چیزهایی که حیوانات تشخیص می‌دهند، ولی ما نمی‌توانیم

حیوانات در حواسی مثل شنوایی، بینایی و بویایی از انسان پیشی می‌گیرند. به همین دلیل است که قرن‌ها سعی کرده ایم از توانایی‌های آن‌ها آگاه شویم و از آن‌ها استفاده کنیم. به طور مثال، ما هنوز نمی‌دانیم چطور بسیاری از حیوانات می‌توانند زلزله را چند روز یا حتی چند هفته زودتر پیش بینی کنند. اطلاعات فعلی درباره توانایی‌های آن‌ها بیشتر گمانه زنی است، قطعا تصادفی نیست که وزغ‌ها چند روز قبل از زلزله برکه خود را ترک می‌کنند. حتی مار‌ها هم یک ماه قبل از زلزله، وسط زمستان از خواب زمستانی بیدار می‌شوند و در دمای کشنده مهاجرت می‌کنند. دانشمندان امیدوارند با بررسی رفتار چنین حیواناتی اطلاعات بیشتری به دست بیاورند. اما در حال حاضر زلزله یکی از فجایع طبیعی است که پیش بینی آن برای ما بسیار سخت است.

پرنده‌ها

بسیاری از پرنده‌ها به خصوص پرندگان نیمکره شمالی، هنگام زمستان که غذا کمیاب می‌شود مهاجرت می‌کنند. حتی برخی از آن‌ها هزاران کیلومتر از محل تولد خود دور می‌شوند، اما وقتی هوا گرم شد دوباره بازمی‌گردند. کاری که برای انسان‌ها بدون نقشه یا جی‌پی‌اس غیرممکن است.

پرندگان این کار را با تشخیص میدان‌های مغناطیسی و استفاده از آن برای مسیریابی انجام می‌دهند. دانشمندان دریافته اند که پرندگان می‌توانند قدرت و جهت میدان‌های مغناطیسی را تشخیص دهند. شواهد نشان می‌دهد که سلول‌های گوش میانی پرندگان می‌تواند این اطلاعات را برداشت کند. سلول‌های مویی که نقش مهمی در حرکت و شتاب دارند حاوی نورون‌های حسی غنی از آهن هستند. با وجود این کشف‌ها هنوز مهارت مسیریابی پرندگان قابل توضیح نیست.

دلفین‌ها

این پستانداران دریایی می‌توانند امواج صوتی ساطع کنند و با تفسیر امواجی که برمی گردد اطلاعاتی به دست آورند. این امواج صوتی توسط اندامی در سر آن‌ها انتشار می‌یابد که مثل رادار کار می‌کند. کاربرد اصلی این توانایی آگاه کردن دلفین‌ها از خطرات اطرافشان و طعمه‌ها است، اما می‌تواند برای تشخیص بارداری هم به کار رود.

به گفته کارشناسان اکولوکیشن به دلفین‌ها امکان می‌دهد زنان باردار را تشخیص دهند. پزشکان از امواج مافوق صوت برای دیدن رشد جنین استفاده می‌کنند. انعکاس‌های امواج مافوق صوت توسط کامپیوتر ترکیب می‌شوند و یک تصویر دقیق ایجاد می‌کنند. دلفین‌ها هم امواج مافوق صوت مشابهی تولید می‌کنند و توجه زیادی به زنان باردار دارند.

موش‌ها

از سال ۱۹۹۷ موش‌ها برای پیدا کردن مین تربیت می‌شوند، به خصوص موش‌های غول پیکر آفریقایی. این جوندگان بزرگ بینایی ضعیفی دارند که حس بویایی فوق العاده شان آن را جبران می‌کند. آن‌ها ۱۳۲۰۰ مین را در آنگولا، تانزانیا، موزامبیک و کامبوج شناسایی کرده اند. کامبوج هنوز حدود شش میلیون مین دارد که در سراسر این کشور پراکنده است. دسترسی به زمین‌های با ارزش برای کشاورزی و ساختمان سازی به خاطر این تهدید دائمی محدود شده است.

موش‌ها بعد از نه ماه آموزش در هر ۲۰ دقیقه می‌توانند ۱۸۵ مترمربع زمین را جستجو کنند. همین کار برای انسان‌ها ۴ روز طول می‌کشد، زیرا با خطر مرگ و نقص عضو روبرو هستند. اما موش‌ها آنقدر سنگین نیستند که باعث انفجار مین شوند و مجبور نیستند مدام بایستند و مطمئن شوند که در گام بعدیشان مین وجود ندارد. مین هایی که آن‌ها شناسایی می‌کنند بعدا منفجر می‌شوند.

زنبورهای عسل

زنبورهای عسل هم می‌توانند برای شناسایی مین آموزش داده شوند. زنبور‌ها می‌توانند بوی موادمنفجره را از فاصله ۴.۵ کیلومتری تشخیص دهند. از دوربین‌های حرارتی برای ردیابی مسیر آن‌ها استفاده می‌شود. مزیت استفاده از زنبورهای عسل برای این کار، هزینه کمتر آن‌ها نسبت به موش‌ها و سگ‌ها است. هم چنین زنبورهای عسل به طور طبیعی به زنبورهای دیگر یاد می‌دهند این کار را انجام دهند. موهای آن‌ها به آسانی ذرات را جمع آوری و غلظت بخار شیمیایی را تشخیص می‌دهد. زنبورهای عسل رکورد جهانی گینس به عنوان کوچکترین حیوان مین یاب دارند.

گربه‌ها

اگرچه گربه‌ها نمی‌توانند بیماری‌ها را درمان کنند، اما می‌توانند آن‌ها را شناسایی کنند. بیماری‌ها موجب تغییرات شیمیایی در بدن می‌شوند و گربه‌ها از حس بویایی دقیق خود برای تشخیص بیمار بودن فرد استفاده می‌کنند. هم چنین با استفاده از تغییرات خلق و خو و رفتار ما اطلاعات بیشتری کسب می‌کنند. آن‌ها می‌توانند بیماری حیوانات دیگر را هم تشخیص دهند.

مار‌ها

اگر از مار‌ها نمی‌ترسید، باید بدانید آن‌ها سوراخ‌هایی روی سرشان دارند که به آن‌ها اجازه می‌دهد پرتوهای فروسرخی را شناسایی کنند که از بدن‌های گرم تا فاصله یک متری آن‌ها ساطع می‌شود. این توانایی به آن‌ها اجازه می‌دهد در تاریکی طعمه خود را پیدا و به آن‌ها حمله کنند.

سیستم حسی-پیکری که این حفره‌ها بخشی از آن هستند از چشم‌ها برای دریافت سیگنال استفاده نمی‌کند. مار‌ها به جای دیدن نور، گرما را حس می‌کنند. همین سیستم مسئول تشخیص درد، لمس و دما هم هست. بافت غشای سوراخ‌ها با امواج مادون قرمز گرم می‌شود. وقتی این بافت به دمای آستانه برسد، یک سیگنال الکتریکی به وسیله یون هایی که به سلول‌های عصبی مار می‌رسند ایجاد می‌شود. دمای آستانه برخی مار‌ها حدود ۲۸ درجه سانتیگراد است که شبیه دمایی است که از سنجاب یا موش در تقریبا یک متری ساطع می‌شود. همچنین این سوراخ‌ها روی سر مار نشان دهنده این است که مار سمی است.

ماهی‌ها

نور خورشید در عمق بیشتر منابع آب کم است و بینایی در عمق ۲۰۰ متری زیاد کارایی ندارد. با این حال به نظر نمی‌رسد ماهی‌ها مشکلی با این موضوع داشته باشند. روی سطح بدن تقریبا همه ماهی‌ها حسگرهای جریان وجود داد. این شبکه حسگر به آن‌ها کمک می‌کند اطلاعاتی درباره جریان آب جمع آوری کنند. محققان تلاش کرده اند سیستم حسگر ماهی‌ها را بررسی کنند. این سیستم لرزش‌ها و حرکات آب پیرامون آن‌ها را تشخیص می‌دهد.

فیل‌ها

فیل‌ها با گوش‌های بزرگی که دارند قطعا حس شنوایی فوق العاده‌ای دارند. تغییر مسیر ناگهانی آن‌ها به دلیل نامعلوم اکنون دیگر یک راز نیست. مطالعات نشان می‌دهد که فیل‌ها می‌توانند نزدیک شدن طوفان را از فاصله ۲۴۱ کیلومتری تشخیص دهند. این توانایی عجیب با بررسی مهاجرت فیل‌ها در نامیبیا آشکار شد.

این موجودات بزرگ می‌توانند فرکانس هایی که پایین‌تر از محدوده شنوایی انسان هستند را بشنوند و از آن به عنوان یکی از راه‌های ارتباطیشان استفاده کنند. چنین امواج صوتی با فرکانس پایین توسط طوفان‌ها هم ایجاد می‌شود. بعد از هفت سال ردیابی حرکت ۹ فیل از گله‌های مختلف با جی‌پی‌اس، محققان شواهدی پیدا کردند که تغییر مسیر فیل‌ها را در فصل بارانی نشان می‌دهد. آن‌ها چند روز قبل از باران آن را تشخیص می‌دهند.

سگ‌ها

وقتی صحبت از توانایی شناسایی حیوانات می‌شود بیشتر ما یاد سگ‌ها می‌افتیم. سگ‌ها وفادار و آموزش پذیر و بهترین گزینه‌ برای هر موقعیتی هستند که به حواس فوق العاده حیوانات نیاز است. سگ‌ها از بینی خود برای تشخیص بیماری در افراد استفاده می‌کنند. توانایی فوق العاده آن‌ها برای تشخیص بو به آن‌ها کمک می‌کند بوی کمی که بیماری‌ها ایجاد می‌کنند را تشخیص دهند. توانایی بویایی آن‌ها را می‌توانید با تشخیص یک قاشق چایخوری شکر محلول در آب دو استخر المپیک مقایسه کنید. آن‌ها می‌توانند سرطان را تشخیص دهند، کاری که گربه‌ها نمی‌توانند. بوی منحصربفردی که سلول‌های سرطانی منتشر می‌کنند به سگ‌ها اجازه می‌دهد زودتر از پزشکان فرد را از این بیماری آگاه کنند.

همچنین دلفین‌ها تنها حیواناتی نیستند که بارداری را تشخیص می‌دهند، سگ‌ها هم رفتار متفاوتی با زنان باردار دارند. کارشناسان معتقدند که سگ‌ها می‌توانند تغییر بوی هورمون‌ها در زنان را حس کنند. سگ‌ها به شدت به خلق و خو و رفتار انسان حساس هستند. همین موضوع می‌تواند آن‌ها را نسبت به زنان باردار متوجه و محافظ کند. حتی ممکن است سگ‌ها بتوانند صدای ضربان قلب جنین را بشنوند، اگر چه از نظر علمی اثبات آن مشکل است. مواد منفجره یکی دیگر از چیزهایی است که اغلب توسط سگ‌ها شناسایی می‌شود. آن‌ها معمولا وقتی موادمنفجره را پیدا می‌کنند می‌نشینند و مربیان خود را آگاه می‌کنند. از آن‌ها برای پیدا کردن مواد مخدر هم استفاده می‌شود. به نظر می‌رسد این همراهان وفادار پس از چند ماه آموزش می‌توانند همه چیز را تشخیص دهند.

الهام مظفری