شاید باورش سخت باشد که استانبول زیبای کنونی، به فاصله‌ای کمتر از ۲۰سال قبل، یکی از کثیف‌ترین و آلوده‌ترین شهرهای منطقه خاورمیانه بود؛ پایتختی تاریخی که در سایه عبور ترکیه از هویت عثمانی-اسلامی و تمرکز حکومت جدید بر آنکارا، به حاشیه رفته و روزبه‌روز بر بحران‌های شهری آن اضافه شده بود. آسمان آلوده و پر از دود، سواحل کثیف، آلودگی ناشی از انتشار زباله‌ها در نقاط مختلف شهر و البته دسترسی محدود منازل به شبکه آب شهری ازجمله ویژگی‌های بارز استانبول در کمتر از ۲۰سال قبل به‌حساب می‌آمد. در چنین شرایطی، رجب طیب اردوغان، نامزد حزب رفاه اسلامی با پیروزی در انتخابات سال ۱۹۹۴به‌عنوان شهردار استانبول برگزیده شد. سایت خبری ترک پرس که مطالعات گسترده‌ای درباره تاریخ شهر استانبول (به‌ویژه در دوره معاصر) منتشر کرده در این زمینه می‌نویسد: شرایط استانبول به اندازه‌ای بحرانی بود که به باور بسیاری از راویان، امکان تغییر در آن وجود نداشت. اما این باور غلط بود و شهردار جدید توانست سرنوشت استانبول را تغییر دهد؛ از شهری آلوده و غرق در بدهی به یکی از زیباترین شهرهای خاورمیانه و شاید حتی جهان که به نماد توسعه اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری تبدیل شده است.
چگونه شهردار آلودگی را شکست داد؟
بخش عمده ساکنان استانبول در دهه۹۰ ناچار بودند برای تردد در سطح شهر در ماه‌های پایانی و سرد سال از ماسک استفاده کنند؛ چرا که میزان آلودگی ناشی از مصرف زغال‌سنگ تنفس در این شهر را سخت می‌کرد. راه‌حل برای همه مشخص بود؛ باید نظام گرمایش استانبول از زغال‌سنگ به گاز تغییر می‌کرد، اما هیچ مدیری قادر به اجرای این راه‌حل نبود چراکه واردات گاز هزینه بالایی داشت و بودجه شهرداری استانبول بسیار محدود بود و البته از سوی دیگر، بیش از ۲میلیارد دلار هم بدهی انباشته داشت؛ وضعیتی که ایجاد هرگونه تغییر ساختاری را غیرممکن می‌کرد.
اردوغان اما در نخستین قدم شرکت IGDAS را به‌منظور رایزنی‌های اولیه با روس‌ها و خرید گاز از این کشور تاسیس کرد. همزمان با طبقه ثروتمند و ساکنان مناطق مرفه استانبول وارد مذاکره شد و از آنها خواست مالیات پروژه لوله‌کشی گاز برای کل شهر را به‌طور یکجا، پیش از اجرای پروژه پرداخت کنند؛ درخواستی که در سایه وجود اعتماد متقابل میان شهردار و شهروندان با موافقت روبه‌رو شده و به این ترتیب، بودجه لازم برای عقد نخستین قرارداد با روس‌ها فراهم شد. در ادامه و برای تامین بودجه قراردادهای بعدی، به‌تدریج فرایند دریافت مالیات از طبقات متوسط و فقیر، در چارچوب متناسب با شرایط اقتصادی آنها تکمیل شده و لوله‌کشی مستقیم گاز به منازل شهروندان استانبول تا بیش از ۸۹درصد پیشرفت کرد. اینگونه تغییر منبع انرژی گرمایشی این شهر تاریخی، ظرف مدت کمتر از ۴سال از زغال‌سنگ به گاز محقق شده و به‌عبارت دیگر، بزرگ‌ترین مانع برای پایان آلودگی‌های استانبول از سر راه برداشته شد.
این تجربه تنها نمونه‌ای از موفقیت مدیریت شهری برای مهار بحرانها و بهبود کیفیت زندگی شهروندان استانبول است و موارد مشابه آن را می‌توان در مقابله با بحران آب، اصلاح ایرادات ساختاری در شبکه راه‌های مواصلاتی قدیمی، مکانیزه‌کردن سیستم دفع زباله و... دید؛ مواردی که طی کمتر از یک‌دهه چهره استانبول را تغییر داده و به یکی از زیباترین مقاصد گردشگری منطقه خاورمیانه تبدیل شده است.
- 11
- 2
