تهران و تونل‌هایش/ زمزمه دریافت عوارض از ۵ تونل و یك اتوبان تهران

با این كه گوش تهرانی‌ها به خیلی چیزها عادت كرده و دیگر كمتر خبری می‌تواند شوكه‌شان كند ولی حالا كه شهرداری اراده کرده نسخه پولی شدن تونل‌های شهر را بنویسد، خبر كار خودش را كرده. هرچند ساعت ۱۴ دیروز روابط عمومی شهرداری با لحنی آرام متنی منتشر كرد و سعی داشت زهر «طرح دریافت عوارض از تونل‌های شهری» را بگیرد و می‌گفت كه این طرح هنوز به استحضار پیروز حناچی نیز نرسیده، چه رسد به مرحله تصویب، اما افكارعمومی راه خودش را رفت.

با این كه روابط عمومی تاكید داشت كه مدیریت شهری شرایط دشوار اقتصادی را درك می‌كند و هدفش ایجاد نگرانی برای مردم نیست و بنا ندارد هیچ طرحی را برخلاف مصالح شهر و منافع مردم اجرا كند ولی ذهن است دیگر، آن هم ذهن بدبین شده مردمی كه همین چند وقت پیش از زبان شهردارجدید شنیدند كه هزینه زندگی در تهران باید آن قدر بالا برود كه آنهایی كه از پس هزینه‌ها برنمی‌آیند بروند به حاشیه‌ها. 

دریافت عوارض از تونل‌های تهران كه به زبان خودمانی می‌شود پولی شدن این معابر البته حرف تازه‌ای نیست و سابقه‌اش برمی‌گردد به زمان شهرداری محمدباقر قالیباف، حدود سه سال قبل. آن زمان برنامه همین بود كه از تونل‌های درون شهری عوارض نقدی گرفته شود و هركه ازاین معابر می‌گذرد هزینه اش را بپردازد كه معلوم نشد به چه دلیل این برنامه متوقف شد. شهرداری هیچ‌گاه درباره این توقف به شهروندان توضیح نداد ولی گفته می‌شد لایحه «اخذ عوارض تردد از معابرخاص شهری» به خواست شهرداری از دستوركار شورای شهر خارج شده است. 

در این سه سال شهرداری و شورای شهر تهران زیرورو شده است و تشكیلات مدیریت شهری به واسطه ورود آدم‌های جدید به كلی متحول شده ولی حالا بعد از سه سال بازهم همان حرف‌های قبلی زده می‌شود، حرف از پولی شدن تونل‌ها بدون این كه گفته شود چرا و به چه دلیل. 

تهران و تونل هایش

تونل‌های نیایش،‌ رسالت و توحید سه تونل شناخته شده و پر رفت و آمد تهران هستند كه هم این‌بار و هم سه سال قبل نامشان برای پرداخت عوارض برده شد، ولی دو نامی كه جدید مطرح شده تونل‌های شهدای غزه و امیركبیر هستند، در كنار اتوبان دو طبقه صدر. 

تونل شهدای غزه از نظر تاریخ افتتاح، ششمین تونل تهران است كه ۳۲۵۶ متر طول دارد و مرداد سال گذشته همراه با ادامه غربی بزرگراه شهید حكیم آن هم با روش حفاری اتریشی ساخته شد. اتوبان صدر نیز كه نام سابقش «دوگل» بوده ۱۱ كیلومتر طول دارد و البته طولانی‌ترین بزرگراه طبقاتی ایران محسوب می‌شود كه طبقه رویی آن ۶۴۰ میلیارد تومان خرج برداشت و آذر ۹۲ افتتاح شد. 

گرچه طبقاتی شدن اتوبان صدر یكی از پرحاشیه‌ترین پروژه‌های شهری تهران بوده و است، ولی شاید تونل امیركبیر كم از آن نداشته باشد، تونلی بلاتكلیف و سرگردان كه قرار است راه ماشین‌ها را از اتوبان امام علی(ع) به سه‌راه امین‌حضور و برعكس بازكند، ولی آن‌قدر دركلاف سردرگمش گیر كرده كه فعلا خبری از آغاز به كارش نیست. سال ۹۸ كه برسد دقیقا ده سال از زمان كلنگ‌زنی این پروژه می‌گذرد كه زمانی گفته می‌شد برایش ۲۰۰ میلیارد تومان خرج شده، اما چون پروژه هنوز ادامه دارد رقم باید بالاتر از این حرف‌ها باشد. 

به غیر از این سه كه در لیست دریافت عوارض قرار دارند، تونل‌های نیایش، رسالت و توحید سروسامان یافته‌ترند، هرچند حرف و حدیث درباره آنها نیز كم نیست و توحید را همه به تهویه نامناسب هوایش می‌شناسند و رسالت را به شلوغی و ترافیك مداومش. تونل توحید یك تونل دوقلوست با ۲۱۳۶ متر طول و سه خط عبوری در هر باند كه سال ۸۸ افتتاح شد. این تونل از بزرگراه چمران آغاز می‌شود و در بزرگراه نواب به پایان می‌رسد و برای ساختش ۳۰۰ میلیارد تومان هزینه شده است. 

تونل رسالت نیز یك تونل نسبتا كوتاه ۹۵۰متری است كه سرو تهش میدان آفریقا و بزرگراه كردستان است كه ساخته شد برای كاهش بار ترافیكی بزرگراه شهید همت. ساخت تونل رسالت ۹ سال طول كشید و تابستان ۸۵ بهره‌برداری شد، تونلی كه به قیمت‌های آن سال‌ها ۶۰۰ میلیون تومان خرج برداشت. 

و اما تونل نیایش كه به بزرگراه صدر متصل می‌شود ده هزار و ۲۵۰ متر طول دارد و ۶۲ جت‌فن كه سال ۹۲ افتتاح شد و زیر بار ترافیك رفت. 

راننده‌هایی كه از این پنج تونل و این یك اتوبان استفاده می‌كنند حالا قرار است مشمول پرداخت عوارض شوند؛ عوارضی حدود ۳۰۰۰ تومان كه البته هنوز مسجل و قطعی نیست و با این كه قطعی نیست نظرات مخالف و موافقی به استقبالش آمده. 

سیاه و سفید طرح 

این‌كه عبور از تونل‌های شهری و اتوبان صدر مستلزم پرداخت هزینه باشد از دید عامه مردم نقطه‌ضعفی جدی است، شاید هم طرحی به ضرر مردم. این‌كه ممكن است خیلی‌ها بعد از پولی شدن این معابر، مسیرشان را تغییر دهند و بشوند مثل مردمی كه جاده قدیم جاجرود را به اتوبان تازه‌ساز اما گران پردیس ترجیح می‌دهند، یك نگرانی جدی است. پس‌زدن ترافیك ناشی از فرآیند دریافت عوارض از تونل‌ها به معابر كناری نیز یك دلمشغولی مهم است كه هر سه را محمدعلی پورنیا كارشناس مدیریت شهری همزمان مدنظر دارد. او به ما می‌گوید اگر این معابر با پول شهرداری و بودجه‌های دولتی و عوارض و مالیاتی كه مردم پرداخته‌اند، ساخته شده پس توجیهی ندارد كه برایشان عوارض تعیین شود. همچنین اگر مردم هرسال مجبورند عوارض خودرو و عوارض مشابه شهری پرداخت كنند چه لزومی دارد به پرداخت عوارض دیگری مجبور شوند.

او می‌گوید این تناقض‌ها باید شفاف شود و شهرداری توضیح دهد چرا می‌خواهد از معبری عمومی عوارض دریافت كند. پورنیا همچنین نگران اوضاع اقتصادی نامناسب مردم است مخصوصا كسانی كه با خودروی خویش كار می‌كنند و پرداخت عوارض درون‌شهری فشاری مضاعف برای آنهاست. او همچنین پیش‌بینی می‌كند پولی شدن تونل‌ها و اتوبان‌ها باعث ایجاد ترافیك‌های پرحجم در این معابر و پس‌زدن این ترافیك به معابر كناری باشد یعنی ایجاد دردسرهای جدید ترافیكی. 

نقطه مقابل این كارشناس اما آذرتشكر جامعه‌شناس شهری است كه می‌گوید با كل این پروژه موافق است ولی بشرطها و شروطها. او به جام‌جم توضیح می‌دهد افراد باید هزینه زندگی در تهران را پرداخت كنند و متوجه شوند كه این شهر از لحاظ زیست‌محیطی و ترافیكی به‌شدت در مضیقه است. او می‌گوید دریافت عوارض بیشتر از خودروهای تك‌نشین در تونل‌ها و اتوبان صدر می‌تواند یك پیشنهاد باشد تا افراد كمتری از خودروی شخصی خود در این مسیرها تردد كنند همچنین دریافت عوارض كمتر از خودروهای عمومی و خدماتی كه این دو در درازمدت، باعث كاهش آلودگی هوا و ترافیك می‌شود. 

تشكر می‌گوید این كه گفته می‌شود دریافت عوارض در تونل‌ها به معنی پرداخت مضاعف عوارض از جیب رانندگان است حرف درستی نیست چون وقتی اولویت‌های شهر را كنارهم می‌گذاریم منافع جمعی بر مصالح فردی برتری دارد. این كارشناس البته می‌گوید وقتی مردم به چنین برنامه‌هایی تن می‌دهند شهرداری نیز باید وظایف خود در قبال تقویت سیستم حمل و نقل عمومی را انجام دهد تا اگر واقعا هدف از اجرای چنین برنامه‌ای كاهش آلودگی هوا و مدیریت ترافیك است، اهداف محقق شود. 

البته گمانه‌ای وجود دارد كه بسیار قوی است و می‌گوید بحث پولی شدن تونل‌های شهر راهی است برای ایجاد درآمدهای پایدار برای شهرداری تهران، موضوعی كه تشكر گفت اگر حقیقت داشته باشد خالی از اشكال است چون بالاخره شهرداری باید منابع مالی‌اش را از جایی تامین كند. او اما می‌گوید هدف شهرداری هرچه هست باید شفاف و كامل با مردم در میان گذاشته شود تا مردم خودشان تصمیم بگیرند و داوطلبانه با شهرداری در اجرای برنامه‌هایش همراهی كنند وگرنه برنامه‌ای كه مردم درباره اش توجیه نشده باشند فقط با لجبازی افكارعمومی همراه می‌شود. 

مشكلات مالی شهرداری تهران موضوع قابل كتمانی نیست. در سال‌های گذشته شهرداری سعی كرده با فروش تراكم مخارج اداره تهران را تامین كند كه شاید به این هدف رسیده باشد اما تهران را از شهری قابل زیست دورتر كرده است. 

اوضاع نامناسب مالی شهرداری درسال آینده نیز تداوم خواهد داشت و طبق پیش‌بینی مجید فراهانی، عضو شورای شهرتهران، شهرداری در سال ۹۸ دست‌كم ۵۰۰۰ میلیارد تومان كسری بودجه خواهد شد؛ همین موضوع است كه گمانه‌ها نسبت به نیت خوابیده در پشت برنامه پولی كردن معابر را جدی‌تر می‌كند، ولی چه خوب است كه اگر واقعیت این است شهرداری همه حقیقت را بدون سانسور به مردم بگوید وگرنه درعالم بی‌خبری، مردم هرطور دلشان بخواهد تصمیم‌ها را حلاجی می‌كنند.