وعدههایی که محقق نشد
روزنامه همدلی، به دنبال قطعی آب در همدان و اعتراضات مردمی دراینباره وعدههایی از سوی مسئولان داده شد که به آنها چندان هم عمل نشد. علیاکبر محرابیان، وزیر نیرو، در این رابطه گفته بود:«از نقاط مختلف اطراف همدان در حال آبرسانی به همدان هستیم. امکانات، تجهیزات و لوازم موردنیاز از نقاط مختلف کشور و شرکتهای آبفا به این شهر ارسال شده و به طور شبانهروزی برای حل این مشکل در حال تلاش هستیم.» علیرضا قاسمیفرزاد، استاندار همدان، نیز اظهار کرده بود: «در شرایط کنونی تامین آب شرب مردم همدان در وضعیت باثباتی قرار دارد. مجموعا، از ۷۳چاهی که در اختیار آبفا قرار دارد، آب شرب همدان تامین میشود.» او از لزوم رسوبگیری و تعمیر و بازسازی پمپهای آب به دلیل استفاده طولانیمدت از این چاهها طی سالیان متمادی خبر داده بود؛ مسالهای قدیمی که گویا استانداری و سایر مسئولان شهر تازه به آن پی بردهاند و مشخص نیست به چه علت در تمام این سالها برای حل این معضل اقدام نشده است؛ نمونهای از وجود مدیریت واکنشی در کشور ما که سعید شهابینیا، عضو شورای شهر همدان، در توصیف آن میگوید: «در این شیوه مدیریت منتظر میمانند تا اتفاقی رخ دهد و بعد درباره آن تصمیمگیری کنند.»
استاندار همدان همچنین در تاریخ ۱۱شهریور از ثبات در وضعیت تامین آب همدان خبر داده و گفته بود:«طی اقدامات انجامشده تاکنون، آب مناسب، بهداشتی و سالمی را در اختیار شهروندان قرار دادهایم.» در همان تاریخ احمد وحیدی، وزیر کشور نیز در سفر به همدان و بازدید از طرح آبرسانی به همدان اظهار کرده بود:«در حال حاضر بسیج عمومی در استان شکل گرفته تا مشکل آب مردم همدان جبران شود. در مرحله اول تا هفته آینده این مشکل به شکل اضطراری حل میشود و چند هفته آینده به طور کامل حل خواهد شد.»
شهروندان همدانی چه میگویند؟
حالا چندروزی هم از وعده یکهفتهای وزیر کشور برای حل اضطراری مشکل آب در همدان گذشته است. برخی شهروندان همدانی اما از شرایط ناراضی هستند و میگویند نهتنها بهبودی در این شرایط ایجاد نشده که حتی آبرسانی با تانکر و توزیع آب معدنی بین مردم متوقف شده است. جالب آنکه به گفته شهروندان همدانی، تابلوهایی در شهر نصب شده که روی آن نوشته شده است: «آب معدنی به قیمت مصوب دولتی به فروش میرسد!»
یکی از شهروندان همدانی در این رابطه به هممیهن گفت: «این تابلو را که دیدم یاد تابلوهای فروش اجناس در شبهای عید افتادم که تاکید میکنند فروشندگان کالاهای خود را به قیمت دولتی بفروشند. آیا واقعا در چنین شرایطی باید آب معدنی به مردم بفروشند؟ تکلیف مردمی که به لحاظ اقتصادی شرایط ضعیفتری دارند، چیست؟ اصلا مگر قیمت دولتی آب معدنی برای خرید به تعداد زیاد ارزان است و برای مردمی که در چنین شرایط اقتصادی زندگی میکنند، راحت است؟»
یکی دیگر از شهروندان نیز ضمن تایید موضوع فروش آب به هممیهن گفت: «روزهایی که مردم به وضعیت آب اعتراض کردند، تانکرهایی در شهر میچرخید و آبرسانی میکرد. گاهی هم بستههای آب معدنی در اختیار مردم قرار میدادند. یک بار هم یک بسته ششتایی آب معدنی به ما دادند، اما حالا آبرسانی نیست و مردم خودشان باید آب را تهیه کنند که باز هم هزینه زیادی را روی دوش شهروندان گذاشته است.» آنطور که شهروندان همدانی میگویند، جیرهبندی آب در شهر به صورت چرخشی شده است. یک منطقه از صبح تا ساعت دو بعدازظهر آب دارد و گروه دیگر از ساعت دو تا هشت شب. در طول شب اما هیچیک آب ندارند. آبی که البته به گفته شهروندانی که با هممیهن گفتوگو کردهاند کیفیتی بسیار نازل داشته و بدبو و بدرنگ است.
راهکارهایی که نادیده گرفته شد
آب شهر همدان از دو نقطه تامین میشود؛ یکی چاههای آب موجود در دشتهای همدان و بهار و یکی هم از طریق سد اکباتان. آب از این مراکز وارد چرخه تصفیه شده و بعد وارد شهر میشوند. با این وجود شهروندان همدان با تنش شدید آبی مواجه شده و سلامتشان مورد تهدید قرار گرفته است.
سعید شهابینیا، عضو شورای شهر همدان، به هممیهن میگوید: «آب منطقهای و اداره آب و فاضلاب میگویند مشکل آب در همدان مربوط به امروز نیست، که البته درست میگویند. مشکل آن بود که رینگ آب نیمهشرقی و غربی استان به یکدیگر وصل نبودند. یعنی سیستم آبرسانی غرب شهر از چاه و شرق شهر از آب سد اکباتان تامین میشد که حالا با توجه به کاهش بارشها، آب سد نیز کاهش یافته است. درحالیکه یکی از راهکارها برای جلوگیری از وضعیت فعلی آن بود که اتصال رینگ دو نیمه شهر پیگیری شود که نشد و گفتند مشکل بودجه داشتیم و حدودا ۲۰۰میلیارد تومان هزینه میطلبید، با این حال امسال این کار انجام شد.»
محمد سوزنچی، کارشناس محیطزیست، نیز ضمن تایید عدم اتصال رینگ آبرسانی در دو نیمه شهر همدان به هممیهن گفت: «در همدان رینگ آبرسانی وجود نداشت. اگر مثلا سد اکباتان از مدار خارج میشد، چاهها به نقطه شرقی شهر آب میدادند، اما نقاط غربی شهر از آب محروم میشد. حدود سه یا چهار سال پیش مسئولان شهر جشنی را با عنوان افتتاح رینگ آب در همدان برگزار کرده و از رینگ آب شهری همدان بهرهبرداری کردند. با این حال یکی از کارشناسان به ما اعلام کرد که مسئولان مربوطه حاضر به تست این رینگ نیستند، یعنی سد اکباتان را از مدار خارج نمیکردند تا مشخص شود که آب به غرب شهر هم میرسد یا نه.»
او اضافه کرد: «در نتیجهی عدم انجام همین تست، با اینکه به دلیل کاهش دبی آب سد اکباتان تعدادی از چاهها را به خط آبرسانی شهری اضافه کرده بودند، اما باز هم شاهد عدم آبرسانی به قسمتهای غربی و جنوبی شهر و بهویژه در شهرکها و مناطق کمبرخوردار همدان بودیم. ایندرحالیست که مناطق برخوردارتر که از وضعیت اجتماعی و مالی بهتری برخوردار بودند، میتوانستند آب معدنی تامین کرده یا آب مورد نیاز خود را از طریق باغها مهیا کنند؛ مثلا شهرک شهید بهشتی یا شهید مدنی طی این ۲۸ روزبه مدت ۱۱روز اصلا آب نداشتند.»
سوزنچی با بیان اینکه ما اطلاعاتی داریم که شرکت آب و فاضلاب همدان در جلسهای با ستاد بحران شهر، گزارشی مبنی بر پیشبینی بحران فعلی آب ارائه کرده است، گفت: «بعد از فروردینماه اعلام شد که جیرهبندی آب بهتر است از اول خردادماه آغاز شود، اما بیتوجهی به این موضوع، باعث شد تا شهر همدان با بیش از سههزار سال تاریخ در حوزه آب و با وجود روانآبها و آبهای موجود در شهر و اطراف آن دچار بیآبی شد.»
ضرورت آغاز زودتر جیرهبندی آب به عنوان راهکاری برای پیشگیری از شرایط فعلی مسالهای است که البته به تایید شهابینیا نیز میرسد. او میگوید: «مشکل اصلی شهر همدان آن است که رودخانههای سطحی و شهری این شهر به فاضلاب وصل میشوند، اما اگر از سالهای قبل به این موضوع فکر کرده و آبهای رودخانهها را از فاضلاب جدا میکردند این اتفاقات رخ نمیداد. اما حالا آب سد اکباتان به دلیل این موضوع و همچنین عدم جیرهبندی به موقع آب کاهش یافت و سدی که با سرعت ۱۲۰۰لیتر در ثانیه آب بخشی از شهر همدان را تامین میکرد، ناگهان به ۴۰۰ لیتر بر ثانیه رسید که باعث افت شدید فشار آب در بخش عمدهای از شهر شد و به بخش عمدهای نیز آب نمیرسید.»
عضو شورای شهر همدان همچنان بر این نکته تاکید میکند که «در استان همدان به این موضوع افتخار میکنند که از نظر کاشت سیبزمینی و هندوانه رتبه اول یا دوم کشور را داریم، درحالیکه این محصولات پرآببر بوده و تنش آبی همدان را تشدید میکنند.» وی اضافه کرد: «با این حال استاندار دستور داده که از سال آینده این محصولات زیرکشت نروند، اما احتمالا اجرای آن به مشکل میخورد.»
تشدید مشکلات در مسکن مهر و شهرکها
آنطور که گفته میشود مسئولان شهر همدان اصرار دارند که جمعیت این شهر به یک میلیون نفر رسیده و تاکنون نیز دو شهرک و مسکن مهر به این شهر اضافه شدهاند. همچنین مسئولان شهر قصد دارند ۶۸۰ هکتار به منطقه شهری همدان اضافه کنند. این تصمیمگیریها درحالیست که به گفته کارشناسان، تنش آبی فعلی روی زندگی ساکنان مسکن مهر و شهرکهای جدید این شهر تاثیر بیشتری داشته است.
سعید شهابینیا، عضو شورای شهر همدان، میگوید: «امکان جلوگیری از بروز این مشکل از قبل وجود داشت، اما این کار را نکردند. روزهای اول برخی مناطق بین سه تا پنج روز آب نداشتند که با تانکر آبرسانی میشدند، اما امروز اوضاع کمی بهتر شده، هرچند که هنوز خوب نشده است. در حال حاضر مسکن مهر و مجموعههای مسکونی ساختهشده در شهر به دلیل حجم بالایی که دارند با مشکل نرسیدن آب به طبقات بالاتر در زمان افت فشار آب مواجه هستند. هنوز هم گزارشهایی دریافت میکنیم مبنی بر اینکه برخی مناطق از قطع یکی دو روزه آب شکایت دارند.»
او اضافه کرد: «مردم همدان از قدیم در منازلشان اکثرا چاه دارند. در بافت مرکزی ساختمانهای چندطبقه با مشکل زیادی مواجه نشدند، چون از چاه استفاده کردند و آب شرب را هم از بیرون تهیه میکردند. برخی هم از همان چاه برای آب شرب استفاده کردند.»
محمد سوزنچی، نیز دراینباره گفت: «در حال حاضر باغات اطراف شهر از آب بهرهمند بوده و روانآبها در شهر در جریان هستند. روستاهای اطراف نیز آب دارند، اما شهر همدان همچنان با قطعی آب مواجه است؛ مسالهای که نظیر آن طی جنگ هم مشاهده نشده است. سیستم آبرسانی شهر کهنه و فرسوده است و در این شرایط تعدادی از شهرکها به شهر اضافه شدهاند که نیاز به آبرسانی داشته و آب به همین تعداد شهرک که به شهر اضافه شده، نمیرسد. همچنین برقشان هم مشکل دارد و حتی شبکه فاضلاب برایشان طراحی نشده است.»
شیوع بیماری گوارشی به دلیل کیفیت نامطلوب آب سد تالوار
یکی از مسائلی که مردم همدان از آن شکایت دارند، کیفیت نامطلوب آب جاری در لولههاست؛ آبی که رنگوبوی بسیار بدی دارد و تنها برای نظافت استفاده میشود. شهروندان همدانی میگویند این وضعیت سلامت مردم را به خطر انداخته، تا جایی که برخی از شهروندان به دلیل خارش پوست و مشکلات گوارشی به درمانگاهها مراجعه میکنند. کارشناسان یکی از دلایل این موضوع را ورود آب تصفیهنشده به چرخه آب شهر میدانند. آنها معتقدند آب تصفیهنشده از چاههای اطراف و البته سد تالوار که پروژه آن هنوز به اتمام نرسیده است، بدون تصفیه وارد چرخه آبی شهر شده است.
محمد سوزنچی، کارشناس محیط زیست، درباره سد تالوار گفت: «در سفر مقام رهبری به همدان ایشان تاکید کردند که مساله آب همدان برای همیشه حل شود. متاسفانه عدهای پروژه انتقال آب را برنامهریزی کردند که به لحاظ اصول محیط زیست اشتباه و آسیبرسان است، اما از آنجایی که این پروژهها پردرآمد هستند، پروژه سد تالوار مطرح و قرار شد این سد در منطقهای نزدیک بیجار و بین استانهای زنجان و کردستان ایجاد شود و به دو استان زنجان و همدان آبرسانی کند. بودجه احداث سد نیز از بودجه همدان و زنجان گذاشته شد.» وی اظهار کرد: «لولهگذاری از این سد ۱۸سال طول کشیده است که در این مدت شش سال، پیمانکاران هیچ کاری انجام ندادند و ضروری است افرادی که در این شش سال مسئولیتی در این زمینه داشتهاند، وادار به پاسخگویی شوند. در نهایت اعلام شد که لولهگذاری به همدان انجام شده است، اما مشاهدات ما نشان میدهد چنین اتفاقی رخ نداده است، زیرا در مسیر این سد به همدان، تصفیهخانه آب احداث نشده است.»
وی ادامه داد: «مسئولان مربوطه قصد داشتند آب سد را به تصفیهخانه شهید بهشتی برسانند که در ضلع مقابل شهر قرار دارد و از این تصفیهخانه آب را وارد شهر کنند که گزارشها حاکی از آن است که هنوز این اتفاق رخ نداده است.» این کارشناس محیطزیست گفت: «ما اخباری شنیدیم مبنی بر اینکه آب را مستقیما وارد چرخه آب شهری کردهاند، نکته قابل توجه آنکه آبی که در لولهها جریان دارد اصلا قابل خوردن نیست و شبکه بهداشت تاکید میکند که آب را بجوشانید و مصرف کنید، زیرا آلودگی دارد. البته این نکته چندان هم عجیب نیست، زیرا آبی که از لولهها میآید زردرنگ و بدبو است. از طرف دیگر آب تعدادی از چاههای کشاورزی را نیز به شبکه آب شهر وصل کردند، اما اطلاعاتی داریم که نشان میدهد این آبها نیز به صورت تصفیهنشده وارد شهر شده است و حتی اگر آب چاهها تمیز باشد، اما وارد چرخه تصفیه نشده است.»
وی گفت: «از همه بدتر آنکه بررسیهای میدانی ما نشان میدهد که این ماجرا در اداره آب و فاضلاب شکل نگرفته است بلکه کمکاری از ناحیه وزارت نیرو و به صورت مشخصتر شرکت آب منطقهای است. به این دلیل که آب خام تا مرحله تصفیهخانه برعهده وزارت نیرو بوده و بعد از تصفیه برعهده شرکت آب و فاضلاب است. گفته شده که آب سد تالوار به همدان رسیده است، اما ما همچنان در شرایط جیرهبندی هستیم.»
این کارشناس محیطزیست اضافه کرد: «مساله مهم آنکه دانشگاه سنندج با چهار پایاننامه درباره آرسنیک داشتن آب این سد اطلاعرسانی کرده است.»
نکته مهم آن است که در تیرماه سال جاری، احمدحسین فلاحی، نماینده همدان در مجلس، گفته بود: «آب سد تالوار «آرسنیک» دارد و قابل آشامیدن نیست. خواستند از سد تالوار به همدان آب وارد کنند که دارای آرسنیک است، خود استان زنجان نیز برای آشامیدنی از این سد استفاده نمیکند.»
شهابینیا، عضو شورای شهر همدان نیز درباره آلودگی آب گفت: «نمیتوان گفت به صورت صددرصد آب جاری از لوله بیکیفیت است. گاهی فقط زمان باز کردن شیر آب، چنین وضعیتی وجود دارد و بعد از مدتی خوب میشود. اما برخی مناطق واقعا آب خوبی ندارند که یکی از علل این موضوع آسیبی است که قطع و وصلی آب به لولهها میرساند و باعث شکستگی میشود، در نتیجه گل و لای وارد لوله آب میشود.» او ادامه داد: «دانشگاه علوم پزشکی میگوید آب سالم است اما من نمیدانم صددرصد آب سالم است یا نه، ممکن است برخی جاها این اتفاق بیفتد و آب کدر باشد. از کوی امام رضا که مسکن مهر در این منطقه ساخته شده بازدید کردم و متوجه شدم که آب، کیفیت خوبی ندارد. هنوز هم تماس میگیرند و از کیفیت بد آب گلایه میکنند.» این عضو شورای شهر در پاسخ به این سوال که «آیا آب از سد تالوار و چاههای کشاورزی به صورت غیرتصفیهشده وارد سیستم آب شهر شده است یا نه؟»، گفت: «تا جایی که ما بازدید کردیم، آب چاهها همه وارد تصفیهخانه میشود و از آنجا به شهر منتقل میشود، اما در نهایت اطلاعی ندارم و نمیتوانم نظر بدهم.»
سد اکباتان قربانی ناکارآمدیها و سودجوییها
در حالیکه این روزها از کاهش دبی سد اکباتان و تاثیر شدید آن بر تنش آبی همدان گفته میشود، دو سال پیش یعنی در سال ۱۳۹۹ در همدان جشنی با عنوان «جشن سرریز سد اکباتان» برگزار و اعلام شد که آب سد چنان زیاد شده که سرریز کرده است و حتی از مدیران شهری و استانی تقدیر شد. با این اوصاف کاهش آب طی دو سال تاملبرانگیز است.
محمد سوزنچی، کارشناس محیطزیست و رئیس هیاتمدیره انجمن ایمن شهر هگمتانه فعال در حوزه منابع آب و خاک، دراینباره توضیح میدهد: «کاهش آب سد چندین عامل دارد، یکی ورود به دوره خشکسالی است، اما درباره جشن سرریز سد واقعیت ماجرا چیز دیگری است، به این معنا که کف سد پر از رسوب شده و باعث سرریز سد شده بود، نه به دلیل افزایش آب. در حال حاضر یکسوم سد را رسوبات تشکیل میدهد و حجم رسوبات سد در فاصله بسیار کمی از تاج (ارتفاع) قبلی سد قرار گرفته است.»
وی اضافه کرد: «این سد دو تاج داشت که قرار بود یا تاج سد را افزایش بدهند، یا آن را لایروبی کنند که در نهایت به دلیل سود بیشتر پروژههای عمرانی تصمیم گرفته شد که تاج سد را افزایش بدهند. حالا وقتی به سد اکباتان بروید، متوجه میشوید که لایههای رسوبی تا تاج قبلی ارتفاع یافته است. اما همچنان آقایان تصمیم دارند که وقت و هزینه را صرف تاجگذاری برای سد بکنند و نه لایروبی آن. لایههای رسوبی سد از نظر ریالی قیمت داشته و قابل فروش است، زیرا به شدت برای خاک کشاورزی مناسب است. با این حال چند روز پیش شرکت آبمنطقهای همدان اعلام کرد که ما فراخوان لایروبی سد را دادهایم، اما هیچکس حضور پیدا نکرده است. به این دلیل که بودجه نداریم، درحالیکه او موظف است برای لایروبی سد از دولت بودجه بگیرد.»
سوزنچی دراینباره گفت: «سد اکباتان با مشکلات دیگری نیز مواجه است. در بالادست این سد معدنی وجود دارد که رسوبات ناشی از آن وارد سد میشود و هیچیک از استانداردهای جلوگیری از ورود رسوبات به این سد توسط وزارت صمت انجام نشده است. از طرف دیگر، باغهایی که در بالادست سد احداث شده، حجم زیادی از آبهای منطقه را گرفته است و فاضلاب آنها نیز به داخل سد میریزد. در این حوزه اداره منابع طبیعی همدان باید پاسخگو باشد که چرا برای جلوگیری از احداث این تعداد باغ در کوهها اقدامی انجام نداده است.»
وی ادامه داد: «یکی دیگر از مشکلات سد اکباتان، مربوط به چاههای غیرمجازی است که در دشتهای همدان وجود دارد. به صورتی که بنابر آمارهای رسمی در هر یک از دشتهای همدان چهار هزار چاه غیرمجاز وجود دارد که البته تعداد چاههای غیرمجاز شناسایی نشده میتواند بیش از این رقم باشد. برای حل این معضل، اقدامات صورت گرفته کافی نبود و کمکاری زیادی مشهود است. از همه بدتر اینکه، شرکت آب منطقهای برای حل بحران آب اعلام کرد از روش کنترل هوشمند و تعیین سهمیه آب استفاده میکنیم، درحالیکه بسیاری از این کنتورهای هوشمند عملکرد غیراستانداردی دارند.»
سوزنچی گفت: «چاههای عمیق تاثیری در میزان آب سد اکباتان ندارند، اما روی چاههایی که آب شهر را تامین میکند، تاثیر زیادی دارند. فاصله دشت بهار تا شهر همدان ۱۵ کیلومتر است. مردم در دشت بهار ۴۰ سال پیش در عمق دو سه متری به آب میرسیدند، زیرا زهاب الوند به دشت بهار میریزد، اما امروز چاههای این دشت برای رسیدن به آب باید به ۶۵ متر برسند، حتی در برخی نقاط این عدد به ۱۲۰ متر میرسد، یعنی در عمل ما سفرههای آب زیرزمینی را خشک کردهایم.»
تولید برق به قیمت خشکسالی در همدان
وی با تاکید بر اینکه «جابهجایی و انتقال آب، رفتاری نادرست و بحرانساز است»، اظهار کرد: «در همدان پروژه بینالمللی ایجاد شبکه فاضلاب و تصفیه فاضلاب انجام شد. یعنی میخواهند آب را تصفیه کرده و آب تصفیهشده را به کشاورزان پاییندست همدان بدهند تا آب وارد سفرههای زیرزمینی شوند. اما با دخالت نمایندگان مجلس و وزرا آب تصفیهخانه همدان مستقیما به مسافت ۵۰ کیلومتر به سمت نیروگاه شهید مفتح لولهگذاری شد تا آب این نیروگاه تامین شود. به علاوه اینکه برای تصفیه املاح آب واردشده به این نیروگاه هزینهای دوبرابری برای احداث تصفیهخانه در نزدیکی آن نیز انجام شد.»
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه «این نیروگاه برق و همچنین چاههای غیرمجاز و اضافه برداشت چاههای مجاز در دشت کبودرآهنگ بزرگترین بحران محیطزیستی در همین دشت را رقم زدهاند»، گفت: «در حال حاضر فروچالههای عظیمی در کنار این نیروگاه ایجاد شده و حدود ۳۰ روستا در این منطقه به دلیل نبود آب، خالی از سکنه شدهاند و هنوز هم بسیاری از روستاها با تانکر آبرسانی میشوند. ایندرحالیست که برق تولید شده در این نیروگاه، برای همدان نیست و به سایر نقاط کشور میرود. یعنی آب را در همدان خشک میکنند و برق تولید میکنند، برای خارج از همدان و در داخل همدان، باید از سد تالوار آب بگیریم.»
از بازداشتشدگان چه خبر؟
اواخر هفته گذشته، فرماندار همدان از دستگیری ۲۵نفر از معترضان به شرایط آبی این شهر خبرداد و اعلام کرد که ۲۰ نفر از این افراد از خارج از همدان وارد اعتراضات شدهاند. شهابینیا، عضو شورای شهر همدان در اینباره میگوید: «ما با فرمانده نیروی انتظامی صحبت کردیم و به ما گفته شد، با این افراد صحبت کرده و آزادشان کنیم. به هر حال، آب قطع شده برخی دچار مشکل شدهاند و فکر نمیکنیم مشکل خاصی باشد، مگر آنهایی که از سایر استانها آمده باشند که من دراینباره سوال نکردهام.»
شادی مکی
- 14
- 5