به گزارش ایرنا، وقوع نزدیک به یک هزار و ۵۰۰ زلزله بزرگ و کوچک طی هفته های اخیر درمناطق غربی، شمال غرب ، جنوب ، جنوب شرقی و شمال کشور رویداد طبیعی تازه ای نیست که آن را به نگاه هشدار دید بلکه باید آن را جزئی از ذات طبیعی به حساب آورد هرچند که بارها صحنه های غم انگیز رقم زده است.
زلزله شاخص ترین بلای طبیعی با خسارات و هزینه های بسیار جانی و مالی است که فکر آن هم کافی است تا انسان را دچار نگرانی و اضطراب کند، بخصوص آنکه انسان در منطقه زلزله خیز هم باشد.
حوادث زلزله نیم قرن گذشته کشور نشان می دهد که میزان آسیب پذیری در مقابل این بلای طبیعی بسیار بوده و در مقابل اقدامات پیشگیرانه آخرین اولویت ها به شمار رفته است.
اگر چه در طول تاریخ زمین لرزه های مرگبار زیادی در ایران به ثبت رسیده اما کافی است که نگاهی به آمارهای این حادثه طبیعی در چند دهه گذشته داشته باشیم که فاصله زمانی وقوع آنها چندان زیاد نیست و هریک از دیگری فاجعه بارتر بوده است.
زمین لرزه بوئین زهرا با شدت ۷.۲ریشتر در سال ۱۳۴۱ حدود ۱۰ هزار کشته ، طبس با شدت ۷.۷ ریشتر در سال ۱۳۵۷ و تعداد ۱۹ هزار و۶۰۰ نفر کشته ، رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ با شدت ۴.۷ ریشتر با ۳۵ هزار کشته ، زلزله بم در سال ۱۳۸۲ با ۵.۶ ریشتر با ۴۱ هزار کشته نشان می دهد که عمق فاجعه برخی زلزله ها درایران غیر قابل تصور بوده است.
در کنار این زلزله های بزرگ ، زمین لرزه های دیگری مانند زرند در سال ۱۳۸۳ با ۴.۱ ریشتر و ۶۱۲ کشته ، اهر و ورزقان در سال ۱۳۹۱ با شدت۶.۲ ریشتر و ۲۵۰ کشته باید به آمار این حوادث افزود.
در تمام این زلزله ها صدها نفر مجروح و هزاران خانه ویران و خسارات مالی زیادی به بار آمده است.
جدیدترین زلزله مخرب کشور مربوط به استان کرمانشاه با مرکزیت منطقه ازگله است که در این استان ۶۲۰ نفر جان باختند و شمار زیادی مجروح شدند و خسارات زیادی نیز برجا ماند.
شدیدترین پس لرزه ، زلزله ۷.۳ ریشتری کرمانشاه روز دوشنبه نوزدهم آذرماه با شدت ۶.۱ ریشتر درعمق ۱۰ کیلومتری زمین به ثبت رسید که چیزی برای تخریب از زلزله اصلی باقی نمانده بود.
آنطور که نقشه نگاران ترسیم کرده اند ، ایران به لحاظ زلزله خیزی روی نوار قرمز زمین قرار دارد و شدت زلزله ها در برخی نقاط کشور مانند تهران و مناطق همجوار مانند البرز فوق شدید پیش بینی شده لیکن اگرچه
ماده ۲۸۰۰ ایمنی ساختمان دستاویزی قرار گرفته تا بناها مستحکم تر از گذشته باشد اما این بدان معنا نیست که کل ساخت وسازها طبق این ماده قانونی احداث شده یا آنکه بناهایی که الزاما طبق این آئین نامه ساخته شده مفاد آن را بطور کامل رعایت کرده باشند.
همانطور که درحادثه استان کرمانشاه دیدیم بی توجهی دست اندرکاران ساخت ۲ بیمارستان دراین استان سبب شد تا این مراکز حساس درمانی تاب تحمل تکانه های زلزله را نیاورند و خود آوار یا بلای جان بیماران ومردم شدند.
در کنار این بی توجهی ها، صدها هکتار بافت فرسوده و قدیمی شهری و روستایی وجود دارد که با احتساب سکونتگاه های غیر رسمی حاشیه و متن کلانشهرها خود حکایتی دردناک وتلخ برای زمان وقوع زلزله های احتمالی است.
سکونتگاه های غیر رسمی که ریشه در مهاجرت های بی رویه فقیرانه دارد ، نمی توان به عنوان سرپناهی امن برای مردم پنداشت زیرا بخشی از آنها توسط بساز و بندازها در طبقات بلند و در زیر سایه بی توجهی ها ی نظارتی و پایشی در حاشیه کلانشهرهایی مانند کرج ساخته شده و ازسویی بخشی هم توسط خانواده های مهاجر در زمین های قولنامه ای آلونک وار سر از خاک بیرون آورده اند.
ازدیگر سو حادثه زلزله و تخریب گسترده خانه های مردم در شهرهای سرپل ذهاب و قصر شیرین و ده ها روستای اطراف که پس از تخریب در دوران جنگ تحمیلی ، دوباره احداث شده بیانگر آن است که خانه های تقریبا' نوساز هم دست کمی از بناهای قدیمی تر ندارند.
این بدان معناست که آئین نامه ۲۸۰۰ قانون نظارت بر ساخت وسازها و استحکام بخشی به ابنیه ها چندان مورد توجه قرارنگرفته و ساخت وسازها چه در بخش مسکونی و چه در بخش دولتی آنطور که باید و شاید از ایمنی لازم برخوردار نیست.
از نگاه آسیب شناسانه به موضوع زلزله های مخرب و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی آنها متوجه این موضوع می شویم که یک حادثه مخرب زلزله صدها پیامد اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی به دنبال دارد که اگر با هزینه کرد مناسب اقدامات پیشگیرانه به عمل آید به مراتب از آسیب های مخرب این حادثه و هزینه های سرسام آور آن می توان جلوگیری کرد.
به عنوان مثال همین حادثه غرب کشور علاوه جان باختن ۶۲۰ نفر و مصدومیت صدها نفر دیگر سبب آسیب های روحی و روانی به ساکنان استان کرمانشاه شده است.
از دست دادن پدران و مادران یا فرزندان موضوع ساده ای نیست که بتوان به سادگی آن را از یاد برد و آثار این حادثه سال ها برجا خواهد ماند به ویژه آنکه کانون بسیاری از خانواده ها از هم پاشیده یا داغدار شده و این امر پیامدها و حتی آسیب های اجتماعی و فرهنگی دامنه داری دارد.
یکی دیگر از پیامدهای زلزله های مخرب به ویژه آنکه اگر خدای ناکرده در یک منطقه پرجمعیت رخ دهد نابسامانی در امدادگری است.
از نظارت امنیتی گرفته تا نجات مصدومان و زیر آوار ماندگان تا جمع آوری اموال حادثه دیدگان هریک نیاز به برنامه ریزی لازم آن هم در زمان وقوع یک حادثه غم انگیز دارد ، حادثه ای که حتی برای امدادگران و دست اندرکاران به لحاظ روحی و روانی و جمع کردن حاشیه ها و متن آن به مراتب شکننده و آزار دهنده باشد.
گاهی شور احساسات مردمی وتوجه به یک موضوع امدادی خاص سبب فراموشی زوایای دیگر شده و حتی هزینه ها را هدر می دهد مانند آنچه که در حادثه کرمانشاه رخ داد بیشتر مردم و دستگاه های امدادی فقط مواد غذایی ، پتو و برخی اقلام دیگر را در منطقه انباشت کردند اما نیازهای دیگر به فراموشی سپرده شد.
همیشه گفته اندکه پیشگیری بهتر از درمان است و اگر مسئولان امراز همین امروز نهضت بازسازی و نوسازی بافت های فرسوده و غیرمقاوم را به عنوان امری لازم و محتوم فریاد بزنند و با ایجاد هیجان خاص مردم را به مشارکت گسترده فرا خوانند به طور قطع در آینده تکانه های زمین برای ایرانیان مصیبت بار نخواهد بود یا آسیب ها به حداقل خواهد رسید.
آنطور که برخی کارشناسان عمران می گویند: مصالح به کار رفته در ساختمان ها از استاندارد کافی برخوردار نبوده و این مصالح و نوع معماری فراخور وضعیت اقلیمی منطقه تولید و استفاده نشده است.
محسن شیروندی کارشناس ارشد عمران معتقد است آنچه سبب شده تا کیفیت ساخت وسازها در بسیاری از مناطق ایران از جمله کرج افول کند، نوع مصالح ساختمانی و بی توجهی به نکات ریز و درشت در مراحل ساخت وسازاست.
او می گوید: باید بپذیریم که کشور ما در تهدید حوادث طبیعی مانند زلزله ، سیل و حتی بادهای شدید قرار دارد، بنابراین باید متناسب با وضعیت جغرافیایی کشور ساخت وساز انجام دهیم.
این کارشناس عمران تاکید کرد که قانون ساخت وسازها و نظارت ها و همچنین تولید مصالح ساختمانی در کشور باید بازنگری شود ضمن آنکه ساخت بناهای با مصالح سبک و محکم اولویت کاری قرار گیرد.
وی گفت: با توجه به دست و پاگیر بودن مراحل اداری احداث ساختمان و از سویی مشکلات نظارتی تاکنون بخش عمده ساخت وسازها در کشور به خوبی پیش نرفته و بسیاری از مردم که توانایی مالی برای تامین مصالح ساختمانی استاندارد ندارند و ازسویی نمی توانند هزینه های دریافت مجوز و پایان کار را بپردازند به احداث سکونتگاه های غیر رسمی و غیر مقاوم روی آورده اند.
این کارشناس اظهار داشت: بطور مثال حدود ۲ هزار هکتار بافت فرسوده و غیر مقاوم در استان البرز وجود دارد که یکهزار هکتار آن مربوط به کلانشهر کرج است.
وی گفت: با آنکه در سال های اخیر مشوق هایی برای بازسازی بافت های فرسوده قدیمی و غیر مقاوم کرج تعیین شد اما مردم رغبتی به این امر نداشتند چراکه سایه فقر بیش از آن است که آنان را وادار کند تا پای کار بیایند.
وی اظهار داشت: از سوی دیگر نباید انتظار داشت که سایر بناها که به اصطلاح نوساز هستند از ایمنی لازم در برابر حوادث طبیعی برخوردارند چرا که این بناها هم در کمترین زمان در مقابل تغییرات جوی رنگ می بازند.
این کارشناس عمران با یادآوری این ضرب المثل که کار از محکم کاری عیب پیدا نمی کند، گفت: باید بپذیریم که سهل انگاری ها برای کشور و مردم هزینه گزاف درست می کند چرا که اگر ساخت وسازهای جدید با استانداردهای لازم پیش برود آنچه در مسکن مهر سرپل ذهاب شاهد بودیم ، پیش نمی آید.
شیروندی افزود: امروز کشور ژاپن بر روی گسل های فعال و خطرناک قرار دارد اما این تکانه های شدید کمترین خطر و مزاحمتی برای مردم دارد زیرا مردم و مسئولان این کشور سنگ بناها را متناسب با وضعیت جغرافیایی منطقه بنا نهاده اند.
وی تاکید کرد که اگر در کشورما برای همیشه و یکبار هزینه بیشتری صرف ساخت وسازهای اصولی شود دوباره کاری نخواهیم داشت ضمن آنکه از مرگ ومیر ناشی از تکانه های زلزله به میزان زیادی پیشگیری کرده ایم.
وی افزود: براین اساس باید نهضت ساخت وساز اصولی در کشور فرهنگ سازی شود و از روستا تا شهرها را در مقابل بلایای طبیعی ایمن سازی کنیم.
وی گفت: البته می توان سرمایه های بخش خصوصی را روانه مقاوم سازی بناها در اقصی نقاط کشور کرد ضمن آنکه ساخت وسازها را مطابق با فرهنگ ایرانی اسلامی و استانداردها پیش برد.
استان البرز همسایه پایتخت از جمله مناطقی است که با همسایه پرجمعیت خود یعنی تهران در بسیاری از گسل های بزرگ و مخرب مشترک است ، گسل هایی که اگر به جنب و جوش درآیند با توجه به زندگی مردم در ساختمان بلند آسیب های آن کم نخواهد بود .
امروز جمعیت میلیونی در۲ استان تهران و البرز روی گسل های بزرگ زلزله زندگی می کنند و نباید فراموش کنیم که این گسل ها در گذشته خرابی ها به وجود آوردند.
در استان البرز مجموع طول گسل های موجود ۴۰۰ کیلومتر بوده و بیشتر این گسل در محدوده شهری شناسایی شده اند، گسل داخل شهر «رورانده» واقع در شمال تهران - کرج با امتداد ۳۰ درجه در جنوب تا کلاک، گسل باغستان؛ امتداد شمال ۱۱۰ درجه جنوب از جوادآباد تا کردان، گسل عظیمیه «رورانده» ۱۱۰ درجه جنوب شرق تا جاده چالوس شامل حسن آباد - عظیمیه و جاده چالوس، ، گسل حصارک «رورانده» از حصارک تا کردان، ، گسل شمال «رورانده» در اسلام آباد از شمال بیمارستان کودکان تا ۴۵ متری طالقانی، گسل طالقانی شمالی از پل میدان برغان و زیرگذر اداره برق کرج تا قسمت بالای خیابان ملاصدرا و گسل «رورانده» فردیس به سمت جنوب تا اشتهارد از عمده ترین گسل های البرز هستند.
آخرین زلزله کرج با قدرت ۷ ریشتر حدود ۱۷۰ سال پیش رخ داد که تخلیه انرژی متراکم گسل های فعال این شهر صورت نگرفته است؛ این درحالی است که چرخه بازگشت هر زلزله نیز ۶۵۹ سال برآورد شده است که با هر سال تعویق بر قدرت آن افزوده خواهد شد اما از نظر زلزله در مورد گسل شمال تهران که از کرج شروع و به منطقه لواسانات می رسد نیز عملاٌ هیچ وقت زلزله تاریخی مهم و قابل انتساب به آن دیده نشده است.
صرف نظر از شدت ومیزان تخریب زلزله ها، واقعیت این است که فرهنگ ایمن سازی بناها هنوز در کشورجا نیفاده و به رغم تکرار زمین لرزه ها، عمق احساسات یا ترس و هیجان به یک محدوده زمانی ختم می شود.
مهدی مهرور مدیرکل مدیریت بحران استانداری البرز باب سخن خود را با توصیه به مردم برای ایمن سازی بناها باز کرد و گفت: هرچند تجهیزات آتش نشانی و اقدامات کارشناسی در تمام سطوح به عمل آمده اما باید مردم موضوع بازسازی بافت های فرسوده و ایمن سازی ساختمان های غیر مقاوم را اولویت قرار دهند.
وی بیان کرد: در استان البرز اقدامات زیادی شده برای ارتقای تجهیزات و لوازم آتش نشانی به عمل آمده و آموزش های آگاهی بخش و پیشگیرانه به سطح مدرسه ها کشانده شده است .
مهرور گفت : از مردم انتظار داریم که ساختمان ها مستحکم بسازند و نظارت را به مهندسان بسپارند ، آئین نامه ۲۸۰۰ را رعایت کنند و اگر بناها را مستحکم بسازیم حادثه ای رخ نخواهد داد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری البرز بیان کرد: برای آماده سازی دستگاه های اجرایی نشست های متعدد با شهرداران، فرمانداران و دیگر مدیران برگزار شده است.
وی از احداث سالن های چند منظوره مدیریت بحران و احداث سایت های اسکان اضطراری ، تامین آب ، برق و سرویس های بهداشتی برای مواقع نیاز به عنوان بخشی از اقدامات استان البرز نام برد.
این مسئول گفت: آموزش ۴۵۰ هزار دانش آموز استان در سال تحصیلی جاری آغاز شده و در این زمینه اقدامات خوبی صورت گرفته است.
وی بیان کرد که اجرای طرح دوام در شهر کرج را داریم و داوطلبان واکنش اضطراری باهمکاری اورژانس ، هلال احمر، بهزیستی و غیره در محلات شهر کرج به عنوان پایلوت اجرایی شده و مردم آموزش می بینند و تجهیز می شوند.
مهرور گفت: طرح خادم نیز برای آمادگی مردم توسط هلال احمر استان البرز اجرایی شده است و در کنار این طرح ها بطور مستمر تجهیزات و امکانات امدادی را تقویت می کنیم.
وی بیان کرد که به تمام دستگاه های اجرایی استان ابلاغ شده تا ایمن سازی را در دستور کار داشته باشند و بطور مستمر مانور امدادی برگزار کنند .
مهرور گفت: تجهیز و ایمن سازی بیمارستان ها در چند سال اخیر آغاز شده و دراین زمینه برای نوسازی و استحکام این مراکز اعتبار ویژه اختصاص یافته است.
وی بیان کرد که تعیین تکلیف بافت های فرسوده با همکاری دفتر فنی استانداری و شهرداری ها در دست اقدام قرار گرفته است.
به گفته وی ،۱۴ کارگروه از جمله کارگروه سیل ، زلزله ، بیمه ، امنیت ، مخابرات ، خشکسالی و سوخت زیر مجموعه مدیریت بحران استانداری است که در بخش های مختلف فعالیت دارند.
وی گفت: در شهر پرجمعیت کرج شهرداری طرح جامعه خطرپذیری را انجام می دهد و تاکنون در اجرای این طرح گسل ها ی شهر را شناسایی شده اند.
این مسئول اظهار داشت: گسل های استان مشخص و ابلاغ شده است وبا رعایت حریم گسل ها و نگاه فنی به گسل ها ، شهرداری کرج طرح خطر پذیری را به مراحل نهایی رسانده است .
وی گفت: تلاش براین است که بر روی گسل ها ساخت وساز انجام نشود و اگر انجام شد با رعایت نکات ایمنی پیش برود.
این درحالی است که حدود یکهزار هکتار بافت فرسوده قدیمی و غیر مقاوم در کرج شناسایی شده است .
همچنین طبق آمار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان البرز تاکنون نزدیک به ۳۰ هزار واحد مسکونی غیرمقاوم روستایی در این استان شناسایی شده که در سال های اخیر با پرداخت تسهیلات با بهره ۴ درصدی بخشی از این واحدها مقاوم سازی و نوسازی شده است.
با این حال اگرچه باید اقدامات همه جانبه امدادی ملکه ذهن دست اندرکاران برای مواقع حادثه باشد اما برنامه عملی و پیشگیرانه مانند شناسایی دقیق گسل ها، بافت های فرسوده شهری و روستایی و جهادی کردن
طرح بازسازی و مقاوم سازی این بافت ها با تعیین تسهیلات و مشوق های مناسب اولویت کاری قرار گیرد ضمن آنکه بازسازی بناهای غیر مقاوم کشوربا رعایت نکات فنی و اصولی پیش برود.
اکنون نیز ظرفیت هایی مانند بسیج سازندگی ، تشکل های مردم نهاد ، مراکز خیریه و سرمایه های مالی و علمی بخش خصوصی وجود دارد که می توان با کمک این ظرفیت ها و مشارکت مردم ساختمان های مستحکم و مقاوم در برابر زلزله احداث کرد.
تغییر در فنون معماری و مهندسی سازه ها و مناسب سازی ساخت و سازها با وضعیت جغرافیایی کشور به کمک مراکز علمی ، تحقیقاتی و شرکت های دانش بنیان از اقداماتی است که در کنار تسهیلات اثر گذار خواهد بود.
همچنین تجمیع روستاهای کم جمعیت با استفاده از ظرفیت های مردمی و لحاظ کردن خدمات زیربنایی مناسب می تواند درکنار استحکام بخشی بنا به ساماندهی مناطق روستایی بینجامد.
بازسازی ونوسازی یا ساماندهی بافت های فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی اگر چه هزینه بر و زمانبر به نظر می رسد اما با سازوکارهای مناسب و کم هزینه مانند استفاده از فناوری های جدید دربخش ساخت وساز می توان را تسریع و بسامان کرد.
- 14
- 6
