگرامی، این پلتفرم را می‌توان بازیگر اصلی صنعت تجارت اجتماعی ایران دانست. از سوی دیگر انتظار کوچ ۴۴ میلیون کاربر فعال ایرانی در اینستاگرام به پلتفرم‌های داخلی، نه تنها ممکن نیست، بلکه به واقعیت هم نزدیک نیست. کسب‌وکارهای فعال در اینستاگرام اغلب توسط زنان راه‌اندازی شده و مدیریت می‌شود. زنانی که به دلیل دشواری ورود به جریان اقتصاد معمول کشور، خود اشتغالی را برای تامین معیشت انتخاب کرده‌اند.

این زنان نه تنها چرخ‌های اقتصاد کشور در حوزه اقتصاد دیجیتال را طی فعالیت خود در بستر اینستاگرام روغن‌کاری کردند، بلکه بازاری که در ابتدای شکل‌گیری اعتماد قابل‌توجهی در جامعه نداشت، تبدیل به بستری امن به منظور فعالیت کسب‌وکارهای کوچک کردند. براساس اطلاعات منتشر شده در ۱۵ خرداد سال ۱۴۰۱ توسط تکراسا، ۴۱۵ هزار فروشگاه در اینستاگرام فعالیت دارند. براساس همین اطلاعات حجم مبادلات مالی در سال ۱۴۰۰ در این بستر ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. تخمین‌های این آمار بیانگر آن است که تا پیش از فیلترینگ گسترده، روزانه ۳۱۰ تا ۴۷۰ هزار سفارش خرید و فروش در اینستاگرام شکل گرفت و زمینه اشتغالزایی مستقیم یک میلیون نفر را فراهم کرد.

فروش به صفر رسید

همچنین کسب‌وکارهای فعال اینستاگرامی که پیش از این مدل درآمدی خود را براساس تعداد بازدید در اینستاگرام پیش می‌بردند، بعد از فیلترینگ، طی یک ماه گذشته کاهش بازدید قابل توجهی را تجربه کردند. فیلترینگ دقیقا شبیه پلمب مغازه‌های کنار خیابان برای آنها عمل کرده است و امکان تعامل با مشتریان خود را از دست داده‌اند. کارگاه‌های کوچک خانگی که پشت صفحات فعال در اینستاگرام مشغول به کار هستند، به فعالیت خود به امید چراغی که در اینستاگرام روشن کرده‌اند ادامه می‌دهند.

چراغی که اخیرا به دلیل کاهش سرعت اینترنت و حتی کاهش پهنای باند سوسو می‌زد و حالا بعد از فیلترینگ اینستاگرام خاموش شده است. نور کم‌رمق این فروشگاه‌ها هم حالا فقط از فیلترشکن‌هایی تابانده می‌شود که وزیر ارتباطات هفته گذشته اعلام کرد باید به دنبال جرم‌انگاری آن بود. هرچند بعد از انتشار این اظهارنظر که در حاشیه نشست خبری دولت اعلام شده بود روابط‌عمومی وزارت ارتباطات آن را تصحیح کرد. به هر حال حالا تنها راه ارتباط کسب‌وکارهای اینستاگرامی برای ارتباط با مشتریان‌شان استفاده از VPN است. دسترسی به این تکنولوژی و عبور از این پلمب جدی هم این روزها کار ساده‌ای نیست. فیلترینگ به شکل قابل توجهی در جریان تجارت اجتماعی، به ضرر برندهایی تمام شده که پیش از این حتی به عنوان کارآفرین از آنها تقدیر می‌شد.

موج بدهکاری‌های مالی در راه است

از طرفی بدهکاری‌های مالی برای برندهای قدیمی و نوپای اینستاگرام به یک اندازه خطرناک است. خرید مواد اولیه تولید محصول تا هزینه اجاره کارگاه و پرداخت اقساط بانکی همه در دنیای واقعی وجود دارند و نمی‌توان آنها را انکار کرد. اگر کمتر از دو هفته قبل که نگرانی از افزایش موج دستفروشی بعدی از عدم دسترسی به اینستاگرام شکل گرفت، حالا هم باید هشدار جدی گسترش بدهکاری مالی و به راه افتادن دومینوی تبدیل یک کسب‌وکار فعال به کسب‌وکار مرده‌ای با حجم بدهکاری مالی را هم مورد توجه قرار داد.

پیچیدگی مشکل کاربران اینستاگرام و عدم امکان کوچ آنها به پلتفرم‌های داخلی هم در حالی است که تعداد کاربران فعال در واتساپ ۵۷ میلیون نفر، تعداد کاربران فعال در اینستاگرام ۴۴ میلیون نفر و در مقابل تعداد کاربران فعال در روبیکا به عنوان پلتفرم پیشنهادی تصمیم‌گیران کمتر است. بیش از یک میلیون نفر در فضای اینستاگرام زمینه اشتغالزایی‌شان شکل گرفته و حالا یک بلوک سیمانی عظیم در مقابل فروشگاه آنها گذاشته شده است. یک میلیون کسب‌وکار پیش از آنکه بدانند چرا و تا چه زمانی، در غروب ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ حکم عمومی پلمب کسب‌و‌کار خود را در اینستاگرام دریافت کردند.

ادعای عجیب معاون وزیر صمت درباره «اینستاگرام»

با این حال علیرضا شاه‌میرزایی معاون وزیر صمت می‌گوید آمارهای ارائه‌شده درباره تعداد آنهایی که زندگی‌شان به اینستاگرام گره خورده دروغ است و سهم فروشندگان محصولات اینستاگرامی فقط ۳ درصد از کل اقتصاد دیجیتال ایران است. براساس عدد اعلامی این معاون وزیر، برای یک درآمد ماهیانه ۱۰ میلیون تومانی‌، فقط ۳۲۵ هزار نفر در اینستاگرام فعالیت اقتصادی دارند. حتی اگر این رقم از درآمد را نصف یا یک‌سوم هم کنیم باز مجموع این شاغلان به یک میلیون نفر نمی‌رسند. درحالی که درباره این اعداد‌، عدد ۹ میلیون نفر ارائه می‌شود. بنا بر گزارشی که مرکز توسعه تجارت الکترونیکی به تازگی آن را منتشر کرده است، اکنون ۷۸ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی به منظور ارائه کالا یا خدمات خود علاوه بر وب‌سایت از شبکه‌های اجتماعی هم استفاده می‌کنند.

همچنین ۲۸ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وب‌سایت از اپلیکیشن موبایل به منظور ارائه کالا یا خدمات خود بهره می‌برند.طبق نظرسنجی به عمل آمده توسط پرسشنامه، در میان شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلف اینستاگرام با ۸۳ درصد، بیشترین سهم استفاده را در میان واحدهای تجارت الکترونیکی دارا بوده است. پس از اینستاگرام، واتساپ ۵۳ درصد، تلگرام ۴۳ درصد، وبلاگ‌ و فیس‌بوک ۸ درصد، پیام‌رسان سروش ۵ درصد، پیام‌رسان‌های ایتا، بله، گپ ۳درصد، آی‌گپ ۲ درصد و سیگنال یک درصد در استفاده واحدهای تجارت الکترونیکی از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلف نقش‌آفرینی کرده‌اند. این ضریب وابستگی کسب‌و‌کارهای دیجیتال به اینستاگرام با گفته این معاون وزیر در تناقض است و البته براساس ادعای معاون وزیر صمت کل عدد تجارت اینستاگرامی کشور براساس عدد اعلامی برابر با عدد ۳۹ هزار میلیارد تومان برای ۱۲ ماه می‌شود یعنی در هر ماه کمی بیشتر از سه هزار میلیارد تومان.

براساس اعداد و ارقام اعلامی شاه‌میرزایی اگر عدد سه هزار میلیارد و دویست و پنجاه میلیون تومان ماهانه برای درآمد ۱۰ میلیون تومانی هم تقسیم کنیم‌، کل شاغلان این بازار عددی حدود ۳۲۵ هزار نفر می‌شوند.

پیش‌تر آمار کسب‌و‌کارهای اینترنتی در کشور ۳۵۰ هزار واحد صنفی و میزان افرادی که زندگی‌شان با اینستاگرام گره خورده بود را ۹ میلیون نفر اعلام کرده بودند. این آمار از سوی اتاق بازرگانی ایران اعلام شده بود که شاه‌میرزایی آن را مستند نمی‌داند.

حال باید پرسید معاون وزیر صمت به عنوان مسوول چطور بزرگی بازارهای کسب‌وکار دیجیتال را محاسبه کرده و با چه متری به عدد ۳ درصد آن هم برای عدد اعلامی سالانه این بازار رسیده است؟