اندر حكايت از دست رفتن اهميت توپ طلا

انتخاب لوكا مودريچ به عنوان بهترين بازيكن سال جهان و پيش از آن به عنوان بهترين بازيكن سال اروپا از جهات گوناگوني حائز اهميت است. اينكه مودريچ به دوران حكومت ۱۰ ساله مسي و رونالدو پايان داده، اينكه او دومين كرواتي است كه اين جايزه را كسب كرده، اينكه با موفقيت او پس از مدت‌ها اين جايزه نصيب يك هافبك غير هجومي يا بازيكني شده كه كارش گل زدن نيست، همگي ابعادي از اهميت كسب اين جايزه توسط لوكا مودريچ‌اند؛ اما نكته‌اي كه در اين يادداشت به آن مي‌پردازيم، چيز ديگري است. اينكه مودريچ در يك ماه گذشته عناوين بهترين بازيكن سال اروپا و بهترين بازيكن جهان را از آن خودش كرده، اين سوال را رقم مي‌زند كه جايزه توپ طلاي فرانس فوتبال ديگر چه اهميتي در اين ميان مي‌تواند داشته باشد. مجله فرانس فوتبال از سال ۱۹۵۶ در ژانويه هر سال بهترين بازيكن اروپا را از بين بازيكناني كه مليت اروپايي داشتند، انتخاب مي‌كرد.

دو قيد فوق، يعني بهترين بازيكن اروپا كه بايد مليتش هم اروپايي مي‌بود، موجب شد بازيكنان بزرگي چون پله و مارادونا و زيكو و گاريشنا و ماريو كمپس و روماريو و... نتوانند توپ طلاي فرانس فوتبال را از آن خود كنند. در آن دوران اما اين جايزه آن قدر معتبر بود و روند جهاني شدن هم هنوز اينقدر شدت پيدا نكرده بود كه داد كسي درآيد چرا جايزه توپ طلا را به ريموند كوپا مي‌دهيد نه به پله (۱۹۵۸)؛ يا چرا اين جايزه را به بلانوف روسي مي‌دهيد نه به مارادونا (۱۹۸۶) . تقريبا ۴۰ سال طول كشيد تا مجله فرانس فوتبال از اروپا محوري‌اش كمي فاصله بگيرد و يكي از دو قيد فوق را كنار بگذارد.

فرانس فوتبال از سال ۱۹۹۵ جايزه توپ طلا را به بهترين بازيكن اروپا اهدا كرد فارغ از اينكه آن بازيكن چه مليتي دارد. اين تحول، انتخاب فرانس فوتبال را منصفانه‌تر كرد اما هنوز مشكلي اساسي در كار بود و آن اينكه، توپ طلا جايزه‌ مرد سال فوتبال اروپا بود. يعني اگر بازيكني در بوكاجونيورز آرژانتين بهترين بازيكن جهان در سال ۱۹۹۸ بود، فرانس فوتبال ناچار بود بازيكني توپ طلا را به بازيكني ضعيف‌تر از او اهدا كند.

فيفا از ۱۹۹۱ بهترين بازيكن سال جهان را انتخاب مي‌كرد و از عنوان جايزه‌اش پيدا بود كه محدوديت فرانس فوتبال را ندارد. در طول دهه ۱۹۹۰ و دهه نخست قرن جاري، جايزه بهترين بازيكن سال جهان، كه فيفا آن را اهدا مي‌كند، چنان اعتباري پيدا كرد كه فرانس فوتبال و فيفا از سال ۲۰۱۰ تا سال ۲۰۱۶ توپ طلاي اروپا و جايزه بهترين بازيكن فيفا را ادغام كردند. عنوان جايزه هم مختصر شد و از «توپ طلاي اروپا» به «توپ طلا» تغيير كرد.

اما اين اتحاد ديري نپاييد و از سال ۲۰۱۶ با انتخاب اينفانتينو به عنوان رييس فيفا، دوباره جوايز فيفا و فرانس فوتبال جدا شدند. اينكه چه اختلافاتي بين فيفا و فرانس فوتبال در جريان بود، بحث ديگري است. هر چه بود، رشد اهميت جايزه فيفا به تدريج از اهميت سابق توپ طلاي فرانس فوتبال كاسته بود در گذر زمان. از اواسط دهه ۱۹۹۰ تا اواسط دهه نخست قرن كنوني، چندين بار پيش آمد كه فرانس فوتبال توپ طلايش را به كسي داد و جايزه بهترين بازيكن سال جهان به كس ديگري تعلق گرفت. مثلا در سال‌هاي ۲۰۰۰ و ۲۰۰۳ فرانس فوتبال فيگو و ندود را به عنوان بهترين بازيكن اروپا انتخاب كرد ولي فيفا در هر دو سال مذكور زيدان را بهترين بازيكن جهان انتخاب كرد. يا در سال‌هاي ۲۰۰۱ و ۲۰۰۴ فرانس فوتبال مايكل اوون و شوچنكو را بهترين بازيكن اروپا انتخاب كرد ولي جايزه فيفا به ترتيب نصيب فيگو و رونالدينيو شد. اين روند طبيعتا از اهميت توپ طلاي فرانس فوتبال مي‌كاست.

از سال ۲۰۱۰ كه جوايز فيفا و فرانس فوتبال يكي شدند، مشكل ديگري براي مجله فرانس فوتبال پديد آمد كه از اعتبار جايزه ادغام ‌شده اين مجله هم مي‌كاست: يوفا از سال ۲۰۱۰ تصميم گرفت بهترين بازيكن سال اروپا را انتخاب كند. با ظهور جايزه يوفا، جايزه مجله فرانس فوتبال بيش از پيش بلاتكليف شد. اگر قرار است يوفا بهترين بازيكن سال اروپا را انتخاب كند و فيفا بهترين بازيكن سال جهان را، ديگر چه نيازي به توپ طلاي فرانس فوتبال است؟ مساله اين بود. مساله‌اي كه از سال ۲۰۱۰ تا به امروز روز به روز جدي‌تر شده و كار را بر مجله فرانس فوتبال دشوارتر كرده است. يوفا صريحا بهترين بازيكن سال اروپا را انتخاب مي‌كند و فيفا بهترين بازيكن سال جهان را. اما معلوم نيست فرانس فوتبال بهترين بازيكن اروپا را انتخاب مي‌كند يا بهترين بازيكن جهان را؟ حتي اگر اساسنامه جايزه توپ طلاي فرانس فوتبال ممانعتي براي اعطاي اين جايزه به فلان ستاره تيم بوكاجونيورز پديد نياورد، سنتي كه پس پشت اين جايزه قرار دارد، مانع از آن مي‌شود كه فرانس فوتبال توپ طلايش را به بازيكني در خارج از قاره اروپا اعطا كند.

نكته مهم ديگر اين است كه يوفا و فيفا اگر چه بهترين بازيكن سال را انتخاب مي‌كنند، اما منظورشان بهترين بازيكن «يك سال فوتبالي» است نه يك سال ميلادي. سال فوتبالي شامل هر فصل ليگ‌هاي اروپايي و غيراروپايي مي‌شود به علاوه چند ماه پس از آن كه مسابقات جام جهاني يا جام ملت‌هاي اروپا و آفريقا و آسيا ممكن است برگزار شود و البته سوپرجام‌هاي اروپايي و آسيايي و غيره. اما يك سال ميلادي درست از اواسط يك سال فوتبالي شروع مي‌شود و در اواسط سال فوتبالي بعدي پايان مي‌يابد. يعني مشكل ديگر جايزه فرانس فوتبال، در شرايطي كه فيفا و يوفا بهترين بازيكن سال جهان و اروپا را در پايان يك سال فوتبالي انتخاب مي‌كنند، بازه زماني نامناسبي است كه تحت پوشش جايزه فرانس فوتبال است. به نظر مي‌رسد مجموع اين وقايع و تحولات و ويژگي‌ها، در خدمت كمرنگ‌شدن سالانه اعتبار جايزه توپ طلاي فرانس فوتبال است.

اينكه مجله فرانس فوتبال چه فكري براي اين روند نامساعد مي‌تواند بكند، سوالي است كه بحث درباره آن مجال ديگري مي‌طلبد. شايد تغيير زمان اهداي جايزه توپ طلا، راهي باشد براي جلوگيري از روند كم‌اهميت شدن اين جايزه. انتخاب‌هايي متضاد با فيفا و يوفا، راه ديگري است. مثلا اگر توپ طلاي ۲۰۱۸ فرانس فوتبال نه به مودريچ بلكه به رونالدو اهدا شود، فرانس فوتبال رسما بر طبل جنگ قدرت با يوفا و فيفا كوبيده است. اگر قرار باشد هر سال يوفا و فيفا بازيكني را به عنوان بهترين بازيكن اروپا و جهان انتخاب كنند و فرانس فوتبال هم چند سال بعد همان بازيكن را انتخاب كند، ديگر چه نيازي است به انتخاب فرانس فوتبال؟ اما انتخاب‌هاي متفاوت با انتخاب‌هاي يوفا و فيفا، اگر اصالت پيدا كند، ممكن است اصالت خود جايزه توپ طلا را در جريان جنگ قدرت با يوفا و فيفا از بين ببرد.

يعني دنباله‌روي از يوفا و فيفا مشكلات خاص خودش را دارد، سعي در متفاوت عمل كردن نسبت به يوفا و فيفا هم مشكلات خاص خودش را در پي خواهد داشت. البته كه پيش‌بيني كار دشواري است ولي به نظر مي‌رسد كه اعتبار جايزه توپ طلاي فرانس فوتبال رو به زوال است و اين جايزه در آينده‌اي نه چندان دور، بيش از آنكه به بازيكن منتخب اعتبار ببخشد، به مجله فرانس فوتبال اعتبار خواهد بخشيد؛ ‌اندك ‌اعتباري كه در روند رو به رشد اهميت جوايز يوفا و فيفا، گره‌اي از كار فروبسته فرانس فوتبال نخواهد گشود.

اگر قرار است يوفا بهترين بازيكن سال اروپا را انتخاب كند و فيفا بهترين بازيكن سال جهان را، ديگر چه نيازي به توپ طلاي فرانس فوتبال است؟

يوفا و فيفا اگر چه بهترين بازيكن سال را انتخاب مي‌كنند، اما منظورشان بهترين بازيكن «يك سال فوتبالي» است نه يك سال ميلادي.يك سال ميلادي درست از اواسط يك سال فوتبالي شروع مي‌شود و در اواسط سال فوتبالي بعدي پايان مي‌يابد. يعني مشكل ديگر جايزه فرانس فوتبال، در شرايطي كه فيفا و يوفا بهترين بازيكن سال جهان و اروپا را در پايان يك سال فوتبالي انتخاب مي‌كنند، بازه زماني نامناسبي است كه تحت پوشش جايزه فرانس فوتبال است.

هومان دورانديش