تمام قراردادهای ترکمانچای در فوتبال ایران؛ از فتحعلی‌شاه تا سرخابی‌ها، از پاسکوویچ تا شفر

«ترکمانچای» یکی از شهرهای قدیمی و تاریخی ایران واقع در استان آذربایجان‌شرقی است که در شهرستان میانه واقع شده‌است. ترکمانچای در کنار جاده قدیم ترانزیتی تبریز- تهران واقع شده‌است. زبان اهالی آن ترکی آذربایجانی است، اما دلیل اصلی شهرت این شهر عهدنامه تاریخی و فراموش‌نشدنی‌ای است که در آن به امضا رسید.

پیمان‌نامه ترکمانچای پیمانی است که در روز پنجشنبه و در تاریخ اول اسفند ۱۲۰۶ خورشیدی (۵ شعبان ۱۲۴۳ قمری) مطابق با ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ میلادی در پی جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار بین این دو کشور در روستای ترکمانچای امضا شد. برای امضای این پیمان از سوی فتحعلی‌شاه، پادشاه ایران میرزا ابوالحسن‌خان شیرازی و الله‌یار خان آصف‌الدوله و از سوی امپراتوری روسیه ایوان پاسکویچ حضور داشتند. برپایه این قرارداد، سه ایالت دیگر قفقاز، یعنی ایروان، نخجوان و بخش‌های دیگری از تالش زیر سلطه روس‌ها قرار گرفت، حاکمیت ایران بر دریای مازندران محدودتر شد و مردم ایران ناچار از پذیرش کاپیتولاسیون (قضاوت کنسولی) شدند. سرزمین‌های جداشده از ایران در این قرارداد، امروز بخشی از ارمنستان، جمهوری آذربایجان و ترکیه هستند.

بعد از آن عهدنامه ننگین، هر قرارداد، توافق‌نامه یا پیمان‌نامه یکطرفه و به‌اصطلاح «مشکل‌داری» لقب ترکمانچای را به خود گرفت و هنوز هم به قوت خود باقی است. مدیران ناکارآمدی که در این سال‌ها به ورزش و خاصه فوتبال راه پیدا کرده‌اند، آنقدر از این قراردادهای پر ایراد و مساله به امضا رسانده‌اند که «ترکمانچای» به یکی از لوث‌ترین تیترهای رسانه‌های ورزشی تبدیل شده است و دیگر کسی با شنیدن آن تعجب نمی‌کند و برافروخته نمی‌شود.

در میان فوتبالی‌ها، مدیران دو باشگاه سرخابی در این سال‌ها گوی سبقت را از رقبای خود ربوده‌اند؛ مدیرانی که برای مدت کوتاهی سردمدار دو تیم بزرگ پایتخت بودند و با بستن قراردادهای مبتدیانه، عواقب تمام‌نشدنی برای سرخابی‌ها به وجود آوردند و میلیاردها تومان از بیت‌المال را با ندانم‌کاری‌های خود دود کردند و به هوا فرستادند. بی‌شک از این گاف‌ها در این سال‌ها به مقدار زیاد دیده‌ و شنیده‌ایم، اما در ادامه قصد داریم نگاهی به مهم‌ترین قراردادهای ترکمانچای استقلالی‌ها و پرسپولیسی‌ها بیندازیم.

 استقلال

وینفرد شفر: صحبت‌های تکان‌دهنده امیرحسین فتحی، مدیرعامل کنونی استقلال درباره قراردادی که سیدرضا افتخاری و پندار توفیقی با سرمربی پیشین آبی‌ها امضا کرده‌اند، مشخص‌کننده عمق ماجراست. متاسفانه با شفر قرارداد غیرحرفه‌ای امضا شده است. مرسوم نیست مربی حق فسخ داشته باشد ولی باشگاه این حق را نداشته باشد. مبلغ نجومی با او بسته شده است. قرارداد او بالای یک میلیون دلار است. شاید در جام‌جهانی ۸-۷ مربی قراردادشان بیش از یک میلیون دلار بود. ساشا شفر بدون داشتن مدرک معتبر آنالیزوری، قرارداد بالایی با استقلال بسته بود. ما قرارداد خوبی با شفر نداشتیم؛ قراردادی یکطرفه.

واعظ آشتیانی، علی فتح‌الله‌زاده و کاظم اولیایی، مدیرعاملان اسبق استقلال هم به ترکمانچای بودن قرارداد شفر اذعان داشتند. واعظ معتقد است وزیر ورزش باید در این‌باره پاسخگو باشد، چراکه این قرارداد زیرنظر آنها به امضا رسیده است.

مامه بابا‌تیام: ستاره سیه‌چرده فصل قبل استقلالی‌ها که هنوز هم هواداران او را فراموش نکرده‌اند و جای خالی‌اش به‌شدت حس می‌شود، بازیکنی که با یک قرارداد یکطرفه آبی‌پوش شد و توانست خیلی زود این تیم را ترک کند و به عجمان بپیوندد. در قرارداد ترکمانچای بسته‌شده با تیام، او می‌توانست در صورت پرداخت ۲۰۰ هزار دلار از استقلال جدا شود یا با بستن قراردادی کمتر از ۴۰۰ هزار دلار با هر تیمی بدون‌پرداخت یک دلار از استقلال جدا شود. حتی اگر شفر از استقلال می‌رفت، بازهم تیام طبق بندی که در قراردادش داشت، می‌توانست جدا شود و به تیم دیگری بپیوندد.

پروپیچ: مهاجم کروات آبی‌پوشان تهرانی در لیگ پانزدهم به این تیم پیوست تا به خط حمله کمک کند. او بعد از حدود نیم‌فصل از این تیم جدا شد و جایی در لیست منصوریان نداشت. با این حال تا چند ماه پیش استقلالی‌ها درگیر مطالبات او بودند. با اینکه افتخاری گفته بود آنقدر تجربه دارد که در ماجرای پروپیچ کلاه سرشان نرود، اما بازهم دلارهای زیادی بابت فسخ قرارداد با این مهاجم پا به سن گذاشته از جیب آبی‌ها خارج شد.

سرور جپاروف: ستاره اسبق تیم ملی ازبکستان قرارداد گرانی با استقلال بست و گویی نزدیک به ۸۰۰ هزار دلار دریافتی او از استقلالی‌ها بود. این بازیکن بندی در قرارداد خود داشت که باعث شد بعد از پیروزی استقلال مقابل السد در پلی‌آف لیگ قهرمانان، آبی‌ها ۵۰ هزار دلار به او پرداخت کنند.

در این سال‌ها بازیکنان داخلی زیادی هم بدون مشکل و پرداخت غرامت در بین راه از استقلال جدا شدند و به تیم‌های عربی پیوستند. فرهاد مجیدی، پژمان منتظری، جواد نکونام، آندو تیموریان و مجتبی جباری در این لیست بلندبالا دیده می‌شوند.

 پرسپولیس

مانوئل ژوزه: هنوز هم جای پول بی‌زبانی که به این سرمربی پرتغالی داده شد، درد می‌کند؛ حدود ۷ میلیارد پول برای سه ماه کار ناموفق و پرحاشیه! قراردادی که محمد رویانیان با این سرمربی بست و عواقبش تا سال‌ها گریبانگیر پرسپولیس بود و بارها آنها را تا کسر امتیاز پیش برد.

محمدرضا خلعتبری: چند سال قبل بود که خلعتبری به عجمان امارات رفت اما بعد از نامگذاری لیگ این کشور به خلیج عربی، عملیات بازگرداندن او آغاز شد. رویانیان و پرسپولیس برای برگرداندن خلعتبری با عجمان بر سر مبلغ ۸۰۰ هزار دلار به توافق رسیدند. ۵۰۰ هزار دلار توسط هدایتی پرداخت شد و ۳۰۰ هزار دلار دیگر به سختی و با غرامت‌های ۵۰ هزار دلاری بابت دیرکرد طی چند قسط پرداخت شد. همچنین خود خلعتبری قراردادی پرآپشن و حدود ۸۰۰ میلیون تومانی با سرخ‌پوشان بست.

علی دایی: دایی در دومین حضور خود در پرسپولیس قراردادی سه ساله به امضا رساند، اما هر سال طرفین بر سر مسائل مالی باید با هم توافق می‌کردند. این قرارداد تقریبا به‌گونه‌ای بسته شده بود که دایی می‌توانست تا وقتی که قرارداد سه ساله‌اش بسته شود، بماند و درباره مسائل مالی می‌توانست هر سال با رقمی جدید قرارداد ببندد. شنیده شد او سه برابر اولین حضورش در زمان کاشانی پول گرفت؛ یعنی چیزی حدود یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان برای یک فصل!

افشین قطبی: با اینکه داریوش مصطفوی معتقد بود قرارداد قطبی ترکمانچای نبوده، اما گفته شد او نزدیک به یک میلیون و ۸۰۰ هزار دلار برای دو سال با پرسپولیس قرارداد بست و به‌رغم جدایی‌اش پیش از پایان قرارداد، مبلغی بیش از آنچه باید دریافت می‌کرد، به جیب زد. یکی از بندهای عجیب قرارداد قطبی این بود که اگر او ضعفی در امور تیم می‌دید و آن را به باشگاه اعلام می‌کرد و طی دو هفته آن مشکل برطرف نمی‌شد، این سرمربی می‌توانست یکطرفه فسخ کند و پولش را تمام و کمال بگیرد.

آنتونی گولچ: بازیکن دو رگه‌ای که آمد، بازی نکرد ولی تا مدت‌ها بابت دریافت پولش پرسپولیس را اذیت کرد و آنها را به دادگاه‌های مختلف برد. او هم نمونه دیگری از قراردادهای عجیب و بی‌پایه و اساسی بود که بسته شد و دلارهای فراوانی را به باد داد. اوکراینی‌ها و بسیاری دیگر از بازیکنان که هیچ کارآیی‌ای نداشتند و دلارها را از کشور خارج کردند نیز بسیارند.

از این دست قراردادها در فوتبال ایران خصوصا در دو باشگاه پایتخت‌نشین و همچنین تیم‌های پرطرفداری چون تراکتورسازی، سپاهان و... دیده می‌شود که همه آنها از ضعف مدیریتی و عدم‌نظارت درست نشأت می‌گیرد. حال باید منتظر رونمایی از قرارداد ترکمانچای بعدی باشیم... .

نوید استاد رحیمی