آیا صادرات کاشی و سرامیک صرفه اقتصادی دارد؟

کشور ایران با تاریخ و تمدن کهن در هنر و صنعت، پیشینه درخشانی در هنر سفالگری داشته و به‌دلیل برخورداری از ذخایر معتنابهی از مواد اولیه از دیرباز بستری مناسب برای صنعت کاشی ، كاشی سازی و موزائیك محسوب می‌شود. عمده مشكلات و موانع صنعت كاشی و سرامیك در كشور را مـی‌تـوان در حـوزه‌هـای مختلـف مالی، بانكی، تولید، صادرات، مالیات، گمرك و حمل‌و‌نقل طبقه‌بندی کرد، در درجه اول حل این مشکلات نیازمند حمایت‌های دولتی است.

در ایران با توجه به كاوش‌های باستان‌شناسی چغازنبیل، شوش و سایر نقاط باستانی ایران، علاوه بر لعاب روی سفال، خشت های لعابدار نیز یافته شده است. فن و صنعت موزاییك سازی یعنی تركیب سنگ‌های رنگی كوچك و طبق طرح‌های هندسی و با نقوش مختلف زیبا در این زمان به اوج ترقی و پیشرفت خود رسیده است كه ساغر به‌دست آمده از حفریات مارلیك را می‌توان نمونه عالی و كامل آن دانست؛ این جام موزائیكی كه از تركیب سنگ‌های رنگین به شیوه دو جداره ساخته شده از نظر اصطلاح فنی به‌هزار گل معروف است و از لحاظ كیفیت كار در ردیف منبت قرار دارد.

کاشی در تزئینات معماری ایرانی و در سده‌های نخستین دوران اسلامی با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی رایج شده بود که به‌صورت گسترده در کنار آجرهای بدون لعاب به‌کار می‌رفته است. مساجد و مدارس صفویه به‌طور کلی با پوششی از کاشی‌ها در درون و بیرون بنا تزئین شده‌اند. در حالی که کاربرد کاشی‌های معرق تداوم می‌یافت، شاه‌عباس که برای دیدن بناهای مذهبی کامل نشده‌اش بی‌تاب بود، استفاده بیشتر از تکنیک سریع کاشی هفت‌رنگ را تقویت کرد؛ همچنین در عصر صفویه، کاشی هفت‌رنگ در قصرهای اصفهان به‌نحوی گسترده مورد استفاده قرار می‌گرفت، که نصب کاشی‌های چهارگوش درون قاب‌های بزرگ، منظره‌هایی بدیع همراه با عناصر پیکره‌ای و شخصیت‌های مختلف، به وجود آورده است؛ البته در دوران معاصر به‌دلیل شیوه‌ آموزش شفاهی هنرهای سنتی و انتقال سینه‌به‌سینه‌ی آن در چارچوب محدود خانواده یا صنف، سبب شده‌است که بسیاری از روش‌های بدیع کاشی‌سازی و کاشی‌کاری سنتی از میان برود.

تولید صنایع سرامیكی تا سال ۱۳۳۹ به‌صورت دستی در كشورمان رواج داشت. از سال ۱۳۳۰ به بعد رفته رفته صنعتگران ایرانی به فكر احیای این صنعت دیرینه افتادند و تا سال ۱۳۴۲ این صنعت با تشكیل اتحادیه‌های كاشی‌سازی رو به ترقی رفت. به‌دلیل زمینه و قابلیت‌های بالقوه کشور در این صنعت، روند رشد پر افت و خیز اما شتابان این صنعت طی ۵۲ سال گذشته به گونه‌ای بوده است كه از تولید ۵۰۰‌هزار مترمربع در سال ۱۳۳۹ به قریب ۳۰۰‌میلیون مترمربع تاکنون رسیده است. در حال حاضر میزان تولید کاشی و سرامیک کشور ۵۵۰‌میلیون متر مکعب است که بیش از ۵۰‌درصد آن متعلق به استان یزد است.

بستر توسعه صادرات فراهم نیست

فراهم نبودن بستر توسعه صادرات مشکل اصلی این صنعت در کشور است؛ این را نایب‌رئیس انجمن صنفی کاشی و سرامیک کشور اعلام کرده است. در بهترین شرایط اقتصادی سرانه مصرف کاشی در کشور در حدود چهار متر مربع است؛ البته با توجه به رکود اقتصادی مصرف داخلی به‌شدت کاهش یافته است، که توقف ساخت‌و‌ساز نیز مزید بر علت شده است، به‌طوری که کارخانه‌ها به اجبار ظرفیت تولید خود را کاهش داده‌اند. زمانی که در رکود به سر نمی‌بردیم نیز حدود ۴۰‌درصد تولیدات این صنعت به صادرات اختصاص پیدا می‌کرد.

به‌گفته رسول ا... شریف، هر چند تحریم‌ها در امر صادرات اثرگذار بوده است، اما برنامه‌ریزی اساسی و درستی برای صادرات وجود نداشته است، در حال حاضر کاشی و سرامیک به‌صورت پیله وری به بازار پیرامونی ارسال می‌شود، چرا‌که در هیچ‌کشوری امکان گشایش اعتبار برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان داخلی وجود ندارد. او افزود: خروج کالا به روش پیله‌وری سود هنگفتی به جیب دلالان و واسطه‌ها می‌ریزد که این روش به هیچ‌وجه به‌نفع تولید، صنعتگران و اقتصاد کشور نیست. همچنین نبود روابط بانکی مناسب با اقتصادهای جهان از چالش‌های جدی بر سر راه توسعه صادرات کشور است که برای رفع مشکلات در این دولتمردان باید تلاش‌های بیشتری انجام دهند تا تولیدکنندگان به‌راحتی بتوانند کالاهای خود را صادر کنند.

این صنعت در سال‌های گذشته رشد بسیار بالایی را تجربه کرده است، چرا که ضمن اشتغال افزایی، پویایی تولید و رشد اقتصادی می‌تواند سهم بزرگی از صادرات غیر‌نفتی کشور را به خود اختصاص ‌دهد. در حال حاضر بیس از ۵۰‌درصد کاشی و سرامیک کشور در استان یزد تولید می‌شود، که سرانه مصرف این کالا در جامعه به سبب رکود اقتصادی و توقف فعالیت‌های در حوزه ساخت‌و‌ساز به‌شدت کاهش یافته است. اکثر کارخانجات کاشی و سرامیک در کشور با مازاد تولید مواجه هستند که برای خروج از این وضعیت باید بحث توسعه صادرات در جامعه تقویت شود.

در حال حاضر روابط تجاری درستی بین ایران و سایر کشورهای جهان وجود ندارد و اغلب تولیدات در این حوزه به کشور عراق، افغانستان و پاکستان صادر می‌شود. طبق گزارشات منتشر شده هم‌اکنون کالا از طریق کشورهای عربی با تعرفه گمرکی ۲۰‌درصد به سوریه صادر می‌شود در حالی که این تعرفه برای کالاهای ایرانی ۴۰‌درصد است.صادرات با تعرفه گمرکی ۴۰‌درصد برای هیچ‌تولیدکننده‌ای مقرون به صرفه نیست. با رشد تعرفه گمرکی توان صادراتی کارخانه‌های داخلی در تمامی حوزه‌ها به‌ویژه کاشی و سرامیک به‌شدت کاهش می‌یابد.

پارامترهای مهم در کیفیت

به‌گفته نایب‌رئیس انجمن صنفی کاشی و سرامیک کشور در حال حاضر از بسیاری ممالک جهان از قبیل چین، اسپانیا، ایتالیا و غیره کاشی و سرامیک به کشور وارد می‌شود. واردات مشکل اساسی این صنعت نیست، چرا وقتی جنس باکیفیتی وارد کشور می‌شود؛ تولیدکنندگان داخلی برای رقابت و همینطور در اختیارگرفتن سهم بیشتری از بازار چاره‌ای جز حرکت به سمت ارتقای کیفیت، نوآوری و استانداردسازی کالاهای خود نخواهند داشت و این به‌نفع اقتصاد ایران است.

تولید کالا در برخی از واحدهای تولیدی کاشی و سرامیک کشور در تراز جهانی است، و کارخانجات داخلی از حیث فناوری چیزی از صنایع و شرکت‌های خارجی کمتر ندارند، چرا که ماشین‌آلات و فناوری روز دنیا در این صنعت به کار گرفته شده است. بیشترین پارامترهایی که در زمینه کیفیت و خصوصیات کاشی مطرح هستند شامل ابعاد و ظاهر کاشی، صاف‌بودن کاشیَ، خواص مکانیکی کاشی، مقاومت نسبت به رطوبت و تغییرات دمایی، مشخصات شیمیایی و مشخصات ایمنی کاشی می‌شود. ابعاد و سایز کاشی و صاف‌بودن کاشی از پارامترهای مهم بررسی کیفی کاشی محسوب می‌شوند، زیرا در غیراین صورت در هنگام نصب کاشی مشکلات زیادی به وجود خواهد آمد.

مقاومت در برابر نیروهای وارده همچون وزن افراد و وسایلی که روی کاشی قرار داده شده‌اند یکی از پارامترهایی است که باید در بررسی خصوصیات مکانیکی کاشی مدنظر قرار گیرد. کاشی‌ها همواره از این نظر با تست مقاومت نسبت به شکست مورد سنجش قرار می گیرند. هرچقدر میزان تخلخل کاشی بیشتر باشد، مقاومت نسبت به شکست کاشی نیز کاهش می یابد. مهم‌ترین مشخصه ایمنی برای کاشی، مقاومت نسبت به لغزش است. این مورد برای کاشی کف که در محیط منزل، ادارات، محیط های صنعتی و بیرون ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد، بسیار حائز اهمیت است.

باید یادآور شد که کارخانه‌ها موظفند برای هر تولید مشخصه‌های اصلی را به خریدار عرضه نموده و واحد فروش به‌همراه محصولات خود این اطلاعات را ارائه کنند. دو نمونه از این مشخصات عبارتند از: مقاومت نسبت به سایش و مقاومت نسبت به مواد شیمیایی کاشی‌های لعابدار است. اداره استاندارد براساس آزمایشاتی که به‌صورت دوره‌ای از محصولات یک شرکت انجام می‌دهد، به شرکت تولید‌کننده اجازه می‌دهد که برچسب استاندارد لازمه را روی محصولات خود قرار دهد. کاشی باید از نظر رنگ، اندازه و شکل با محیط اطراف و وسایلی که به کار برده می‌شود همخوانی داشته باشد.

سحر افشاری