یاندکس(Yandex) غول جستجوگر روسیه ۲۰ ساله شد

«Yandex بزرگ‌ترین موتور جست‌وجوی اینترنتی روسیه است که فارغ از هر رقابت و الگوبرداری از رقیب آمریکایی‌اش، در سال ۱۹۹۷ درست یک سال قبل از تاسیس شرکت بزرگ گوگل، تاسیس و راه‌اندازی شد.» اینها را «آرکادی ولوژ» یکی از موسسان شرکت یاندکس با اعتماد به نفس کامل می‌گوید. از طرفی «میخائیل پاراخین» مدیر ارشد تکنولوژی شرکت یاندکس در این مورد می‌گوید: «یاندکس را گوگل روسیه می‌نامند.

با این حال مهم‌تر این است که یاندکس امروز دیگر تنها یک موتور جست‌وجوی اینترنتی نیست. این شرکت طیف وسیعی از محصولات و خدمات مانند تاکسی اینترنتی، خرید آنلاین، پرداخت‌های موبایلی و اینترنتی، موسیقی و آموزش را به مشتریانش ارائه می‌دهد. در واقع ما سیلیکون‌ولی روسیه هستیم.»

گوگل روسیه ۲۰ ساله شد

ممکن است این ادعا کمی اغراق‌آمیز به نظر برسد، اما به هر حال حضور یاندکس روسی قابل توجه و تاثیرگذار است. این شرکت در حال حاضر بیش از نیمی از بازار جست‌وجوی اینترنتی و ۶۱ درصد از تبلیغات آنلاین روسیه را در اختیار دارد. این در حالی است که سایت‌های یاندکس بیش از ۶۰ میلیون بازدیدکننده در هر ماه دارند. درست مانند غول‌های تکنولوژی آمریکایی، این شرکت هم در حال گسترش امکانات لجستیکی آفلاین خودش است و در همین راستا اخیرا توافقنامه‌هایی برای همکاری مشترک با شرکت بزرگ Uber و همچنین Sberbank بزرگ‌ترین بانک روسی را امضا کرده است تا بتواند کسب و کارهای حمل و نقل و تجارت الکترونیکی خودش را ایجاد کرده و توسعه بدهد.

یاندکس که ۹۲ درصد از درآمدش را از بازار خانگی‌اش در روسیه به‌دست می‌آورد، بعد از تلاش بی‌نتیجه برای ورود به بازار ترکیه بخش قابل توجهی از این درآمد را از دست داد. این اتفاق در سال ۲۰۱۱ و بلافاصله بعد از قرار گرفتن یاندکس با ارزش ۳/ ۱ میلیارد دلاری در فهرست سهام‌های پرطرفدار NASDAQ رخ داد تا کاهش چشمگیری در میزان درآمد این شرکت ایجاد کند. ولوژ در این مورد می‌گوید: «شما بهتر است در سرویسی که احساس قدرت بیشتری درباره آن دارید، به‌سوی جهانی شدن پیش بروید و همزمان روی یک بازار تمرکز کنید و بهترین ایده‌هایتان را در آنجا به‌کار ببندید.»

روسیه در حال حاضر بزرگ‌ترین پایگاه کاربران اینترنت در اروپاست که تعداد آنها به حدود ۸۷میلیون نفر می‌رسد. با این وجود نرخ ضریب نفوذ اینترنت در این کشور ۷۱ درصد است که پایین به نظر می‌رسد. در حالی که این فضا رو به رشد است، اما چالش‌هایی وجود دارد که ممکن است توجه فعالان سیاسی را به فعالیت‌های یاندکس برای بررسی و بازرسی بیشتر و دقیق‌تر جلب کند. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه روز بیست و یکم سپتامبر گذشته به مناسبت بیست سالگی فعالیت شرکت یاندکس از این شرکت بازدید کرده و از فعالیت‌های این شرکت در سال‌های گذشته به شکلی جدی انتقاد کرد.

موفقیت‌های آنلاین اولیه این شرکت به کمک تکنولوژی بود که نیازهای محلی و خانگی را پاسخگو بود. الگوریتم جست‌وجوی یاندکس درخواست‌های به زبان روسی را بهتر از نسخه‌های اولیه رقبای بین‌المللی‌اش پردازش می‌کرد. برای مثال نرم‌افزار نقشه و مسیریابی این شرکت که میزان ترافیک لحظه‌ای را نشان می‌داد، بسیار محبوب و پرطرفدار بود؛ به خصوص در میان رانندگانی که در ترافیک سنگین خیابان‌های مسکو گیر می‌افتادند. با این همه اما در آن زمان هم چالش‌هایی وجود داشت.

زمانی که روسیه در سال ۲۰۱۴ دچار بحران رکود اقتصادی شد، درآمدها و سودهای حاصل از فروش رو به کاهش گذاشتند. در این میان به خصوص کاهش ارزش روبل در اواخر سال ۲۰۱۴ تاثیرگذار بود، در حالی که بخش بسیار بزرگی از هزینه‌های یاندکس با ارزهای خارجی بود. از طرفی گوگل با تمرکز بیشتر بر بازار رو به رشد موبایل و سرمایه‌گذاری روی دستگاه‌های اندرویدی، اهمیت کمتری به کسب و کار جست‌وجوی اینترنتی خود می‌داد.

اما همزمان با بهبود شرایط اقتصادی در اقتصادهای پیشرفته و بزرگ، سرمایه‌گذاران دوباره به بازار روسیه بازگشتند.

پیروزی در برابر گوگل در دادگاه ضد انحصارطلبی روسیه در سال جاری میلادی کمک زیادی به یاندکس کرد. در این دادگاه این شرکت آمریکایی ملزم شد که اجبار شرکت‌های سازنده موبایل‌های اندرویدی به نصب اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های گوگل را متوقف کرده و همچنین نصب موتور جست‌وجوی گوگل را به‌عنوان موتور جست‌وجوی پیش‌فرض، تنها به شکل یک پیشنهاد ارائه کند. این پیروزی در کنار ارائه خدمات و محصولات متنوع دیگر به جز جست‌وجوی اینترنتی از سوی یاندکس باعث شد قیمت سهام این شرکت تا حدود ۵۰ درصد نسبت به سال گذشته میلادی رشد کند. حالا سرمایه‌گذاران به خصوص اشتیاق زیادی به کسب و کار تاکسی اینترنتی یاندکس دارند.

در ماه جولای گذشته یاندکس با امضای قرارداد ۷/ ۳ میلیارد دلاری با شرکت Uber کسب و کار تاکسی اینترنتی خودش را با این شرکت ادغام کرد تا بازار بزرگ روسیه فرصت خوبی برای جذب سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به این حوزه باشد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که یاندکس ۳/ ۵۹ درصد از بازار جدید تاکسی‌های اینترنتی روسیه را در اختیار خود داشته باشد. دومین همکاری و سرمایه‌گذاری مشترک یاندکس با بزرگ‌ترین بانک روسی یعنی Sberbank است که با هدف پلت‌فرم رقابتی تجارت الکترونیکی یاندکس را به یک کسب و کار کاملا تکامل یافته تبدیل کند.

چنین اقداماتی دیدگاه عمومی درباره اینکه یاندکس مرکز اقتصاد دیجیتالی روسیه است را تقویت می‌کند. این شرکت یک دستیار صوتی مجازی مبتنی بر تکنولوژی یادگیری ماشینی را با نام «آلیسا» و با هدف کارکرد خوب در زبان روسی ارائه کرده است؛ کاری که آلکسای شرکت آمازون نمی‌تواند انجام بدهد و سرویس سیری شرکت اپل به سختی آن را انجام می‌دهد. نسخه اولیه این دستیار صوتی مجازی که از ادبیات کلاسیک روسی به‌عنوان اطلاعات آموزشی استفاده می‌کرد و بسیار خسته‌کننده بود، از بین رفت.

پاراخین در این مورد می‌گوید: «شما این احساس کسالت را بعد از آنکه این دستیار صوتی مجازی صحبت کردنش را متوقف می‌کرد، پیدا می‌کردید.» با این حال اما نسخه اصلاح شده این دستیار صوتی که در ماه اکتبر جاری معرفی خواهد شد، از صدای هنرپیشه‌ای که نسخه روسی فیلم جنجالی «اسپایک جونز» یعنی «او (Her)» را دوبله کرده، بهره می‌برد. از دیدگاه سیاسی اما این شرکت پایش را از گلیمش فراتر گذاشته است. نمونه قابل توجه در این مورد نارضایتی کرملین از سیستم پرداخت موبایلی این شرکت است که سیاستمداران مخالف دولت از آن برای جمع‌آوری کمک‌های مالی و جذب سرمایه استفاده کردند.

سرویس محبوب جمع‌آوری اخبار این شرکت هم نمونه جنجالی دیگری است؛ این سرویس اخبار را بر اساس یک الگوریتم مشخص جمع‌آوری می‌کند تا تمایلات مقامات مسوول دولتی. در سال ۲۰۱۴ که تنش میان روسیه و غرب درباره پیوستن شبه جزیره کریمه به روسیه شدت گرفته بود، پوتین اعلام کرد که اینترنت پروژه سازمان امنیت و اطلاعات ایالات متحده آمریکا است و یاندکس را مستعد نفوذ کشورهای غربی دانست. این موضوع باعث شد قیمت سهام یاندکس بلافاصله تا ۵ درصد سقوط کند.

از آن زمان یاندکس پیشگویی‌هایی را برای مقامات روسی آغاز کرده است. سرویس نقشه این شرکت حالا شبه جزیره کریمه را به‌عنوان بخشی از کشور روسیه نشان می‌دهد. «الکسی ناوالنی» رهبر اپوزیسیون روسیه در بهار امسال یاندکس را به مدیریت و دستکاری نتایج جست‌وجوی اخبار برای حذف بسیاری از اعتراض‌های انجام شده به رهبری او، متهم کرده است. یاندکس اما این ادعا را رد کرده است. پوتین در بازدید اخیرش از این شرکت، نمایشی آزمایشی از پروژه خودروی خودران شرکت یاندکس را دید و با دستیار صوتی مجازی آلیسا چت کرد. در داخل دفاتر شیشه‌ای یاندکس و در میان کارمندان جوان و مستعد این شرکت، آینده روسیه باید به شکلی روشن تصویر شود.

 ندا لهردی