شیر ایرانی به ایران برگشت، خبری خوش که بسیاری آن را با توجه اتفاقاتی که در باغ وحش‌های ایران رخ داده نگران‌کننده می‌دانند، اما از سوی دیگر برخی از متخصصان براین باورند که این اتفاق شاید شروعی برای زندگی دوباره این گونه روبه انقراض در زیستگاه اصلیش باشد.
چهارشنبه ساعت ۱۰ شب، کامران، یک شیر نر ایرانی یا آسیایی در پوشش «طرح احیای نسل شیر ایرانی» از باغ وحش بریستول بریتانیا به تهران منتقل شد و دیروز در باغ وحش ارم تهران به نمایش گذاشته شد.
گفته می‌شود این اولین بار است که پس از ۸۰ سال، این گونه شیر وارد ایران شده است، هدف از این اقدام تکثیر دوباره آن در برخی از مناطق ایران است و در همین راسته گفته شده که به زودی جفت ماده کامران هم از باغ وحش دوبلین ایرلند به ایران منتقل شود.
روایتی از محو شدن شیر ایرانی، در ایران
اما بحث زندگی و انقراض شیر آسیایی در ایران و آسیا ماجرایی بسیار طولانی دارد، شیر ایرانی که به شیر آسیایی، شیر هندی یا اورآسیایی هم شناخته‌می‌شود، یکی از زیرگونه‌های شیر، سلطان گربه‌سانان جهان، است که از شیرآفریقایی، یال و وزن کم‌تری؛ و میل کم‌تری به حمله دارد.این شیر، زمانی از ایتالیا و یونان در ساحل مدیترانه تا شمال‌شرقی هند، ایران، آسیای میانه و حتی شبه‌جزیره عربستان می‌زیسته، اما مسائل مختلف این وضعیت را تا حدی زیادی تغییر داده است.
این گونه حالا فقط در جنگل گیر در گجرات هند یافت می‌شود؛ طبق آخرین سرشماری که در سال ۲۰۱۷ انجام شد تعداد ۶۵۰ قلاده مشاهده شده‌اند.
هوشنگ ضیایی، کارشناس حیات وحش و نویسنده کتاب «راهنمای صحرایی پستانداران ایران» در این رابطه در گفتگویی با خبرآنلاین گفت: «شیر ایرانی در گذشته پراکندگی وسیعی در دنیا داشته، این پستاندار از شمال آفریقا تا ایران و هند حضور داشته. اما کم کم به دلایل شکار بی‌رویه، تخریب زیستاگاه و ... وسعت این پراکندنگی به شدت کاهش پیدا کرد.»
این اتفاقی است که در ایران هم رخ داد، گفته می‌شود که این گونه بر اثر شکار بی‌رویه، تخریب زیستگاه و کم شدن طعمه در ایران ازمیان رفته است.
ضیایی در این باره توضیح داد: «سفرنامه محققان و گردشگران نشان می‌دادند که این شیر در اطراف دزفول دیده شده و بیشترین جمعیتی هم که از آن مشاهده شده در اطراف شیراز و مخصوصا منطقه دشت ارژن بوده. اما مسائل مختلف باعث از بین رفتن آن در کشور شد، حتی گفته می‌شود که آن زمان بچه‌های شیر در بازار شیراز فروخته می‌شدند.»
با ادامه این روند در اوایل قرن، نشانه‌های محو شدن شیر ایرانی در کشور دیده شود، آخرین گزارش‌ها از حضور شیر ایرانی در کشور مربوط به سال ۱۳۲۱ است.
پروژه اول نجات، پروژه‌ای که به فراموشی سپرده شد
همین موضوع باعث شد تا سال ۱۳۵۰ پروژه بین المللی ارژن با هدف بازگرداندن شیر ایرانی در منطقه دشت ارژن تا دریاچه پریشان اجرا شود، این منطقه زمانی زیستگاه شیرهای ایرانی زیادی بوده.
هوشنگ ضیایی که در آن زمان به عنوان مدیر حفاظت از محیط زیست استان فارس مجری اصلی اجرا این پروژه بود، در این رابطه توضیح داد: « این یک پروژه بین‌المللی بود که اقدامات زیادی برای انجام و بودجه بسیار خوبی هم به آن اختصاص داده شد، برنامه اصلی ما در این پروژه احیا زیستگاه‌ها بود. در همین رابطه ما بخشی از اراضی دیم را که در مناطق حساس قرار داشتند خریداری کردیم و بعد با اقداماتی که انجام شد جمعیت گونه‌های گراز، آهو و قوچ در این مناطق زیاد شد، بعد هم جمعیت گونه گوزن زرد را در آنجا افزایش دادیم تا بتوانیم زیستگاه را برای حضور شیر ایرانی آماده کنیم. قرار بود ما ۴ قلاده یوزپلنگ ایرانی به هند بدهیم و به جای آن۱۲ تا ۱۶ شیر از این کشور بگیریم.»
او افزود: «اما متاسفانه به علت شرایط به وجود آمده در انقلاب و وضعیت به وجود آمده دیگر این پروژه پیگیری نشد و کم کم اراضی خریداری شد دوباره به مردم پس داده شد و حتی میزان تخریب افزایش پیدا کرد. برای مثال در اطراف دریاچه پریشان چاه‌های زیادی ساخته شد به طوری که حالا دیگر این دریاچه خشک شده.»
۵۰ سال بعد، از بازگشت شیر ایرانی به کشور خوشحال باشیم یا ناراحت؟
اما حالا نزدیک به ۵۰ سال بعد از عدم اجرای پروژه ارژن، کامران، به ایران برگشته. به گفته محمدرضا پرهیزکار، مدیرعامل مجموعه ارم سبز بازگرداندن شیر ایرانی به کشور روندی ۶ ساله طی کرده است.
به گفته متخصصان این اقدام می‌تواند شروع روند زندگی دوباره شیر ایرانی در کشور باشد. نویسنده کتاب «راهنمای صحرایی پستانداران ایران» در رابطه با پتانسیل برخی از اراضی ایران برای زندگی شیر ایرانی گفت: «بررسی‌های من در گذشته، نشان می‌دهند که مناطقی در استان خوزستان مثل دز و کرخه که اتفاقا داخل زیستگاه هم هستند با انجام حصارکشی محل مناسبی برای زندگی شیر ایرانی هستند، چراکه در این مناطق می‌توانیم گوزن زرد داشته باشیم. البته این به شرطی است که سیلاب‌های بهاری هم تا حدی کنترل شوند.»
او افزود: «البته هنوز باید برای بازگرداندن شیر ایرانی در کشور اقدامات مختلفی انجام شود، شاید لازم باشد همان اقدامات پروژه ارژن به نوعی دیگر انجام شود. به نظر می‌رسد جنگل‌های دز وضعیت مناسبی برای زندگی این گونه داشته باشند اما باز هم بایط مطالعات مختلفی در این رابطه انجام شوند. ممکن است مطالعات جواب ندهند و ما اینکار را اصلا انجام ندهیم و حتی شیر را در باغ وحش هم تکثیر نکنیم.»
ترس، از تجربه‌ای تلخ گذشته؛ وقتی مشمشه جان ۱۴ شیر را گرفت
اما برخی از تجربیات گذشته باعث شده تا برخلاف این موضوع گروهی هم نسبت به وضعیت شیر ایرانی در باغ وحش ارم نگران باشند.
برای مثال در بهمن سال ۱۳۸۹، در باغ وحش ارم، ۱۴ شیر به دلیل شیوع بیماری مشمشه جان خود را از دست دادند، موضوعی که به گفته متخصصان کاملا دلیل انسانی داشته. همین مسئله باعث شده که در چند روز گذشته نگرانی‌های مختلفی هم برای «کامران» به وجود بیاید.
اما متخصص حیات وحش کشور بر این باور است که این شرایط نسبت به ۸ سال پیش تغییر کرده است.
او در این باره گفت: « شرایط نسبت به گذشته تغییر کرده، مسلما دیگر مسئولان در باغ وحش‌های کشورمان حواسشان هست که بیماری مثل مشمشه منجر به مرگ اینگونه حیوانات نشود. تجربیات گذشته باعث شده تا دیگر غذای حیوانات کنترل شوند، دامپزشک‌های خوبی در باغ وحش حضور دارند و شرایط آن واقعا تغییر کرده. من اتفاقا از بازگشت شیر ایرانی خیلی خوشحال هستم، چه اشکالی دارد به جای شیر آفریقایی شیر ایرانی در کشور حضور داشته باشد، به نظر من این موضوع اصلا کار بدی نیست. فکر نمی‌کنم این انتقادات خوب باشند، حتی باید مسئولان باغ وحش را تشویق کنیم، کار بسیار بزرگی انجام شد، از سویی قطعا باغ وحش‌های بزرگ دنیا دیگر اجازه نمی‌دهند شیرشان به جایی برود که وضعیت مناسبی نداشته باشند.»
- 13
- 7
