حوادث تلخ شهری در سال گذشته از جمله حادثه پلاسکو، مردم را نسبت به فعالیت شوراهای شهر و به طور کلی
مدیریت مسائل شهری بیشتر حساس کرده و پنجمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در نظر شهروندان مهم شده است.
به گزارش ایرنا،حسین ایمانی جاجرمی، دانشیار گروه مطالعات توسعه دانشگاه تهران و عضو هیات مدیره شرکت عمران شهرهای جدید در گفت و گو با خبرگزاری جمهوری اسلامی، نهاد شوراها را دارای پایه مدنی قدرتمند می داند اما عملکرد چهار دوره فعالیت شوراهای اسلامی شهر و روستا را « ضعیف » ارزیابی می کند.
او برای این ارزیابی، دلایل متعددی را برمی شمرد و معتقد است که عوامل ساختار قانونی و ترکیب اعضای شوراها در این موضوع دخیل بوده اند.
از نظر حسین ایمانی جاجرمی، شوراها مرحله آزمون و خطا را سپری می کنند تا بتوانند در نگاه مردم و در ساختار حاکمیت به جایگاه مطلوب برسند چرا که در زمان حاضر نتوانسته اند در مقابل انتظارات و وظایف خود به خوبی عمل کنند.
این متخصص مسائل شهری به ناکارآمدی دستگاه های مختلف مدیریت شهری، خرده می گیرد و از نظر او، شهرداری ها به دلیل سوء مدیریت شوراهای شهر، تابع تصمیمات شوراها نیستند و با فروش تراکم در واقع حیات شهری را دچار اختلال کرده اند و شهر را می فروشند.
این دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به لزوم بازبینی در مسائل شهری تاکید می کند و می گوید که حساسیت مردم نسبت به موضوعات شهری نباید محدود به زمان انتخابات باشد بلکه همواره باید فعالیت شوراها مورد پایش و دیده بانی قرار گیرد.
از نظر او انتخابات پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا اهمیت زیادی دارد و افرادی که ذوق و شوق بسیاری برای رفتن به ساختمان شوراها را دارند باید بدانند که راه دشواری در پیش است.
مشروح گفت و گوی با این متخصص شهری بدین شرح است.
آقای دکتر شوراها چه پیشینه ای در جامعه ایران دارند؟
**ایمانی جاجرمی: انجمن های بلدیه و انجمن های شهر، دو تجربه ناموفق از فعالیت شورای شهر در دوره قبل از انقلاب اسلامی به شمار می آیند؛ چرا که جامعه و ساختارهای حکومتی در زمان فعالیت انجمن های بلدیه، آمادگی کافی برای پذیرش آن را نداشتند و از سویی دیگر کودتای سوم اسفند پیش آمد که منجر به روی کار آمدن حکومت دیکتاتوری در ایران شد؛ همچنین انجمن های شهر در دوره پهلوی دوم نیز عموما فاسد و یا وابسته به حکومت شاه بودند و نتوانستند درعرصه مدیریت شهری تاثیرگذار باشند و هیچ نشانی از عملکرد و کارایی آنها وجود ندارد؛ بنابراین می توان گفت جامعه ایرانی تا انقلاب ۵۷، تجربه موفقی از انجمن های محلی ندارد.
بعد از انقلاب اسلامی چطور شوراهای اسلامی شکل گرفتند؟
**ایمانی جاجرمی: در جریان انقلاب، دو گروه چپ ها و مذهبی ها طرفدار راه اندازی شوراها و انجمن های محلی بودند و از این رو، موضوع شوراها در قانون اساسی وارد شد و در فصل هفتم قانون اساسی نیز چند اصل مهم به شوراها اختصاص دارد.
شوراها براساس قانون اساسی به عنوان یکی از ارکان حاکمیت شناخته شده هستند و می توان گفت در کنار سه رکن اصلی حاکمیت یعنی قوه مقننه، قوه مجریه و قوه قضائیه، رکن چهارمی با عنوان شوراهای محلی وجود دارد که در ذیل قوه مقننه و مجلس شورای اسلامی تعریف می شود اما مسائلی مانند جنگ و تبعات آن، اجازه نداد که شوراها به طور کامل تشکیل شوند و با تاخیری ۱۷ ساله در دولت اصلاحات، اولین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا به طور سراسری برگزار شد که در واقع یکی از وعده های انتخاباتی دولت اصلاحات بود که در سال ۱۳۷۷ محقق شد.
چرا شوراها ، آنقدر با تاخیر تشکیل شدند؟
**ایمانی جاجرمی: چون تجربه های پیش از انقلاب موفق نبود و تاخیری ۱۷ ساله تا زمان تاسیس برای تشکیل شوراها نیز اتفاق افتاده بود. شوراها برای بسیاری از مردم شناخته شده نبودند و هنوز هم می توان گفت که خیلی، شناخته شده نیستند. البته این موضوع علل دیگری هم دارد از جمله اینکه اساسا دولت ها در ایران، متمرکز و متکی به درآمدهای نفتی بوده است و جایی برای سازمان های محلی نگذاشته اند و اگر به شهرداری ها هم نگاه کنید می بینید که شهرداری ها نیز به تدریج اختیاراتشان را از دست داده اند و در بسیاری از امور شهری، از جمله در مسائل مربوط به مسکن، آموزش و پرورش و انرژی هایی چون آب، برق و گاز، هر چند یکی از بازیگران جریان مدیریت شهری به شمار می آیند اما بازیگر مطلق محسوب نمی شوند؛ این درحالیست که در کشورهای توسعه یافته همه امور مربوط به شهر در اختیار کامل شهرداری ها قرار دارد.
اگر شهرداری تهران هم در سال های اخیر مهم شده است، واقعیت این است که به دلیل تراکم فروشی است که از این طریق صاحب درآمدهای زیادی شده است هرچند که این درآمدها ناپایدار هستند و شهر را به تدریج از بین می برند اما قدرت تاثیرگذاری زیادی به شهرداری داده است.
مگر نه اینکه درآمدهای ناپایدار، آسیب زا هستند، پس چرا این موضوع همچنان ادامه دارد؟
**ایمانی جاجرمی: درآمدهای ناپایدار، قدرت شهرداری را زیاد کرده است اما این همیشگی نیست ضمن اینکه این روش، غلط است و هیچ کجای دنیا، مورد مشابهی را نمی توان یافت که شهرداری به جای اینکه از شهر نگه داری کند، شهر را بفروشد.
در سال های اخیر بسیاری از کاربری ها که جنبه عمومی داشته، تغییر کاربری داده و به فروش رسیده است. مثلا ۱۹ و نیم هکتاری که در منطقه اکباتان تهران قرار بود برای فضای سبز اختصاص داده شود با یک جلسه کمیسیون ماده ۵، بدون حضور نمایندگان مردم محلی و ساکنان منطقه، تغییر کاربری داده شد و پارکینگ و مرکز خرید ساختند.
شوراهای شهر در این موارد چگونه می توانند ایفای نقش کنند؟
**ایمانی جاجرمی: واقعیت این است که مسئولیت شوراهای دوره پنجم، اصلا آسان نیست چون چندین مساله مهم وجود دارد و انتظار می رود که شوراهای این دوره، این مسائل را حل کنند و اشتباهات شهرداری ها را توجیه نکنند؛ درواقع تا الان مردم، شناختی نسبت به شوراها نداشتند و این خیلی خوب است که مردم نسبت به شوراها شناخت پیدا کرده و حساس شده اند اما به همان میزان انتظارات نیز بالا رفته است.
یکی از موضوعات مهم، حل مساله فروش تراکم است که شوراها باید در این مورد تدابیر جدی بیندیشند و موضوع دیگر این است که ساختار شوراها ناقص است و این درحالیست که شورا، پایه مدنی قدرتمند دارد اما ساختارهای لازم برای فعالیت آن ایجاد نشده است؛ به عنوان نمونه انجمن های شورایاری پشتوانه قانونی ندارند و تنها به دلیل مصوبه اولین دوره شورای شهر، فعالیت می کنند بنابراین نمی توانند موثر باشند و به شدت تحت تاثیر بدنه اجرایی شهرداری ها قرار دارند.
مساله بحران های محیط زیست و تغییرات اقلیمی که بخش عمده ای از شهرهای بزرگ ما را گرفتار کرده است، موضوع دیگری است که از سوی شوراهای دوره پنجم باید موردتوجه ویژه قرار گیرد.
متاسفانه شوراهای ما شوراهای شهر نیستند بلکه شورای شهرداری اند چون تمام شهر در اختیار آنها نیست اما تجربه موفق در کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که مواردی چون اشتغال، مسکن و آموزش در شهرها به شورا و شهرداری مربوط می شود و نسبت به این مسائل مسئول هستند و باید پاسخگو باشند اما در کشور ما شوراها وعده هایی به مردم می دهند که وقتی پای عمل می روند، قابلیت اجرا ندارد و تنها جایی که می توانند اندکی موثر باشند، شهرداری است که البته در این زمینه هم موثر نبودند و براساس اطلاعات موجود به خصوص درباره شهرداری تهران، باید گفت که شهرداری تابع تصمیمات شورا نیست.
یعنی ترکیب شورا مهم است یا به لحاظ ساختار قانونی نتوانسته اند موثر باشند؟
**ایمانی جاجرمی: ساختار، مهم است چون ما تکلیف مدیریت شهری را مشخص نکرده ایم یعنی شهرداری تمام امور شهر که جنبه محلی دارد به طور کامل در اختیار ندارد و بین دستگاه های مختلف تقسیم شده است و دوم اینکه مساله تراکم فروشی به اصل خیلی مهم در شهرداری ضربه زده است و آن موضوع پرداخت مالیات و هزینه های شهر از طرف مردم است که به دلیل اینکه تراکم فروشی، درآمد راحتی برای شهرداری ها محسوب می شود و همچنین امکان فساد در آن زیاد است از این درآمد راحت نمی توانند صرفه نظر کنند.
سوال این است که آیا شهردار لندن نمی تواند در اطراف پارک های شهر تراکم فروشی کند؟ مگر درآمد برایش مهم نیست؟ چرا فضای سبز را تغییر کاربری نمی دهد؟ واضح است، چون در این صورت فضای شهر را نابود می کند و آنقدر جامعه مدنی قدرتمند است که اجازه چنین کاری را به مسئولان مدیریت شهری نمی دهد.
در مورد تجربه شهرهای بزرگ دنیا و موفقیت در حوزه مدیریت شهری می توانید به تجربه کشورهای دیگر نیز اشاره ای داشته باشید؟
**ایمانی جاجرمی: هموطنی را می شناسم که سال ها در کشور فرانسه، عضو شورای شهر بوده است زمانی که درباره تجربه کشور فرانسه از او پرسیدم، ایجاد درآمدهای پایدار را در مدیریت شهرها بسیار موثر دانست و گفت که در فرانسه کسی که در شهر ملکی دارد، باید سالانه نزدیک به یک درصد از قیمت روز ملک خود را به عنوان عوارض مستغلات، پرداخت کند که با حسابی سرانگشتی می توان دریافت که این میزان، مبلغ هنگفتی است که دیگر نیازی به شهر فروشی نیست.
البته تحقق این موضوع، مسائلی دارد از جمله اینکه اگر شهرداری از مردم مالیات بگیرد، باید به آنان پاسخگو باشد.
متاسفانه در ایران، مستقیم از مردم مالیات و عوارض دریافت نمی شود بلکه حق نسل های آتی را پیش فروش می کنند که این موضوع می تواند در آینده باعث بروز مشکلات عدیده ای در مدیریت شهری شود.
راه برون رفت از این وضعیت در مدیریت شهری از نظر شما به عنوان کارشناس حوزه مدیریت شهری چیست؟
**ایمانی جاجرمی: تداوم وضعیت مدیریت شهری فعلی، بحران ها را تشدید می کند و با توجه به شرایط سختی که وجود دارد، افرادی که برای انتخابات شورای شهر به عنوان نامزد ثبت نام کرده اند و برای رفتن به ساختمان شورا ذوق و شوق بسیار دارند، باید بدانند که راه سختی در پیش است و به هیچ وجه وضعیت آسانی در انتظار آنان نیست.
نبود احزاب قدرتمند برای مدیریت محلی و همچنین نبود برنامه ریزی از سوی تشکل های سیاسی موجود برای مدیریت محلی موضوعات مهمی است که کمتر به آن توجه می شود.
۱۸ سال از شروع به کار اولین شوراهای اسلامی شهر و روستا می گذرد و در واقع فرصت تشکیل احزاب سیاسی برای پرورش سیاستمداران محلی و معرفی آنها به جامعه و نظارت بر عملکرد آنها سپری شده است و به عقیده من، فعالان عرصه های اجتماعی، فرهنگی، هنری، ورزشی هم می توانند کار سیاسی انجام دهد اما لازمه آن این است که تربیت حزبی داشته باشند و اگر نظارت احزاب باشد، بسیاری از مشکلات قابل حل می شود.
به عنوان نمونه شهر نیویورک ۵۱ عضو شورای شهر دارد که ۴۷ تن از حزب دموکرات و چهار تن از حزب جمهوری خواه هستند و در صورتی که تخطی انجام گیرد، اعضای شورا از سوی حزب، مورد بازخواست قرار می گیرند.
در شرایطی که احزاب و گروه های سیاسی، مشارکت فعال ندارند، ترکیب مطلوب اعضای شورا چگونه باید باشد؟
**ایمانی جاجرمی:مطالعات نهادی نشان می دهد که حداقل ۴۰ تا۵۰ سال زمان لازم است که یک نهاد جدید به ثبات برسد و در جامعه نهادینه شود. به عقیده من در دوران تاسیس شوراها قرار داریم و مرحله آزمون و خطا را سپری می کنیم شاید اگر تجربه دوره های پیش نبود، اشکالات را نمی دیدیم.
چهار دوره شورا ها طی ۱۸ سال سپری شده است و فکر می کنم در مرحله تثبیت، بهتر است که افراد متخصص که تجربه سیاسی دارند عضو شورا باشند چون متخصص بدون گرایش سیاسی برای یک نهاد سیاسی مثل شورا مطلوب نیست.
مساله کمیسیون های شوراها باید جدی گرفته شود. تجربه دوره های قبل نشان می دهد که همواره این کمیسیون ها مورد غفلت بوده و کارایی و اثربخشی لازم را نداشته است در حالی که شورا نهاد تصمیم گیری و تشخیص منافع مردم شهر است، کمیسیون ها باید به عنوان بازوی قدرتمند تصمیم سازی کنند تا اعضای شورا بتوانند تصمیمات درستی بگیرند.
واقیت این است که حادثه ای مانند پلاسکو مردم را به مسائل شهری حساس تر کرده است، پیش بینی شما درباره انتخابات شوراهای دوره پنجم چیست و فکر می کنید مردم چه نوع انتخابی خواهند داشت؟
**ایمانی جاجرمی: مردم در یک روز؛ رای می دهند ولی بعد از آن ارتباطی با شورا ندارند، فعالیت های شورا را رصد نمی کنند، در جریان امور قرار نمی گیرند و پیگیر نیستند و این فاصله بین خواسته ها و نیازهای مردم با دستور کارهایی که اعضای شورا دنبال می کنند، ایجاد می شود.
اینکه مردم نسبت به مسائل شهر دقت نظر دارند، مساله مهمی است اما این موضوع نباید تنها محدود به زمان برگزاری انتخابات باشد بلکه نظارت و دیده بانی مردم از فعالیت های شوراها باید همواره وجود داشته باشد.
نگرش و تلقی اعضای شورا چگونه باید باشد؟
**ایمانی جاجرمی: اصلاح طلب و اصول گرا هر یک که بر سر کار آیند، باید بدانند که شورا، نهاد هیاتی است و فرد در آن معنا ندارد و این دوره بسیار حساس و آزمون بزرگی است.
باید یاد بگیریم که افرادی که ممکن است از نظر فکری با ما هم جهت نباشند نیز برای منافع مردم و مصالح جامعه به خوبی انجام وظیفه می کنند و تعلق به جناح ها و جریان های سیاسی مانع از انجام وظایف و مسئولیت ها نیست.
در این گفت و گو تنها به بررسی مسائل شوراهای شهر پرداخته شد درحالی که در این انتخابات، شوراهای روستایی نیز اهمیت دارند و شاید علت پرداختن به موضوعات شهری این است که بخش عمده ای از جمعیت کشور در شهرها ساکن هستند با این وجود مسائل شوراهای روستایی را چطور ارزیابی می کنید؟
**ایمانی جاجرمی: شوراهای روستایی مهم هستند به دلیل اینکه مدیریت روستایی در ایران بعد از اصلاحات ارضی دچار بحران جدی شد و تا زمان تشکیل دهیاری ها در سال ۱۳۷۸، چیزی به عنوان مدیریت روستایی نداشتیم چون اصلاحات ارضی، ارباب و کد خدا را حذف کرد و پس از آن مقاماتی که در قانون انجمن های ده، پیش بینی شده بود، نتوانستند موفق باشند.
وضعیت روستاها در حال حاضر چطور است؟
**ایمانی جاجرمی: آمارهای جمعیتی نشان می دهد که ایران وارد دوران ثبات جمعیتی شده است و به نظر می رسد که ۲۰ تا ۲۲ درصد جمعیت روستایی در ایران، ثابت بماند اما مساله پراکندگی مدیریت شهری را در مدیریت روستایی نیز مشاهده می شود که تعداد زیادی سازمان و نهاد در مورد روستاها فعالیت دارند اما با یکدیگر هماهنگ نیستند.
به عنوان نمونه بنیاد مسکن با سازمان دهیاری ها هماهنگ نیست و یا در مورد طرح های هادی روستایی، در حالی که دهیاران مجریان طرح هستند اما بسیاری از آنان اطلاع چندانی از آن ندارند.
وضعیت درآمد روستاها چطور است؟
**ایمانی جاجرمی: مساله درآمد دهیاری در روستا موضوع دیگری است که برای مدیریت روستایی باید به آن توجه داشت. برخی از روستاها درآمد خوبی دارند و درآمدشان از شهرهای کوچک و متوسط بیشتر است اما بسیاری از روستاها درآمدی ندارد بنابراین نمی توانند هزینه های مدیریت روستایی را پرداخت کنند.
پیشنهاد کارشناسی شما برای مدیریت روستایی و انتخابات شورا در روستاها چیست؟
**ایمانی جاجرمی: شوراهای روستا در حل بحران های روستایی نقش بسزایی می توانند ایفا کنند چرا که حل بحران مدیریت روستایی، در تجدید حیات روستاها موثر است به بیانی دیگر اگر حل بحران های مدیریت شهری به رفع مسائل شهر می انجامد، حل مسائل روستایی از امکان تقلیل یافتن روستا ها جلوگیری می کند.
نکته مهم دیگری که در مورد شوراهای روستایی می توان به عنوان ظرفیت بالقوه استفاده کرد این است که در حال حاضر تعداد کل روستاها ۳۴ هزار است اما ۱۷ هزار روستای صاحب دهیاری داریم که می توانیم ۱۷هزار شغل ایجاد کنیم.
از سویی دیگر نیز می توان از کمیسیون های شوراهای روستایی برای جذب و به کارگیری نیروهای جوان تحصیلکرده بیکار بومی محلی استفاده کرد و درواقع بحران بیکاری روستایی را می توان با ظرفیت مدیریت روستایی حل کرد.
- 11
- 3
