آخرین‌ نفس‌‌های آب‌های زیرزمینی

تداوم خشکسالی و کاهش روان آب‌ها در سال های اخیر و روند رو به رشد برداشت از آب های زیرزمینی هم اکنون ایران را با بحران از دست دادن سفره های زیرزمینی رو به رو کرده است.

آب های زیرزمینی به عنوان یکی از منابع اصلی آب برای شرب در سرتاسر دنیا به حساب می آید. طی سال‌های اخیر با شروع خشکسالی، برداشت‌های بی رویه آب‌های زیرزمینی تشدید شده است؛ پدیده‌ای که آسیب‌ها وخسارت‌های زیادی به همراه داشته است.

امروز کشورمان با قرار گیری ۸۵ درصد از مساحت خود در اقلیم خشک، افزایش جمعیت و کاهش ۱۳ درصدی بارندگی ها در بلند مدت به مسیر استفاده از آب های زیرزمینی شتاب داده تا جایی که بر اساس اعلام مسوولان امر ۵۵ درصد آب مصرفی ایران از منابع زیرزمینی تامین می شود.

آب های زیرزمینی در دو لایه استاتیک و دینامیک ذخیره می شود که برداشت از لایه دینامیک با بارش باران در کوتاه مدت قابل جبران بوده اما جایگزینی آب لایه استاتیک به آسانی امکان نیست. این در حالی است هم اکنون از کل ۵۰۰ میلیارد متر مکعب ذخایر استاتیک، ۱۱۰ میلیارد متر مکعب طی ۴۰ سال اخیر آب زیر زمینی برداشت شده که نهایتا منجر به ۵.۷ میلیارد متر مکعب بیلان منفی در آب های زیرزمینی شده است. همراه شدن این میزان برداشت با وجود ۳۰۰ هزار حلقه چاه غیر مجاز در کشور کنترل برداشت ها را مشکل کرده است.

طبق بررسی های انجام شده، استان های پر مصرف آب های زیر زمینی فارس، اصفهان، خراسان رضوی، مرکزی و تهران به بدترین شکل از آب های زیر زمینی استفاده می کنند و بیشترین برداشت آب های زیر زمینی در دوره زمانی ۱۳۸۴تا ۱۳۸۹ روی داده است.

طبق بررسی های انجام شده، استان های پر مصرف آب های زیر زمینی فارس، اصفهان، خراسان رضوی، مرکزی و تهران به بدترین شکل از آب های زیر زمینی استفاده می کنند و بیشترین برداشت آب های زیر زمینی در دوره زمانی ۱۳۸۴تا ۱۳۸۹ روی داده است.

محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه چاه ها مسبب اصلی مشکل های کم آبی هستند، گفت: چاه ها سرمایه ملی و میراث تاریخی هستند، بنابراین دولت بر حفظ آنها توجه ویژه ای دارد. به منظور مرمت و احیا قنات ها در کشور امسال اعتبارات خوبی تخصیص یافته که به خراسان شمالی۲۰ میلیارد تومان اختصاص می یابد.

وی با تاکید بر اینکه باید چاه های غیر مجاز بسته شوند و برای آن ها هرچه سریعتر تصمیم گیری شود، ادامه داد: همه منافع کشور در این است که روند نزولی فعلی منابع آبی کنترل و به پایداری در میان مدت و بلند مدت برسیم زیرا ممکن است یک سال خشک و سال بعد ترسالی داشته باشیم.

شوری آب و وقوع زلزله با پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی

شور شدن آب‌های زیرزمینی فرایندی برگشت‌ناپذیر است که بر اثر پیشروی آب‌های شور و پس‌روی آب‌های شیرین رخ می‌دهد و آب‌های شور جایگزین آب‌های شیرین می‌شوند. هنگامی‌که لایه‌های آب شیرین بر اثر بهره‌برداری بی‌رویه کاهش یابد جبهه آب‌های شور به سمت منابع آبی شیرین کشیده و در نتیجه منابع آب شیرین، شورمی‌شود همچنین مصرف زیاد آب گرم علاوه بر هدررفت آب سبب اتلاف انرژی و آلودگی هوا می‌شود زیرا برای گرم کردن آب به مواد سوختی نیاز است و سوخت‌ و نیروگاه‌های تولیدکننده برق از آلاینده‌های اصلی هوا و از عوامل بارش باران اسیدی هستند.

همچنین برخی متخصصان، پایین رفت سطح آب‌های زیرزمینی را از عوامل وقوع زلزله‌های شدید می‌دانند چون وجود آب سبب می‌شود تا لایه‌های زمین کمتر اصطحکاک داشته باشند و لرزش افزایش یابد و زلزله‌های شدید،‌ کمتر رخ دهد. امروزه در مهندسی زلزله برای جلوگیری از وقوع زلزله از تزریق آب درون گسل‌ها استفاده می‌شود.

به کارگیری مجدد فاضلاب‌ها؛ سیاست ملی

بازیافت آب‌های سطحی شهری می‌تواند مانع از کاهش ذخایر آب زیرزمینی شود. برای مثال در تاکوسن در ایالت آریزونا از طریق آبیاری زمین‌های گلف توسط آب بازیافتی سالانه میلیون‌ها متر مکعب آب صرفه‌جویی می‌شود. در برخی کشورها به کارگیری مجدد فاضلاب‌ها سیاست ملی اعلام شده است و از فاضلاب‌های شهری برای آبیاری محصولات کشاورزی استفاده می‌شود. درشهر کانبرای استرالیا آب مربوط به بارندگی شهری برای آبیاری فضاهای سبز جمع‌آوری و ذخیره می‌شود، همچنین آب جمع‌آوری شده در مخازنی که در پشت بام قرار گرفته برای اموری چون شست‌وشوی خودرو به کار برده می‌شود.