كاهش ضخامت لايه ازون در دهه٨٠ ميلادي آن‌قدر اثرات تخريبي زيادي بر محيط‌زيست داشت كه ٢٨ کشور را در وين گرد هم آورد تا در اين‌باره چاره‌انديشي كنند. در سال ١٩٨٧ هم ٤٦ کشور جهان پروتکل مونترال را پذیرفتند تا براي تولید و مصرف مواد کاهنده لایه ازون برنامه زمان‌بندي بدهند.
يك‌سال بعد هم ايران به پروتكل پيوست و بعد از تصويب در مجلس اقدامات كنترلي ايران هم شروع شد. حالا بعد از ٣٠سال با اجراي پروتكل مونترال به‌عنوان یکی از موفق‌ترین پیمان‌های جهانی در حوزه محيط‌زيست ترميم لايه ازون شروع شده است كه ايران هم در آن سهم قابل توجهي دارد: «٩هزار و ۸۰۰ تن از مواد مخرب لایه ازون در ایران حذف شده است.» اين را دیروز مدیر طرح ملی حفاظت از لایه ازون در مراسم روز جهاني لایه ازون گفت. با اين حال شهر تهران همچنان آلوده است و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم معتقد است: «٥١درصد آلودگی هوا تهران ناشی از تردد شبانه ٢٠هزار کامیون فرسوده است.»
عیسی کلانتری كه از چند روز قبل به جاي معصومه ابتكار، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست كشور است، البته توضيحات ديگري را هم درباره همكاري‌هاي جهاني درباره يك طرح بين‌المللي ارایه كرد: «تجربه طرح ملی حفاظت از لایه ازون نشان می‌دهد که می‌توان با یک کار هماهنگ مشکلات محیط‌‌زیستی را حل‌وفصل کرد. وقتی تخریب لایه ازون از سوی مردم و مسئولان درک می‌شود و وقتی اجماع ملی و بین‌المللی در این زمینه ایجاد می‌شود، می‌بینیم که بعد از ۳۰سال لایه ازون ترمیم می‌شود.
این سبک و مدل در حفاظت از لایه ازون را باید در محیط‌زیست کشورمان الگو قرار دهیم.» او در ادامه از پايبندي ايران به تعهدات بين‌المللي حرف زد و اظهار اميدواري كرد كه برای حل مشکلات محیط‌زیست در داخل کشور هم تعهدي ملی داشته باشیم تا مشکلات حوزه پسماند، تخریب خاک، هدررفت منابع آبی و از بین‌رفتن حیات‌وحش حل شود. کلانتری به موفقيت طرح ملی حفاظت از لایه ازون اشاره كرد كه باید الگوی حل مشکلات داخلی محیط‌زیست کشور باشد: «وقتی تولیدکنندگان و انتشاردهندگان مواد مخرب با خطرات این مواد آشنا می‌شوند، خود آنها برای جلوگیری از انتشار مواد مخرب پیشقدم می‌شوند. بنابراين باید بتوانیم مشکلات محیط‌زیست را عمومی کنیم، چون بدون مردم نمی‌توانیم مشکلات را حل‌وفصل کنیم، برای همین قصد داریم با توسعه آموزش و فرهنگ‌سازی محیط‌زیست، ۸۰میلیون محیط‌بان داشته باشیم.»
رئیس سازمان محیط‌زیست در ادامه از تغيير و تحولات ساختار اين سازمان خبر داد و گفت كه در تغییرات جدید سازمان کاوه مدنی در معاونت اجتماعی، فناوری و آموزش محیط‌زیست فعالیت خواهد کرد: «مشکلات عمده مثل آلودگی هوا در کلانشهرها و پسماندها در نقاط مختلف کشور به‌ویژه در استان‌های شمالی، محیط‌زیست کشور را به خطر انداخته است. متاسفانه در مسائل اساسی محیط‌زیست کارشناس کافی در سازمان نداریم، يعني منابع محدود این سازمان را به خوبی تخصیص نداده‌ایم.»
او با اشاره به این‌که سازمان حفاظت محیط‌زیست باید بتواند در برابر برخی درخواست‌ها و پروژه‌ها راهکار ارایه دهد، گفت: «این سازمان نباید در مقابل طرح‌ها و پروژه‌های مختلف «نه» بگوید، چون دراین صورت کسی حرف سازمان را گوش نمی‌دهد و بخش‌های مختلف سازمان را دور می‌زنند. بنابراین سازمان حفاظت محیط‌زیست باید بتواند در مقابل ملت و نسل‌های آینده پاسخگو باشد. اگر در مواردی سیاست‌ها و درخواست‌ها ضدتوسعه‌ای و ضدمحیط‌زیستی بود، آنها را باید اصلاح کنیم و بتوانیم سازمان حفاظت محیط‌زیست را به یک سازمان مردمی تبدیل کنیم تا مردم به حرف ما
گوش دهند.»
پروتكل مونترال
صددرصد مواد مخرب لايه ازون را كاهش داد
نماینده مقیم سازمان ملل در تهران يكي از مهمترين میهمانان اين مراسم بود كه از موفقيت پروتكل مونترال به‌عنوان يكي از موفق‌ترین پیمان‌های جهانی در حوزه محیط‌زیست حرف زد که توانسته صددرصد مواد مخرب لایه ازون را کاهش دهد: «ضخیم‌شدن و ترمیم لایه ازون شروع شده است و این اتفاق خوشحال‌کننده کره‌زمین را از تشعشعات خورشید حفاظت می‌کند.»
گری لوییس گفت كه البته بيشترين تمركز بر هیدروکلرکربن‌ها است؛ موضوعي كه كشورهاي عضو پروتکل را در «رواندا» گرد هم آورده است و بر حذف گازهای CFC تفاهم کردند. او از دولت ايران خواست تا بعد از بررسي پروتكل جديد به آن ملحق شود: «ایران از حدود سال ۱۹۹۰ تاکنون اهداف و تعهدات خود برای حفاظت از لایه ازون را محقق کرده است. همکاری دفاتر مختلف سازمان ملل با پروژه حفاظت از لایه ازون از سال ۲۰۱۲ شروع شد.
در این پروژه دولت ایران تعهد کرده است؛ میزان واردات گازهای مخرب لایه ازون را کاهش دهد و متعهد شده بود که تا سال ۲۰۱۵ از انتشار این گازها تا ۱۵درصد بکاهد. ایران و سازمان محیط‌زیست این کار را با همکاری بخش‌های مختلف سازمان ملل انجام داده است، ایران بهترین تجربه برای حفاظت از لایه ازون در سطح منطقه است و پیشنهاد مدیر طرح ملی حفاظت از لایه ازون برای این‌که ایران به‌عنوان مرجع حفاظت از این لایه در منطقه شناخته شود، مورد توجه و بررسی قرار خواهد گرفت.»
لوییس از امضاي فاز دوم اين پروژه تا پایان امسال خبر داد تا اجرای آن به زودی آغاز شود: «در موضوع حفاظت از لایه ازون اهداف به‌گونه‌ای تنظیم شده که بايد کار بیشتری انجام شود. این موضوع مستلزم کار بیشتر در ایران هم هست. توافقنامه همکاری سازمان ملل با ایران با عنوان سند پشتیبانی توسعه سازمان ملل در ایران شناخته می‌شود که در چهار حوزه محیط‌زیست، بهداشت، اقتصاد مقاومتی و کنترل موادمخدر است. در حوزه اول یعنی محیط‌زیست روی دو موضوع مدیریت یکپارچه منابع طبیعی و اقتصاد کم‌کربن تمرکز داریم و ۱۸ آژانس سازمان ملل که در ایران فعال هستند، در جهت تحقق این محورها فعالیت می‌کنند.»
صرفه‌جویی بیش از ۲ هزارمیلیارد دلاری
در اقتصاد جهانی
گري لوييس در ادامه پیام آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل را هم قرائت كرد كه مهمترين نكته آن صرفه‌جويي بيش از ٢هزار ميليارد دلار در اقتصاد جهانی تا سال ۲۰۵۰ بود. در بخشي از متن پیام دبیرکل سازمان ملل آمده است: «زمانی که دانشمندان متوجه شدند استفاده از برخی محصولات روزمره موجب تخریب لایه شکننده ازون می‌شود، جهان به این مشکل با تصویب پروتکل مونترال (برای حفاظت از لایه ازون) پاسخ داد.
این پروتکل طیف گسترده‌ای ازجمله دولت‌ها، شرکت‌ها، پزشکان، دانشمندان و شهروندان را گرد هم آورده و پشتیبانی کرده است تا با همکاری آنها خسارات وارده به لایه ازون جبران شود که سالانه باعث نجات میلیون‌ها نفر از بیماری‌هایی همچون سرطان پوست و آب مروارید می‌شود. پروتکل مونترال باعث کاهش فقر، کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی و حفظ ذخیره غذایی می‌شود. این معاهده همچنین فرصت‌های جدید کسب‌وکار را فراهم آورده است و باعث صرفه‌جویی بیش از ۲هزارمیلیارد دلاری در اقتصاد جهانی تا سال ۲۰۵۰ خواهد شد.»
حذف ٩هزار و ۸۰۰ تن از مواد مخرب لایه ازون در ایران
مدیر طرح ملی حفاظت از لایه ازون در اين مراسم درباره روند پيگيري اين طرح هم توضيحاتي را ارایه كرد: «دستاوردهای حاصل از اجرای طرح‌ها و پروژه‌های مصوب تحت پروتکل مونترال در کشور تجهیز و تغییر خط تولید ۱۳۷۸ واحد تولیدی و خدماتی و حذف حدود ۹هزار و ۸۰۰ تن از مواد مخرب لایه ازون مشتمل بر کلروفلوروکربن‌ها، تتراکلریدکربن و هیدروکلروفلوروکربن‌ها است.»
ابراهیم حاجی‌زاده اين خبر را هم اعلام كرد كه ٩هزار و ۸۰۰ تن از مواد مخرب لایه ازون در ایران حذف شده است: «براساس پروتکل مونترال كه در سال ١٩٨٧ به تصويب رسيد، مواد مخرب لایه ازون شناسایی و راه‌های کاهش انتشار آنها اعلام شد.» البته اين پيمان‌نامه در سال‌های بعد چند اصلاحیه داشت كه آخرین مورد آن در «رواندا» بود و به گفته پروتکل مونترال بررسی الحاق آن در سازمان در مرحله مقدماتی است: «کاهش تدریجی و حذف مواد مخرب لایه ازون مطابق با برنامه زمان‌بندی، کنترل تجارت مواد مخرب لایه ازون، ایجاد سیستم مجوز صادرات و واردات مواد مخرب لایه ازون و گزارش میزان تولید و مصرف مواد مخرب لایه ازون به دبیرخانه ازون به صورت سالیانه اهم تعهدات کشورهای عضو پروتکل است.»
او به پروژه‌های حذف مواد مخرب لایه ازون اشاره كرد: «در ۱۲۲واحد یخچال‌سازی، ۶۶واحد مونتاژ یخچال، ۵۹۵ بخش تعمیرگاه یخچال، ۴۵۴ بخش تعمیرگاه کولر خودرو، ۴۷ بخش اسفنج‌سازی و افشانه‌های تنفسی مواد مخرب لایه ازون کاهش یافته است.» مدیر طرح ملی حفاظت از لایه ازون درباره اهداف و تعهدات کشور در قبال پروتکل مونترال هم گفت: «حذف ۱۰درصد از مصرف یا واردات هیدروکلروفلوروکربن‌ها، کاهش سالانه حدود پنج‌درصد واردات و دستیابی به تعهدات کشور در قبال پروتکل مونترال ازجمله تعهدات کشورمان است.»
حاجی‌زاده به برنامه‌های اطلاع‌رسانی و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی طرح هم اشاره کرد و عمل به کلیه تعهدات کشور، انتخاب فناوری‌های سازگار با لایه ازون، بومی‌سازی فناوری‌های جایگزین سازگار با لایه ازون، تشکیل و تقویت شبکه امور ازون، همکاری و تعامل سازنده با سایر نهادها و استفاده از سیستم برخط و همکاری با گمرکات و بهره‌برداری از سیستم پنجره واحد تجارت فرامرز را ضروری دانست: «تکمیل بانک فیزیکی هالون‌ها، جمع‌آوری هالون‌های موجود برای بازیافت و استفاده مجدد آنها، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، همکاری با کشورهای همسایه در راستای کنترل تجارب غیرقانونی مواد مخرب لایه ازون و کالاهای حاوی این مواد و تدارک زمینه‌های لازم برای تدوین پروژه مدیریت و امحای پسماندهای مواد مخرب لایه ازون و محصولات حاوی آنها ازجمله برنامه‌های آتی در این زمینه است.
در راستاي اجرای فعالیت‌های حذف مواد مخرب لایه ازون در کشور نکات کلیدی باید رعایت شود که بومی‌سازی فناوری‌های جایگزین، سازگار با لایه ازون، استفاده از سیستم‌های آن‌لاین تحت برنامه iPIC برای تبادل اطلاعات بین کشورهای واردکننده و صادرکننده و همکاری با گمرک‌ها و بهره‌برداری از سیستم پنجره واحد تجارت فرامرزی برای ثبت مجوزهای صادره برای مواد و کالاهای مبتنی بر آن برخی از این نکات است.»
سند ورود به مرحله دوم
حذف مواد مخرب لایه ازون تصویب شد
حالا البته آنطور كه کارشناس قوانین و مقررات دفتر حفاظت لایه ازون گفته است؛ سند ورود به مرحله دوم حذف مواد مخرب لایه ازون هم در هفتاد‌وهفتمین کمیته اجرایی صندوق چندجانبه پروتکل مونترال تصویب شده است: «برای ورود به مرحله دوم حذف مواد مخرب لایه ازون درحال انجام اقدامات مقدماتی هستیم.
براساس این تصمیم از ابتدای سال ٢٠١٨ باید وارد مرحله دوم شویم و طبق پیش‌بینی صورت‌گرفته، این برنامه باید تا سال ٢٠٢٣ ادامه یابد اما ممکن است در روند اجرا زمان آن تغییر کند.» مریم حسنی درباره برنامه‌های مرحله دوم حذف مواد مخرب لایه ازون توضيح داد: «در این مرحله برنامه‌های مرحله اول شامل تغییر خط تولید کارخانه‌ها، برنامه‌های آموزشی و برنامه‌های قوانین و مقرراتی ادامه می‌یابد. در ١٠سال گذشته ایران موفق شد طبق پروژه‌های مصوب حدود ٩هزار و ٨٠٠تن مواد مخرب لایه ازون را از چرخه خارج کند.»
حسنی درباره فهرست مواد مخرب لایه ازون هم گفت: «از زمانی که پروتکل مونترال تصویب شد، یک فهرست اولیه مواد مخرب لایه ازون موجود بود که سال‌ها با انجام اصلاحیه، مفادی به هر اصلاحیه اضافه و درنهایت فهرست تکمیل شد. بنابراين فهرست مواد مخرب لایه ازون در ضمیمه شماره دو کتاب مقررات صادرات و واردات همراه با تعرفه‌های گمرکی آمده است.»
بعد از انتشار اخباری درباره کاهش ضخامت لایه ازون در قطب جنوب، نخستین‌بار در سال ١٩٨٥ اين موضوع در سطح بين‌المللي مطرح شد و درنهایت به تصویب کنوانسیون وین با ٢١ ماده و دو الحاقیه انجامید.
نمایندگان جهان در وین گرد هم آمدند تا خط و مشی جهانی برای حفاظت از لایه ازون را اتخاذ و زمینه را برای همکاری‌های علمی و فنی فراهم کنند که درنهایت به تصویب کنوانسیون وین با ٢١ ماده و دو الحاقیه انجامید. در سال ١٩٨٧ هم پس از گزارش تكان‌دهنده گروه تحقیقاتی حفره ازون در قطب جنوب پروتكل مونترال با همكاري ٤٦ كشور پذيرفته شد كه ايران يك‌سال بعد به آن پيوست.
- 19
- 6
