«استونی» پیشگام دولت الکترونیک در جهان

دولت الکترونیک یکی از موضوع‌های مورد تأکید وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات است و آن را راهکاری مناسب برای مقابله با اژدهای هفت سر فساد می‌داند. محمدجواد آذری جهرمی بر این موضوع تأکید دارد و بارها از نبود همکاری لازم به‌منظور تحقق این امر گلایه داشته است؛ موضوعی که می‌تواند منجر به شفاف‌سازی شود و علاوه بر آن، مراحل اداری بسیاری از درخواست‌ها را به‌طور معناداری کوتاه کند.

دولت الکترونیک موضوع تازه و منحصر به فردی نیست و تاکنون در بسیاری از کشورها به مرحله اجرا درآمده و شهروندان  از نتایج آن بهره‌مند شده‌اند پس با استفاده از تجربیات آنها در ایران نیز می‌توان دولت الکترونیک را با کمترین میزان خطا به مرحله اجرا درآورد. اما پرچمدار دولت الکترونیک در جهان کدام کشور است و چگونه می‌توان با نگاهی به روند شکل گرفتن دولت و اقتصاد دیجیتال در آن، به تحقق دولت الکترونیک در کشور شتاب بخشید؟

دیجیتالی بودن ۹۹ درصد خدمات در استونی

استونی کشوری با جمعیت ۱.۳میلیون نفر پرچمدار تحقق دولت الکترونیک در جهان است چرا که درحال حاضر ۹۹ درصد از سرویس‌ها و خدمات دولتی در کشور استونی، دیجیتال و الکترونیک هستند و بجز سه مورد ازدواج، طلاق و خرید ملک و خانه، هیچ یک از شهروندان نیازی به مراجعه حضوری به اداره‌های دولتی یا کمپانی‌های دیگر برای انجام کارهای روزمره ندارند و تنها با یک کلیک می‌توانند کار خود را انجام دهند که این موضوع علاوه بر شفاف‌سازی و مقابله با فساد می‌تواند به مدیریت زمان شهروندان، کاهش ترافیک و آلودگی هوا و... هم کمک کند.

استونی کشوری کوچک است که استقلال خود را از سال ۱۹۹۱ به‌دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به دست آورد و این موضوع خیلی مهم است که در مدتی کوتاه موفق شده تا این حد موفق عمل کند. اما این فرآیند چگونه شکل گرفت؟

فرآیند دیجیتالی شدن دولت در استونی، از دهه ۹۰ آغاز شد و سرانجام در سال ۲۰۰۰ نخستین خدمت الکترونیک یعنی مالیات الکترونیک (e-tax) به مردم ارائه شد. حالا دیگر در این کشور تقریباً فرار مالیاتی به صفر رسیده است و همه مردم مالیات خود را ازطریق دولت الکترونیک پرداخت می‌کنند بدون اینکه نیازی به ایستادن در صف‌های طویل داشته باشند و وقت آنها تلف شود. درواقع آنها وقت خود را صرف نوسازی و نوآوری کشور خود می‌کنند. در حال حاضر میانگین مدت زمان نظارت و بررسی مالیات پرداخت شده در استونی، ۳ دقیقه است و مدت زمانی که صرف پرداخت مالیات می‌شود نیز چندان بیشتر نیست.

این کشور به طور کامل به سمت اتوماسیون حرکت کرده است و حالا دیگر حتی نیازی نیست که شرکت‌ها لیست حقوق کارمندان، بیمه و مالیات ارائه دهند بلکه تمام این اطلاعات از طریق اتوماسیون و دولت الکترونیک در اختیار دولت قرار می‌گیرد، به این ترتیب میزان فساد نیز به صفر می‌رسد. حتی دولت می‌تواند با کمک اتوماسیون بسیار زودتر از مدیران شرکت‌ها متوجه شود که آنها در معرض ورشکستگی قرار دارند و به این شرکت‌ها کمک کند تا مسیر خود را تغییر دهند و تصمیم‌هایی عاقلانه‌تر بگیرند که این موضوع در اقتصاد این کشور تأثیر بسزایی دارد.

کارت شناسایی هوشمند، عامل موفقیت دولت الکترونیک

در راستای دیجیتالی شدن دولت، از سال ۲۰۰۲ حدود ۹۸ درصد مردم استونی، کارت شناسایی ویژه‌ای دارند که کلید استفاده از خدمات و سرویس‌های دولت الکترونیک در این کشور محسوب می‌شود. (این کارت شناسایی هوشمند در بدو تولد برای شهروندان استونی صادر می‌شود.) گفتنی است این طرح از فنلاند گرفته شده ولی ازآنجا که استفاده از آن در فنلاند الزامی نیست، این کشور نتوانسته در این زمینه همچون استونی موفق عمل کند.

اگر هم نگران امنیت این کارت‌ها و هک شدن آنها هستید باید گفت که هیچ اطلاعات خاصی روی این کارت‌ها ذخیره نمی‌شود. درواقع برای استفاده از این کارت‌های شناسایی، از سیستم PKI استفاده می‌شود که ۲ پین کد دارد. شهروند هنگام استفاده از این کارت هوشمند، از پین کد اول برای تأیید هویت خود استفاده می‌کند و پین کد دوم هم برای مقابله با هکرهاست. درواقع روی تراشه این کارت یک کلیدعمومی و یک کلید خصوصی قرار دارد ولی هیچ اطلاعاتی ذخیره نمی‌شود. با کمک چنین کارتی یک بار اطلاعات خصوصی شما وارد می‌شود که در اختیار همه دستگاه‌های دولتی قرار می‌گیرد.

درصورتی که آدرس خانه یا هر اطلاعات خصوصی دیگری نیاز به تغییر داشته باشد بازهم شهروندان بدون اتلاف وقت با مراجعه به Estonia.ee می توانند از طریق همین کارت در کمتر از ۲ دقیقه تغییرات را اعمال کنند. ازسوی دیگر شهروندان معمولی یا صاحبان کمپانی‌های کوچک و بزرگ می‌توانند از طریق Estonia.ee، اجازه دهند که چه کسی می‌تواند به اطلاعات آنها دسترسی داشته باشد.

 شهروندان استونیایی هنگام مراجعه به هر اداره دولتی یا کمپانی خصوصی، بیمارستان و... برای یافتن شغل، زایمان و... نیازی به ارائه اطلاعات، کپی شناسنامه و... ندارند چرا که با ارائه این کارت، همه اطلاعات خصوصی فرد قابل مشاهده است و خود، روند این چرخه را کوتاه‌تر می‌کند. درواقع دیتابیس‌ها با یکدیگر حرف می‌زنند و انتقال اطلاعات به‌صورت ماشین به ماشین انجام می‌گیرد.

در استونی بخش سلامت نیز متحول شده و حالا ۹۷ درصد اطلاعات سلامت شهروندان، دیجیتالی شده و سرویس‌هایی همچون آمبولانس الکترونیک قرار گرفته است. به این ترتیب به محض شماره‌گیری ۱۱۲ و اعلام نام بیمار، تمام اطلاعات پزشکی وی در اختیار تکنیسین قرار می‌گیرد و حتی با توجه به سوابق بیمار، در صورت نیاز، از داخل آمبولانس، یک اتاق در بیمارستان رزرو می‌شود. از دیگر نکات جالب دنیای سلامت در استونی می‌توان به اهدای ژنوم (اطلاعات دی ان ای) ۱۰۰هزار شهروند به دولت در سال‌جاری اشاره کرد که این موضوع در حوزه سلامت بسیار تأثیرگذار خواهد بود.

استونی، کشوری بدون مرز

یکی دیگر از شاهکارهای استونی در دولت الکترونیک مربوط به دسامبر سال ۲۰۱۴ است چرا که در این سال این کشور دروازه سرویس‌های دیجیتال خود را به روی جهان باز کرد و به‌عنوان نخستین کشور جهان شناخته شد که اقامت الکترونیک (e-residency) به مردم جهان ارائه می‌کند؛ گامی که دولت استونی از آن به‌عنوان حرکت به سوی ایده «کشوری بدون مرز» یاد می‌کند. در قالب این برنامه، افراد غیرمقیم استونی می‌توانند پس از ارائه درخواست شهروندی و طی مراحلی خاص، یک کارت شناسایی هوشمند از این کشور دریافت کنند تا از طریق آن به خدمات الکترونیک متنوع این کشور دسترسی داشته و همانند شهروندان، از آن بهره بگیرند.

لازمه دریافت این خدمات دراختیار داشتن یک پین کد  ۴ رقمی است و به این ترتیب این افراد (e-residents) می توانند از طریق اینترنت اسناد مورد نیاز را بدون نیاز به مراجعه حضوری، امضاهای الکترونیک انجام دهند. البته باید گفت با اینکه چنین شهروندانی می‌توانند با کارت هوشمند خود از همه خدمات الکترونیک استونی استفاده کنند ولی مجوزی برای اقامت فیزیکی یا سفر آنها به این کشور محسوب نمی‌شود.

تاکنون بیش از ۴۰هزار نفر از ۱۵۰ کشور جهان اقامت الکترونیک استونی (e-residenc) را گرفته‌اند و به تمام سرویس‌های دولت الکترونیک دسترسی دارند. گفته می‌شود تا سال ۲۰۲۵ استونی بیش از ۱۰ میلیون شهروند الکترونیک غیرمقیم خواهد داشت.

ایجاد شغل در ۱۸ دقیقه

یکی دیگر از ویژگی‌های استونی این است که شهروندان می‌توانند در این کشور در مدت ۱۸دقیقه، یک شغل(e-business) راه بیندازند که خود یک رکورد در جهان محسوب می‌شود چرا که تمام اطلاعات خصوصی که پیش نیاز است قبلاً در اختیار دولت قرار گرفته است. همچنین درباره دولت الکترونیک استونی باید گفت که  ۸۵ درصد مدارس به مدارس الکترونیک مرتبط هستند و رأی‌گیری اینترنتی(intenet voting)، نسخه‌های پزشکی دیجیتال، یادگیری آنلاین زبان استونیایی، پارک هوشمند خودرو و انتقال پول بخش دیگری از توانمندی‌های دولت الکترونیک در استونی محسوب می‌شود.

راهی که استونی پیموده است

البته پیشرو بودن استونی در دولت الکترونیک را برخی به‌دلیل جمعیت کم آن می‌دانند و معتقدند وقتی جمعیت ۱.۳ میلیونی استونی  را با استرالیای  ۲۵ میلیون نفره، امریکای ۳۲۶میلیون نفره و همچنین چین با جمعیت یک میلیارد و ۳۸۰ میلیون نفر مقایسه کنیم دلیل این موفقیت تنها به جمعیت استونی بازمی گردد.

«ساندارا سارااف» یکی از مسئولان اصلی اجرای طرح دولت الکترونیک در استونی هفته قبل در کنفرانس «تکنولوژی در دولت ها» که در کانبرا پایتخت استرالیا برگزار شد، با رد این ادعا گفت: اکنون هرکمپانی فعال در استونی می‌تواند به ۲۵ میلیون نفر خدمات الکترونیک ارائه دهد که بسیار بیشتر از جمعیت یک میلیون نفری این کشور است. بنابراین تنها دلیل موفقیت این کشور تلاش و نوآوری دولت ومردم و همراهی آنان با یکدیگر است.

وی همچنین به تلاش«مارت لار» نخست‌وزیر استونی در سال استقلال استونی اشاره کرد و یادآور شد: وی تمام تلاشش را به کار گرفت تا دوره مدرنیزه و تکنولوژی رقم بخورد و این کشور کوچک و نوپا وارد عصر دیجیتال شود. ما در آن زمان در ابتدای راه تکنولوژی با حداقل امکانات قرار داشتیم، نیمی از مردم خط تلفن داشتند ولی حالا شاهد اصلاحات درخشان تکنولوژیک هستیم.

به دنبال جدایی از شوروی سابق، فنلاند به‌عنوان کشور همسایه می‌خواست سیستم‌های رایانه‌ای قدیمی و تلفن‌های آنالوگ را به‌عنوان هدیه در اختیار استونی قرار دهد ولی «مارت لار» به جای پذیرش این هدیه، سیستم تلفن دیجیتال را در این کشور راه‌اندازی کرد و از سال ۱۹۹۸ تاکنون تمام مدارس این کشور به اینترنت دسترسی دارند. دولت در سال ۲۰۰۰ دسترسی به اینترنت را یک حق عمومی و مطالبه مهم دانست و به این ترتیب اینترنت به دورترین نقاط روستایی هم رسید.