مجرمان واقعی در دنیای مجازی

بارها شده که در صفحات مجازی، روزنامه‌ها و کانال‌های تلگرامی، خبری از حوادث درون فضای مجازی شنیده ‌باشیم. از دختری که با وعده ازدواج عکس‌های خصوصی خود را به مردی که دوست داشت، ارسال کرد و بعد مورد سوءاستفاده قرار گرفت تا کلاهبرداری‌ها و فحاشی‌های اینترنتی و قرارهای تروریستی و سرقت و قتل. اما چرا با وجود اطلاع‌رسانی‌های گاه‌وبی‌گاه رسانه‌ها و انتشار سریع این خبرها، افراد باز به دام چنین مشکلاتی می‌افتند؟

با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی آسان به اینترنت یکی از وسایلی که انسان‌ها همواره ولع رسیدن به بهترین و پرامکانات‌ترین آن را داشتند و دارند گوشی‌های همراه هوشمند و تبلت‌هاست. این گوشی‌ها که قابلیت‌های زیادی با خود به همراه دارند، با داشتن دوربین و نرم‌افزارهای پیام‌رسان و هزاران نرم‌افزار دیگر به شما امکان استفاده راحت از اینترنت را می‌دهند. کافی است شما یک گوشی هوشمند داشته باشید و آن گوشی امکان اتصال به اینترنت یا یکی از نرم‌افزارها را داشته باشد،

آن‌وقت به راحتی می‌توانید با وصل‌شدن به اینترنت و باز کردن نرم افزار دلخواه هر کاری که در نظرتان است در شبکه‌های اجتماعی انجام دهید. از انتشار عکس به واسطه دوربین‌های قرار داده شده در گوشی‌های هوشمند گرفته تا تبلیغات و پول درآوردن و ایجاد کار و کاسبی‌های میلیاردی که متناسب با فضای مجازی عصر حاضر باشد.

فقط کافی است کمی دانش مجازی خود را به کار بیندازید تا در این دنیای غیرواقعی به موفقیت واقعی برسید. با این وجود کم نیستند افرادی که از ابتدا برای سوءاستفاده و آزار دیگران وارد فضای مجازی می‌شوند و از این طریق به سوءاستفاده‌های مالی و روحی موردنظر خود می‌پردازند. از انتشار عکس‌های خصوصی افراد و تهدید آنها تا کلاهبرداری‌ها و فحاشی‌های گاه‌و بی‌گاهی که شاید همه ما یک بار هم که شده در فضای مجازی با آن روبه‌رو شده باشیم.

اغلب این افراد با آوردن دلیل‌هایی ازجمله این‌که در فضای مجازی امکان پیگیری وجود ندارد یا این‌که اگر من را لو دهد، پای خودش هم‌ گیر است، چون او بوده که عکس‌هایش را به من داده، دست به چنین کارهایی می‌زنند، اما نمی‌دانند قوانینی که بر دنیای مجازی حاکم است، در صورت شکایت و پیگیری، محکم‌تر و سخت‌تر از قوانین حاکم بر دنیای واقعی است.

عده‌ای اعتقاد دارند در عصر حاضر که عصر تکنولوژی است و به واسطه دسترسی آسان به اینترنت که هیچ خبری از هیچ فردی پنهان نمی‌ماند، افراد اغلب آگاهانه دست به اقدامات اشتباه می‌زنند و زمانی که نتیجه کارشان با آنچه تصور می‌کردند، تفاوت داشت، آن زمان می‌گویند مورد سوءاستفاده قرار گرفتند یا نمی‌دانستند که این اقدام‌شان چنین نتیجه‌ای را به همراه خواهد داشت.

مانند زمانی که بسیاری از افراد با سودای پولدارشدن و با وجود اطلاع‌رسانی‌های رسانه‌ها آگاهانه وارد گلدکوئست می‌شدند و در انتها هم مال خود را از دست می‌دادند و هم قانون به دلیل اقدامات‌شان با آنها برخورد می‌کرد. اما با این وجود باید چه کار کرد که افراد حدود فعالیت خود را در فضای مجازی بدانند؟

قانون با فعالیت‌های درست افراد در فضای مجازی هیچ مشکلی ندارد و هیچ مانعی برای آن قرار نداده است. اما باید توجه داشت که حدود این فعالیت‌ها باید به گونه‌ای باشد که به دیگران ضرر مالی و روحی وارد نکند و مطابق با موازین جمهوری اسلامی باشد. اگر غیر از این موارد اتفاق افتاد، افراد متضرر حق پیگیری و تعقیب را دارند. به این منظور برای یافتن حدود و ثغور فعالیت افراد در دنیای مجازی با وکلا به صحبت نشستیم که در ادامه آن را خواهید خواند.

ادعای رصد همه کاربران در فضای مجازی نادرست است

علیرضا دقیقی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری معتقد است افراد زمانی که عکس یا مطلبی را در شبکه‌های مجازی منتشر می‌کنند، به دنبال‌کننده‌هایی که در صفحه خود دارند، اجازه بازدید از آن مطلب یا عکس را می‌دهند. البته باید توجه داشت که این موضوع بستگی به نوع دسترسی‌هایی دارد که افراد به دیگران می‌دهند یا بستگی به این موضوع دارد که افراد در کدام شبکه اجتماعی فعالیت می‌کنند و آن شبکه چه امکاناتی را در اختیار آنها و دنبال‌کننده‌ها و دوست‌های‌شان قرار خواهد داد.

دقیقی در پاسخ به این سوال که زمانی که صفحه‌ای بسته است و فقط دنبال‌کننده این قابلیت را دارد که آن صفحه را مشاهده کند و پس از مدتی وی یکی از مطالب یا عکسی را منتشر می‌کند، تکلیف چه خواهد بود؟ به «شهروند» گفت: برای شخصی که عکس و مطلبی از صفحه شخصی فرد موردنظر برداشته است این اقدام اشاعه محسوب می‌شود. معمولا افراد در فضای مجازی با دو گروه از شبکه‌های اجتماعی برخورد می‌کنند.

گروه نخست، گروهی است که کمیته تعیین مصادیق آنها را در رده فیلتر قرار نداده است، مانند اینستاگرام یا تلگرام. اما یک‌سری شبکه‌های اجتماعی است که شما زمانی که وارد آن می‌شوید مانند فیس‌بوک و توییتر فیلتر بوده و عبور از این فیلتر به‌خودی‌خود غیرقانونی است و طبق قانون جرایم رایانه‌ای عمل مجرمانه است که این جزو گروه دوم به حساب می‌آید. هر گاه حتی افراد و شخصیت‌هایی که اقدام به توییت می‌کنند یا در شبکه‌های فیس‌بوک صفحه‌ای دارند، عمل مجرمانه‌ای را انجام داده‌اند، حتی اگر فردی در صفحه شخصی خود مطلبی را منتشر کند و سپس لینک فیس‌بوک یا توییتر معرفی کند، هم باز این عمل مجرمانه خواهد بود و قابل‌مجازات است. جرم و مجازات هم برای همه است و هیچ تفاوتی در جایگاه افراد ندارد.

این وکیل پایه یک دادگستری در پاسخ به این سوال که اپراتورهای شبکه‌های مجازی در دیگر کشورها روی یک‌سری از کلمات مشخص حساس هستند و آن را پیگیری می‌کنند. به‌طور مثال کلمه داعش یا برخی از کلمات جنسی. آیا این پیگیری در کشور ما هم انجام می‌شود و اگر انجام می‌شود به چه صورت است؟ گفت: ما دو نوع کنترل داریم؛ نخستین کنترل این است که به یک فرد خاصی توجه و او را دنبال می‌کنیم، اگر این‌گونه باشد این موردقابل کنترل است و می‌توان متوجه شد که کدام واژه‌ها جست‌وجو یا ردوبدل می‌شود.

ولی اگر ما بخواهیم چنین ادعایی داشته باشیم که در کل شبکه‌های اجتماعی می‌توانیم همه کاربران را رصد کنیم، حرف نادرستی زده‌ایم. نباید این موضوع را از یاد ببریم که اگر آن شبکه اجتماعی خارج از ایران باشد، اگر در موتور جست‌وجو خروجی داده شود و اگر بشود در گوگل آن را سرچ کرد، در این صورت دسترسی به کلیدواژه‌ها داریم، ولی اگر افراد این دسترسی‌ها را نداده باشند، آنها در گوگل هم دیده نخواهد شد و پلیس هم حتی نمی‌تواند آن را پیگیری کند، زیرا گیت آن در ایران نیست. اما اگر پلیس بخواهد منحصرا فرد خاصی را بررسی کند، آن فرد خاص را می‌توانند شناسایی کند و اگر مشخص باشد که آن فرد از چه سیستمی استفاده می‌کند، می‌توان آن شخص خاص را در فضای مجازی منحصرا پیگیری و کنترل کرد.

این حقوقدان در پاسخ به این سوال که اگر پلیس به دلایلی فردی را بازداشت کرد و پس از بازداشت اقدام به بازرسی لپ‌تاپ، تلفن همراه یا ‌هارد او کرد، آیا این عمل قانونی است یا خیر؟ گفت: این عمل غیرقانونی است و نمی‌توان این کار را انجام داد و اگر ضابط هم این کار را انجام دهد، تخلف محسوب می‌شود. همان‌طور که هیچ‌کس نمی‌تواند امضای شما را بگیرد. اکانت مجازی به‌عنوان یک حساب است و رمز ورود آن منحصربه‌فرد است، یعنی برای یک فرد است.

اگر ضابط دادگستری از مقام و موقعیت خود استفاده کند و اقدام به بازرسی در گوشی، لپ‌تاپ شخص مظنون کرد. طبق قاعده ابطال در آیین دادرسی تمام آن ادله‌ای که به دست می‌آید، باطل است و نمی‌توان به آن استناد کرد و این عمل قابل پیگیری است. شما وقتی‌ هاردی را در اختیار دارید این ‌هارد شما حاوی اطلاعات زیادی است که آن اطلاعات دسته‌بندی‌هایی شامل حریم خصوصی و عکس‌های خانوادگی و... دارد. ضابط قضائی باید از مرجع قضائی دستور داشته باشد که برای مورد خاص به اطلاعات این‌ هارد نیاز دارد و نمی‌تواند ‌هارد را بردارد و برود و بگوید که من اجازه داشتم‌ هارد را ببرم و این کار تخلف محسوب می‌شود.

ادله الکترونیکی یک سند قضائی است

دقیقی در پاسخ به این سوال که بنابراین فعالیت‌های مجازی می‌توانند ادله‌ای برای اثبات جرم باشند؟ گفت: بله. اصلا یکی از ادله‌ها ادله الکترونیکی است. هر دیتایی که بین نقطه آ و ب تبادل می‌شود به‌عنوان یک ادله محسوب می‌شود. وی در ادامه در پاسخ به این سوال که اگر شخصی از خود عکسی مغایر با موازین جمهوری اسلامی منتشر کند، چه در اینستاگرام و چه در تلگرام خود این می‌تواند ادله برای جرم باشد و قابل‌پیگیری خواهد بود؟ گفت: بله. اما باید به این موضوع توجه کرد که افراد می‌توانند در یک شبکه اجتماعی عضو باشند و فقط به افرادی که به آنها اطمینان دارند، اجازه ورود به صفحه شخصی‌شان را بدهند. در این‌صورت افرادی که مجوز ورود به صفحه را ندارند نمی‌توانند به اطلاعات دسترسی داشته باشند و درصورتی که صفحه یک صفحه شخصی باشد، دیگر این کار جرم نیست و نمی‌توان حکم اشاعه فحشا و... را به آن داد.

دقیقی در انتها به تعریف فعالیت قانونی افراد در فضای مجازی پرداخت و گفت: به‌نظر من تبادل اطلاعات اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی و علمی هیچ مانعی ندارد، ولی همان‌طور که گفتم فعالیت در شبکه‌های اجتماعی که فیلتر باشد، عمل مجرمانه است. اگر نظر بر این باشد که می‌توان در این شبکه‌ها هم فعالیت کرد، باید مباحث مفید منتشر شود. برخی از شبکه‌ها برای خود ایران مانند تلگرام برای کاربران این دسترسی را باز گذاشته‌اند که اگر مباحث خلاف شئونات و هرزه منتشر شود می‌توان درخواست داد که آن کانال یا گروه یا شخص فیلتر شود. شما از قسمت راهنمای تلگرام می‌توانید به تلگرام خبر دهید که یک گروه اشاعه فحشا می‌کند و بلافاصله آن را فیلتر می‌کنند. اما بسیاری از شبکه‌های اجتماعی هستند که به این مسائل ورود پیدا نمی‌کنند و آن را حریم خصوصی افراد می‌دانند و این بستگی به محدودیت‌ها و گسترش دامنه فعالیت‌های آن شبکه اجتماعی دارد.

محورها

  دسترسی افراد به اطلاعات در دنیای مجازی بستگی به این موضوع دارد که آنها در کدام شبکه اجتماعی فعالیت می‌کنند و آن شبکه اجازه چه فعالیت‌هایی به آن‌ها داده است

  افراد در فضای مجازی با دو گروه از شبکه‌های مجازی روبه‌رو هستند. یک گروهی که کمیته تعیین مصادیق آنها را فیلتر نکرده مانند اینستاگرام و تلگرام. دوم گروهی که فیلتر شده‌اند مانند فیس‌بوک و توییتر

  فعالیت در شبکه‌هایی که گروه تعیین مصادیق آنها را فیلتر کرده، فعالیت مجرمانه است

یکی از ادله‌های اثبات جرم، ادله الکترونیکی است

  زندان و جزای نقدی برای انتشار و توزیع، عکس و فیلم خصوصی افراد در فضای مجازی