هشدار دانشمندان نسبت به افزایش انتشار گازهایی که به تخلیه اُزن منجر می‌شود

نزدیک به ۳۱ سال از به وجود آمدن کوچک‌ترین حفره اُزن می‌گذرد، پدیده‌ای که پیشتر نماد بارز دخالت انسان‌ها در سازوکار محیط زیست بود. یک سال پیش اما محققان و دانشمندان از یک اتفاق تازه در این لایه محافظ زمین خبر دادند؛ «کوچک‌ شدن سوراخ اُزن». خبری که اما یافته‌های تازه دانشمندان نشان می‌دهد که این خبر خوب چندان دوامی نداشته است. نتایج یافته‌های آنان نشان می‌دهد که انتشار برخی از گازهای گلخانه‌ای از جمله کلروفلوئوروکربن که به تخلیه اُزن منجر می‌شود در ۶ سال گذشته افزایش یافته است. این آمار در حالی است که توافق پاریس در نظر دارد تا در طول ۱۰ سال انتشار گازهای گلخانه‌ای را به حداقل ممکن پیش از صنعتی شدن برساند. اما محققان در تازه‌ترین یافته‌های خود به یک منبع جدید مرموز برخورد کرده‌اند که در شرق آسیا قرار دارد و می‌تواند مسبب افزایش این گازها باشد.

از کشف سوراخ اُزن تا چاره‌ اندیشی برای آن

لایه اُزن را همه می‌شناسند، لایه‌ای که زمین را از اشعه UV خورشید محافظت می‌کند، لایه‌ای که کاهش آن در دهه ۱۹۸۰ موجب نگرانی از بابت افزایش میزان مبتلایان به سرطان پوست در جهان شد. هنگامی که دانشمندان برای اولین باز حفره لایه اُزن را در سال ۱۹۸۵ کشف کردند به سرعت آن را به کلروفلوئوروکربن در جو نسبت دادند. اما کلروفلوئوروکربن‌ها چگونه اُزن را تهدید می‌کنند؟

گرچه کوچک‌شدن حفره لایه ازن نیز با شرایط ناپایداری و گرم شدن هوا در استراتوسفر قطب جنوب و همچنین گرم‌تر شدن درجه حرارت جهانی مرتبط است اما کلروفلوئوروکربن نقش مهمی در تخلیه لایه اُزن دارند. هنگامی که کلروفلوئوروکربن‌ها به بالای اتمسفر می‌رسند، به علت شکستن پرتوهای فرابنفش، کلرین آزاد می‌کنند. کلرین با اتم‌های اکسیژن موجود در ازُن واکنش نشان می‌دهد و مولکول ازُن را تجزیه می‌کند. کلروفلوئوروکربن همان ترکیبات مصنوعی است که غالبا در یخچال‌ها، تهویه‌های مطبوع، افشانه‌ها و حلال‌ها استفاده می‌شوند.

اما پس از آنکه تبعات این تهدید زیست محیطی خود را در لایه اُزن نشان داد، جهان به سرعت در جهت حل این مشکل برآمد و متحد شد. تنها دو سال بعد از کشف اولین حفره در لایه اُزن پروتکل مونترال تصویب شد، پروتکلی که کلروفلوئوروکربن‌ها را نابود کرد. این پروتکل به آن جهت که در دهه‌های پس از تصویب آن سبب انقباض حفره‌های اُزن شد، به عنوان یکی از موفق‌ترین اقدامات زیست محیطی شناخته می‌شود.

تولید اضافی کلروفلوئوروکربن‌ها و بی‌خبری سازمان ملل

با این حال اما در مقاله جدیدی که در مجله Nature منتشر شده است، تیم بین‌المللی دانشمندان وجود یکی از مشهورترین کلروفلوئوروکربن‌ یعنی cfc11 را گزارش کرده‌اند. این ماده در جو از سال ۲۰۱۲ تاکنون حدود ۵۰ درصد کاهش داشته است. این آمار نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر منابع جدیدی برای تولید کلروفلوئوروکربن‌ها در دنیا به وجود آمده‌اند و مانع تلاش‌های بین‌المللی برای خنثی کردن آن شده‌اند. اگر نتایج تحقیقات این تیم از دانشمندان درست باشد، نشان می‌دهد که فسادی در این میان رخ داده است، چرا که تولید اضافی کلروفلوئوروکربن‌ها در ۶ سال گذشته به دبیرخانه اُزن برنامه محیط زیست سازمان ملل گزارش نشده است. اگر چنین ادعایی درست باشد، پروتکل مونترال نقض شده است.

شرق آسیا منبع احتمالی تولید گازهای مخرب لایه اُزن

محققان از داده‌های نظارت از راه دور در سراسر جهان برای تعیین میزان کاهش غلظت CFC-11 جوی استفاده کردند.آنها دریافته‌اند که در حالی که کاهش گازهای گلخانه‌ای از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ روند ثابتی را در پیش گرفته بوده، اما پس از سال ۲۰۱۲ روند کاهش به طور قابل توجهی کُند شده است. شبیه‌سازی‌های دانشمندان نشان می‌دهد که این کاهش به دلیل افزایش تولید CFC-11 از سال ۲۰۱۲ بوده است.

با در نظر گرفتن جریان هوا در مناطقی که ایستگاه‌های نظارت و پایش دانشمندان در آن قرار گرفته‌، دانشمندان نتیجه گرفتند که شرق آسیا به احتمال زیاد منبع این موج جدید انتشار گازها است، هرچند علت دقیق آن مشخص نیست. اگر چه تولید یا انتشار ناخواسته کلروفلوئوروکربن‌ها از تخریب ساختمان‌ها امکان پذیر است، اما دانشمندان معتقدند که بعید است انتشار این گاز در چنین مقیاسی از این طریق صورت گرفته باشد.

خبر‌های نگران کننده

پس از آنکه ماهواره‌های ناسا اولین شواهد مستقیم را از کوچک شدن حفره لایه اُزن مخابره کردند، این خبر به عنوان «خبر خوب محیط زیستی» مورد استقبال قرار گرفت. اما در سال‌های اخیر شواهد مشکوک و مرموزی که از انتشار گازهای کلروفلوئوروکربن بدست آمده‌ است دانشمندان را نگران آن کرده که اگر تلاش‌ها برای محدود کردن منابع پایدار کلروفلوئوروکربن‌ها صورت نگیرد، خبر خوب کوچک شدن حفره لایه اُزن کوتاه مدت باشد.

پروفسور جوآن هائه فیزیکدان جوی در امپریال کالج لندن می‌گوید: «این نتیجه نگران کننده است، کلروفلوئوروکربن‌ها مسئول بزرگتر شدن سوراخ اُزن در قطب جنوب بوده‌اند و روند بسیار آرام کوچکتر شدن این حفره از اثرات پروتکل مونترال بوده است. با این حال در نقاط دیگر، مشاهدات از کاهش مداوم و ناشناخته این گازها حکایت دارد. بنابراین در حال حاضر باید با توجه به این شواهد جدید میزان موجود این گازها در جو دوباره مورد ارزیابی قرار گیرد.

امید به ترمیم اُزن

محققان دیگر با وجود نتایج غیر منتظره گزارش شده توسط دکتر مونتزکا و همکارانش درباره آینده لایه اُزن خوش بین هستند. پروفسور مارتین چیپرفیلد، شیمیدان جوی در دانشگاه لیدز می‌گوید: «مشاهدات جدید به جای اینکه نگران‌کننده باشد گیج کننده است. سطح گاز کلر موجود در جو همچنان کاهش می‌یابد اما روند کاهش آرام‌تر از حد انتظار است. این موجب تاخیر در بهبود لایه اُزن می‌شود، اما این بهبود هنوز ادامه خواهد داشت. با این وجود، دانشمندان و سیاست‌گذاران می‌خواهند دلیل این افزایش و گاهش گاز CFC-11 را بفهمند.»

با این حال اما این اتفاق سبب شده تا اهمیت سیستم‌های نظارت برای اهداف علمی برجسته‌تر از گذشته شود. نظارتی که می‌تواند پایبندی کشورهای جهان را به معاهدات و قوانین زیست محیطی در مقیاس جهانی بسنجد و از عمل به آنها اطمینان پیدا کند.

زهرا داستانی