آمارهای تازه از اینترنت ایران/ داد کاربران از گرانی اینترنت و ضعیت بسته‎‌های اینترنتی همراه اول و ایرانسل

فناوری‎های دیجیتالی از آن دست پدیده‎های خوشایندی است که با ورود به صنایع مختلف همه آنها را متحول کرده و اخیرا با شیوع بیماری کرونا که زندگی شهروندان و دولت‎ها به چالش کشیده شده، فناوری‎های دیجیتالی بیش از هر زمان توانایی‎های خود را به رخ کشید تا پس از این بیشتر در کانون توجه دولت‎ها و سرمایه‎گذاران قرار بگیرد. البته بهره‎برداری از این فناوری‎ها از سال‎های گذشته آغاز شده بااین حال، با توسعه اینترنت موبایل در بین شهروندان که فرصتی برای توسعه کسب‎وکارهای نوپا شد، تحولات بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات بیش از گذشته نمود پیدا کرد؛ به‌طوری‌که در ایران ارتباطات ثابت در دوران افول و ارتباطات سیار در دوران اوج است. به عبارت دیگر، پهن‎باند سیار به اشباع رسیده و پهن‎باند ثابت کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین خدمات نوین در بخش فاوا همچون اینترنت اشیا در دوران آغازین خود هستند.

آمارهای تازه از اینترنت ایران 

سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اخیرا گزارشی منتشر کرده است که تحولات توسعه‎یافتگی بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران طی دوره ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ بررسی کرده است. این تحولات از نگاه سیکل فناوری دیده شده و تلاش شده است موقعیت کنونی هر یک از خدمات مورد بررسی در چرخه مذکور تبیین و نقش آن در آینده سنجش میزان توسعه‎یافتگی جامعه اطلاعاتی مشخص شود. بررسی‌هایی که در این گزارش نشان می‌دهد تعداد اشتراکات دستگاه به دستگاه (M۲M)، از ۳/ ۱ میلیون اشتراک در سال ۱۳۹۵ به ۶/ ۱میلیون اشتراک در سال ۱۳۹۸ رسیده است. با این حال این تعداد هنوز کمتر از ۵/ ۱درصد اشتراکات تلفن همراه است که نشان دهنده این واقعیت است که اینترنت اشیا به تازگی در ایران کلید خورده و با توجه به وابستگی زندگی شهروندان به دنیای دیجیتال انتظار می‎رود سال‎های پررونقی در پیش رو داشته باشد.

به ویژه که همزمان با تغییر سبک زندگی مردم، ایجاد نوآوری و فناوری‎های جدید در حوزه اینترنت اشیا فرآیند رو به رشدی داشته و در حال توسعه است. البته در این مدت بیشترین تعداد اشتراکات مربوط به سال ۱۳۹۷ است که بیش از ۱/ ۲ میلیون اشتراک دستگاه به دستگاه وجود داشت که نسبت به سال ۹۶ حدود ۳۱ درصد رشد کرده است.

 اینترنت همراه

این گزارش نشان می‎دهد ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸، همواره بالاتر از ۱۰۰ درصد بوده؛ به‌طوری‌که در سال ۱۳۹۸ تعداد اشتراکات تلفن همراه تقریبا ۳۵ میلیون اشتراک بیشتر از کل جمعیت کشور بوده است. چنین شرایطی بیانگر دوران به اوج رسیدن استفاده از تلفن همراه است. درسال ۱۳۹۸، حدود ۶۹ میلیون اشتراک پهن‌باند سیار در ایران فعال بوده و بنابراین ضریب نفوذ پهن‌باند سیار به ۸۳ درصد رسیده است. با این حال نرخ رشد تعداد اشتراکات پهن باند سیار طی دوره ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ روند نزولی داشته است. این شرایط بیانگر ورود این فناوری به مرحله بلوغ و اشباع است. با این حال، دیگر تعداد اشتراکات پهن باند سیار به تنهایی منعکس کننده میزان توسعه یافتگی فناوری اطلاعات و ارتباطات در یک جامعه نیست و سرانه ترافیک مصرف دیتای هر اشتراک نیز باید مورد توجه قرار گیرد. حجم دیتای مصرفی اینترنت پهن‌باند سیار طی دوره ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸، تقریبا ۶/ ۴ برابر و مقدار سرانه آن ۳ برابر شده است. مقایسه مصرف سرانه اشتراکات پهن‎باند ثابت و سیار نشان می‌دهد سرانه هر اشتراک پهن‎باند ثابت به‌طور متوسط ۳ برابر بیشتر از سرانه هر اشتراک پهن‌باند سیار است.

 اینترنت و تلفن ثابت

تحولات تعداد اشتراکات تلفن ثابت بیانگر آغاز مرحله افول در چرخه حیات این فناوری است. در حالی‌که در سال ۱۳۹۵، تعداد خطوط فعال تلفن ثابت نزدیک به ۳۱ میلیون خط بوده است، این میزان به ۲۹ میلیون خط در سال ۱۳۹۸ رسیده است. روندی که انتظار می‌رود همچنان ادامه داشته باشد و شدت بگیرد. بر همین اساس، دیگر تلفن ثابت جایگاهی در سنجش میزان توسعه یافتگی جامعه اطلاعاتی نخواهد داشت.

تعداد اشتراکات پهن باند ثابت پس از یک دوره افزایشی با نرخ‌های رشد ناچیز، دچار تنزل در سال ۱۳۹۸ شده است. در حالی‌که در سال ۱۳۹۵، حدود ۵/ ۹ میلیون اشتراک پهن باند ثابت در ایران فعال بوده است، این میزان به ۹ میلیون اشتراک در سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است. حجم و سرانه دیتای مصرفی اینترنت پهن باند ثابت طی دروه ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ روندی افزایشی شدیدی داشته است؛ به‌طوری‌که این دو میزان طی دوره مذکور تقریبا ۵/ ۳ برابر شده است. درحالی‌که در سال ۱۳۹۵، تنها ۶ درصد اشتراکات پهن‌باند ثابت دارای سرعت انتقال برابر یا بیشتر از s/‎ ۱۰Mbit  بوده‌اند، این میزان در سال ۱۳۹۸ تقریبا به ۲۰ درصد جهش یافته است.

در همین حال، نسبت اشتراکات با بازه سرعت انتقال s/‎ ۲۵۶Kbit تا s/‎ ۲Mbit از ۶۵ درصد در سال ۱۳۹۵ به ۴۳ درصد در سال ۱۳۹۸، کاهش یافته است. شرایطی که حکایت از محو تدریجی اشتراکات با سرعت‌های پایین‌تر و فراگیرتر شدن اشتراکات با سرعت‌های بالاتر دارد. تمام فناوری‌های پهن باند ثابت، با سرعت‌های بالاتری در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۵ به مشتریان ارائه شده‌اند، به‌طوری‌که ۱۰درصد اشتراکات فناوری -X FTTx&DSL ، ۴۳درصد اشتراکات فناوری WiFi و ۷۵ درصد اشتراکات فناوری LTE-TD دارای سرعت انتقال بیش از s/‎ ۱۰Mbit  بوده‌اند درمقایسه با سال ۱۳۹۵ که این مقادیر در بازه صفر تا ۷ درصد قرار داشته‎اند.

ماهی‌گیری اینترنتی از آب گل‌آلود کرونا

 در میان اخبار داغ نوسانات قیمت سکه، دلار، خودرو یا مسکن، این‌روزها افزایش قیمت بسته‌های اینترنتی، خیلی‌ها را کلافه کرده؛ مخصوصا حالا که با یک ویروس ذره‌بینی، زندگی شخصی یا کاری هر فردی به فضای مجازی گره محکم‌تری خورده و از تماس تصویری گرفته تا آموزش‌، خریدهای آنلاین یا حتی دورکاری، جای دیگری در میان روزمرگی‌ها پیدا کرده است. ماجرای بالا رفتن ناگهانی هزینه بسته‌های اینترنتی چند وقت پیش بود که بر سر زبان‌ها افتاد؛ کاربرانی که در فضای مجازی به این گرانی واکنش نشان دادند تا رشته‌ ‌‌‌‌‌‌توئیت‌ها پشت سر هم ردیف شده و صدای بلند اعتراض‌ها به گوش برسد. اواسط تیر امسال بود که برخی از کاربران از حذف شدن بسته‌های اینترنتی بلند مدت، یا همان بسته‌های دو تا سه ماهه گله کردند و در شبکه‌های مجازی از به صرفه نبودن خرید بسته‌های اینترنتی کوتاه‌مدت و البته با حجم کمتر، گله کردند و ماجرای افزایش خدمات آنلاین دو اپراتور پرمخاطب کشور، یعنی ایرانسل و همراه اول در فضای مجازی حسابی سروصدا کرد. سیزدهم تیر همین امسال بود که کاربران در ‌‌‌‌‌‌توئیتر با انتشار تصاویری از نرم‌افزارهای خدمات آنلاین این دو شرکت، نسبت به افزایش دو برابری تعرفه‌های اینترنت اعتراض کردند و همزمان این شبهه در میان کاربران ایجاد شد که آیا موضوع این افزایش قیمت صحت دارد یا خیر؟ کاربرانی که ضمن انتقاد به رشد ناگهانی و از پیش نامعلوم قیمت‌ها، پیام خود را از طریق منشن کردن نام وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، به گوش مجمدجواد آذری جهرمی نیز فرستادند.

داد کاربران از گرانی اینترنت

رصد گزارش‌ها از چند هفته اخیر تاکنون حکایت از این دارد که افزایش تعرفه‌های اینترنت توسط هر دو اپراتور موضوعی است که صحت داشته؛ هر چند گفته می‌شد که در تمامی بخش‌ها این افزایش دو رقمی نبوده و اختلافاتی در این زمینه مشاهده می‌شد. نرگس، یکی از کاربران ‌‌‌‌‌‌توئیتر خود نوشت: «متوجه شدیم که همراه اول و ایرانسل، بسته‌های اینترنتی طولانی‌مدت و حجم زیاد را حذف کرده؛ این یعنی شما حق دارید حداکثر یک ماه و دو گیگ حجم را انتخاب کنید که قیمت ۱۳هزار و ۹۰۰ تومانی دارد، یعنی اگر در ماه شش گیگ استفاده کنید، هزینه اینترنت شما می‌شود ۴۱ هزار و ۷۰۰ تومان».

این در حالی است که بر اساس گزارش‎‌ها، در گذشته یک بسته سه ماهه ۱۸گیگ، حدود چهار هزار و ۷۰۰ تومان برای کاربران تمام می‌شد. رضا در این‌باره می‌نویسد: «قیمت اینترنت حدود سه برابر قبل افزایش یافته؛ اگر این کار را با بسته‌های طولانی‌مدت می‌کردند، بسته ۸۰ تومانی حدود ۲۴۰ هزار تومان می‌شد، بنابراین بسته بلندمدت را حذف کردند تا بدون ‌‌‌‌‌‌این‌که خیلی افزایش قیمت را حس کنیم، این هزینه را بپردازیم».

واکنش‌ها به یک افزایش ناگهانی

یک روز بعد از این اتفاق بود که وزارت ارتباطات و فناوری ارتباطات، در نهایت به موضوع افزایش قیمت اینترنت موبایل واکنش نشان داد؛ اما این‌بار نه خود وزیر، بلکه پیامی از سوی معاون وزیر ارتباطات به کاربران رسید و حسین فلاح‌جوشقانی در ‌‌‌‌‌‌توئیتر خود نوشت: «بالا بردن قیمت در برخی اپراتورهای تلفن همراه، در حالی که مردم به دلیل شیوع کرونا وابستگی بیشتری به فضای مجازی پیدا کرده‌اند، غیرمنطقی و غیرمعقول است و سازمان تنظیم با آن مخالفت کرده است.

برخورد قانونی با اپراتورهای متخلف از صبح با ارسال اخطار آغاز شد. قیمت‌ها باید به قبل بازگردد». محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، نیز با بیان ‌‌‌‌‌‌این‌که اپراتورها بدون رعایت قوانین و با تبانی تعرفه بسته‌های اینترنتی را افزایش دادند، گفت: «برخی بسته‌ها را حذف کردند، برخی را اضافه کردند و اعلام کردند در سایت ما این بسته‌ها وجود دارد، اما در اپلیکیشن‌ها جابه‌جا شده است. ما به اپراتورها اخطار داده‌ایم و باید ظرف ۱۰روز رفع اثر کنند در غیر این صورت وارد کمیته جرائم می‌شوند، این موضوع را به سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تعزیرات حکومتی هم ارجاع دادیم». 

درنهایت در حالی که مهلت ۱۰روزه‌ای که به اپراتورها داده بودند، تمام شد، به نقل از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، فلاح جوشقانی از ابلاغ جریمه دو میلیارد تومانی به اپراتورها خبر داد و گفت: «به‌دلیل برنگشتن تعرفه اینترنت به حالت اولیه از سوی اپراتورها و تداوم تخلفی که صورت گرفته است، جریمه دو میلیارد تومانی به دو اپراتور ایرانسل و همراه اول ابلاغ شد». وی افزود: «در جلسه روز شنبه (۲۸ تیرماه) کمیسیون تخلفات، جریمه دو میلیاردی را در پروانه‌های اپراتورها اعمال و به آن‌ها ابلاغ کردیم. جریمه نقدی قدم اول برای برخورد با تخلف صورت گرفته است و در صورت استمرار این مساله، قطعا روال‌های دیگر را در پیش خواهیم گرفت. تعلیق، کاهش مدت اعتبار پروانه و مواردی از این دست، مصوبه‌های قانونی است که می‌توانیم با استناد به آن‌ها تخلفات را پیگیری کنیم».

اما این جریمه دو میلیاردی برای ایرانسل و همراه اول نیز با واکنش‌هایی از سوی کاربران همراه شد؛کاربرانی که به درآمد چند میلیاردی همراه اول و ایرانسل حتی در صورت پرداخت دو میلیارد تومان جریمه اشاره کردند. واقعیت این است که به گفته معاون وزیر ارتباطات به دلیل برنگشتن تعرفه اینترنت به حالت اولیه از سوی اپراتورها و تداوم تخلفی که صورت گرفته، جریمه دو میلیارد تومانی به ایرانسل و همراه اول ابلاغ شده، اما یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد که اگر ۶۰ میلیون ایرانی مشترک همراه اول باشند و اپراتورها از هر کدام از این مشترکین در ماه ۱۰هزار تومان اضافه دریافت کرده باشند، ماهانه ۶۰۰ میلیارد تومان درآمد این شرکت‌ها از این افزایش قیمت می‌شود، در صورتی که دو میلیارد تومان جریمه بپردازند به وزارت ارتباطات، ۵۹۸ میلیارد دیگر برای این شرکت‌ها باقی می‌ماند.

واکنش مجلس به افزایش تعرفه اینترنت

افزایش هزینه اینترنت از سوی دو شرکت همراه اول و ایرانسل در روزهای اخیر با واکنش‌های مختلفی از سوی کاربران و حتی بهارستانی‌ها همراه شده است. حدود دو هفته بعد از ماجرای سر و صدا کردن افزایش تعرفه‌های اینترنتی بود که یک عضو کمیسیون صنایع و معادن در این زمینه به خانه ملت گفت: «در شرایط کنونی که شیوع کرونا مردم را خانه‌نشین کرده، اپراتورها باید با ارائه طرح‌‌‌‌‌‌‌های مناسب اینترنت ارزان‌قیمت در اختیار مردم قرار دهند در حالی که این شرکت‌‌‌‌‌‌‌ها از اواسط تیر ماه بهای ارائه خدمات خود را افزایش دادند».

سیدجواد حسینی‌کیا در ادامه با انتقاد از گرانی اینترنت گفت: «در شرایط کنونی که شیوع ویروس کرونا مردم را خانه‌نشین کرده، اپراتورهای اینترنت همراه باید با ارائه طرح‌های مناسب اینترنت ارزان قیمت در اختیار مردم قرار دهند در حالی‌که این شرکت‌ها از اواسط تیرماه بهای ارائه خدمات خود را افزایش دادند». نماینده مردم سنقر در مجلس شورای اسلامی افزود: «اپراتورهای اینترنت همراه نباید بدون هماهنگی با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، هزینه ارائه خدمات و بسته‌‌‌‌‌‌‌های اینترنت را افزایش دهند».

 وی با اشاره به ‌‌‌‌‌‌این‌که اپراتورها باید نحوه محاسبه بسته‌های اینترنت همراه را به صورت شفاف بیان کنند، اظهار کرد: «از آنجایی که افراد دارای سیم‌کارت‌‌‌‌‌‌‌های اعتباری، هزینه بسته‌‌‌‌‌‌‌های اینترنت را پیش از استفاده پرداخت می‌کنند، باید بتوانند از تخفیفات مناسب نیز برخوردار شوند». این نماینده مردم در مجلس یازدهم اضافه کرد: «دستگاه‌‌‌‌‌‌‌های نظارتی و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی باید بر عملکرد اپراتورها نظارت کنند تا در صورت تخلف آنها را جریمه کرده و روند فعالیت‌های خود را اصلاح کنند».

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس همچنین با اشاره به ضرورت مدیریت هزینه‌‌‌‌‌‌‌های سربار، ادامه داد: «اپراتورهای اینترنت همراه باید هزینه‌‌‌‌‌‌‌های سربار خود را کاهش دهند به طور مثال می‌توانند به جای افزایش قیمت بسته‌‌‌‌‌‌‌های اینترنت، هزینه تبلیغات خود را کاهش دهند تا ناچار به گران کردن اینترنت نباشند». روزها گذشت و پای این انتقادها به دومین ماه گرم سال نیز باز شد؛ یکم مرداد امسال بود که یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، به نود اقتصادی گفت: «به هیچ وجه قابل توجیه نیست در شرایطی که خانواده‌ها و به خصوص دانش آموزان بیش از هر زمان دیگری به دلیل شیوع کرونا استفاده بیشتری از اینترنت دارند، تعرفه‌ها بالا برود. دولت به هر طریق موظف است اقدام عاجلی در زمینه کاهش تعرفه‌‌‌‌‌‌‌ها انجام دهد و تدابیر فوری دراین زمینه اتخاذ کند». کاظم موسوی در ادامه افزود: «ما در کمیسیون اقتصادی وزیر ارتباطات را فرامی‌خوانیم و نهایت چکش‌کاری لازم را در مقابل این اقدام خواهیم داشت و با او اتمام حجت می‌کنیم»؛ اتفاقی که بعد از گذشت چند روز هنوز خبرساز نشده و ظاهرا اتمام حجتی با وزیر صورت نگرفته.

هر چه که هست، به‌تازگی دو اپراتور بزرگ تلفن همراه در ایران تعدادی از بسته‌های اینترنتی پرمصرف از سوی مردم را حذف و بسته‌های جدیدی را با قیمت متفاوت به مشترکان معرفی کرده‌اند. تغییر در قیمت و حجم بسته‌های اینترنت تلفن همراه در شرایطی که جامعه بیش از هر زمان دیگری به استفاده از اینترنت ارزان برای انجام کارهای روزانه و فعالیت‌های آموزشی نیاز دارد، می‌تواند فشارهای اقتصادی و روانی وارد بر خانواده‌های ایرانی را به شدت افزایش دهد؛ لذا انتظار می‌رود مسئولان با این قبیل اقدامات به‌شدت برخورد کرده و از دوچندان شدن مشکلات اقتصادی مردم جلوگیری کنند. سوالی که می‌توان در برابر پاسخ مسئولان به افزایش تعرفه اینترنتی مطرح کرد این است که در صورتی که جریمه دو میلیارد تومانی برای همراه اول و ایرانسل در نظر گرفته شود، این مبلغ به حساب چه کسانی وارد می‌شود؛ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات؟ در این صورت این وزارتخانه چگونه می‌خواهد افزایش هزینه تعرفه اینترنت در هفته‌های اخیر را برای مردم جبران کند؟ 

* فاطمه آقایی‌فرد