روزنامه جهان صنعت نوشت: در هیچ کدام از آمارهای رسمی یا گزارش‌های عملکرد دولت‌ها، گزارشی که نشان بدهد، برای آب، این ابربحران دهه‌های آینده اقدامی انجام شده است، خبری نیست؛ نه این دولت و نه دولت‌های قبلی. حداکثر اقدامی که شده، مدیریت روزهای بحرانی بوده است، در حالی که فلات ایران روز به روز خشک‌تر می‌شود و پیامدهای این خشکسالی هر روز نگران‌کننده‌تر.
اگرچه در بین کشورهای خاورمیانه بعد از پاکستان و ترکیه بالاترین آب تجدیدپذیر را داریم، اما آمارها نشان می‌دهد در میان کشورهای بر پایه مجموع منابع تجدیدپذیر آب، رتبه ۱۱۴ به ایران تعلق دارد، اما این بدان معنا نیست که اوضاع آبی ایران اصلا خوب نیست. براساس گزارش‌های رسمی، میزان آب تجدیدپذیر در ایران به میزان ۱۳۰۰ مترمکعب برای هر نفر در سال است که این عدد نشان می‌دهد از نظر سرانه آب تجدیدپذیر برای هر نفر ایران جزو کشورهای رده پایین قرار دارد.
کارشناسان می‌گویند برای درک بیشتر ابربحران آب، میزان آب موجود پشت سدها را باید بر جمعیت تقسیم کنیم تا مقدار سرانه آب تجدیدپذیر کشور را به دست بیاوریم. این حساب و کتاب، اما نتیجه خوبی هم ندارد زیرا پس از تقسیم جمعیت بر مقدار آب رتبه ایران پایین‌تر می‌رود و به رتبه ۱۵۶ از ۲۵۶ کشور می‌رسیم که بیانگر متوسط سالانه مقدار آب تجدیدپذیر کشور ۱۳۰۰ مترمکعب برای هر نفر است. عوامل بی‌شماری را می‌توان مثال زد که بحران آب را در ایران تشدید می‌کنند؛ از برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی برای کشاورزی گرفته تا کشت بدون استراتژی. در کنار این عوامل سدسازی‌ها هم بر خشک شدن بیشتر کشور دامن زده‌اند.
براساس اعلام وزارت نیرو، به‌طور میانگین ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی، ۷ درصد برای شرب و ۳ درصد در صنعت مصرف می‌شود، این در حالی که صنعت ۲۰ برابر کشاورزی شغل ایجاد می‌کند. نگران‌کننده‌ترین بخش ماجرا این است که حدود ۸۰۰ هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز در کشور که سالانه بالغ بر ۴۵ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی کشور را استخراج می‌کنند، غیرمجاز هستند. هرچند وزارت نیرو می‌گوید همه این ۸۰۰ هزار چاه فعال به شکل برابر در برداشت از آب‌های زیرزمینی سهیم نیستند، با این حال ۸۵ درصد از ۴۵ میلیارد آبی که به صورت سالانه از آبخوان‌ها (منابع آب زیرزمینی) برداشت می‌شود، توسط چاه‌های مجاز می‌شود؛ چاه‌هایی که نقش موثری در تشدید بحران آبی در دشت‌های مختلف کشور دارند.
اقدامات پراکنده، سیاست‌گذاری‌های غیرواقعی
این تصویر نگران‌کننده، اما هر سال در فصول گرم سال برای اینکه مردم را نسبت به کاهش مصرف تشویق کند، به کرات در رسانه‌های گزارش می‌شود، اما به محض عبور از پیک مصرف، آب دیگر مساله هیچ کس نیست. این در حالی است که به تعویق انداختن این بحران می‌تواند بحران‌های اجتماعی بزرگ‌تر ایجاد کند. کارشناسان مدام در این رابطه هشدار می‌دهند. حتی صدای نهادهای پژوهشی مثل مرکز پژوهش‌های مجلس هم درآمده است که هشدار می‌دهد امروز روز رسیدگی به بحران آب است و به جای هزینه کردن بودجه‌های این بخش برای امور دیگر، باید حل و فصل بحران آب در سرفصل اولویت‌های سیاست‌گذاری کشور قرار بگیرد.
در حال حاضر مهمترین برنامه راهبردی دولت سیزدهم برای آب، برنامه هفتم است؛ برنامه‌ای که به اذعان مرکز پژوهش‌های مجلس، نگاه واقع‌بینانه‌ای به مشکلات این بخش نداشته و احکام منطبق بر مشکلات نیست . مرکز پژوهش‌ها در بررسی فصل آب برنامه هفتم توسعه در گزارشی نوشت: «در واقع، اکنون مساله این است که چگونه باز تخصیص آب بر مبنای پایداری سرزمین و در نظر گرفتن حقآبههای زیست‌محیطی و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی اصلاح شود. بررسی‌های مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران نشان می‌دهد که این امر، بدون پذیرش یک دوره ۱۰ساله ریاضت آبی در کشور که در آن از یک‌سو، دولتمردان و سیاستگذاران با پذیرش این واقعیت ابزارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی لازم را تدارک دیده و شرایط لازم برای اجرای آن را فراهم کنند و در کنار آنها بهره‌برداران و مصرف‌کنندگان با تغییر در روش‌های مصرف و مدیریت آب و سازگاری با شرایط جدید آبی، راهکارهای اجرایی لازم را به‌کار گیرند، امکان‌پذیر نیست.» کارشناسان معتقدند که این برنامه هیچ پیش‌بینی‌ای برای مدیریت منابع آب کشور ندارد و دستکم در حوزه آب از کیفیت قانونگذاری و پشتوانه کارشناسی آن کاسته شده است.
ترسناک و هولناک
رضا حاجی‌کریم رییس هیات‌مدیره فدراسیون صنعت آب می‌گوید: دورنمای آب ترسناک و نگران‌کننده است. او درباره سرانجام برنامه‌های تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی باتوجه به برداشت‌هایی که از چاه‌ها انجام می‌شود، گفته است: در دیدگاه کلان اینکه بنا بر آمار رسمی وزارت نیرو ذخایر تجدیدپذیر کشور ۱۰۳ میلیارد مترمکعب در سال و بنا بر آمار بسیاری اماکن پژوهشی و تحقیقاتی این عدد ۸۹ میلیارد مترمکعب در سال است، از آن سوی ماجرا ما حدود ۹۴ میلیارد مترمکعب در سال مصرف آب داریم، یعنی طبق آمار رسمی وزارت نیرو اکنون ۹۴ درصد ذخایر و بر پایه آمار محافل پژوهشی بالای صددرصد از آب تجدیدپذیر را استفاده می‌کنیم که مابه‌التفاوت را هم از ذخایر تجدیدناپذیر برداشت می‌کنیم. رییس هیات‌مدیره فدراسیون صنعت آب به ایلنا گفته است: طبق آمار رسمی وزارت نیرو اکنون ۹۴ درصد ذخایر و بر پایه آمار محافل پژوهشی بالای صددرصد از آب تجدیدپذیر را استفاده می‌کنیم که مابه‌التفاوت را هم از ذخایر تجدیدناپذیر برداشت می‌کنیم.
به گفته وی، در حال حاضر از ذخایر تجدیدناپذیر هم که میزان آن ۴۰۰ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود، حدود یک‌سوم یعنی ۱۴۰ میلیارد مترمکعب را برداشت کرده‌ایم. بنا به گزارش اخیر فرهنگستان علوم سالی ۱۶ میلیارد مترمکعب از این ذخایر تجدیدناپذیر استفاده می‌کنیم که برای تجدید آن نیازمند میلیون‌ها سال زمان است.
حاجی‌کریم براین باور است که اگر حسابرسی این اعداد و وضعیت منابع آبی را در نظر بگیریم می‌بینیم نه‌تنها آستانه تنش را رد کرده‌ایم، بلکه در جایی هستیم که هیچ تعریفی برای استاندارد، مرجع و رفرنس‌ها وجود ندارد. او اضافه می‌کند: یعنی براساس شاخص تنش آبی، شاخص WTA، شاخص فالکوما یا پایداری آب؛ یا در وضعیت بسیار بد یا در وضعیت بدی هستیم؛ یعنی در هیچ شاخصی متوسط هم نیستیم و اگر به این مساله موضوع تالاب‌ها و ظرفیت محدود شیرین‌سازی آب در سواحل جنوبی را هم اضافه کنیم، مشاهده می‌کنیم که نیازمند بازنگری کلان در سیاست‌های آمایشی، نظام مصرف و تخصیص هستیم. وقتی وضعیت این‌گونه است، طبیعتا اقدامات مقطعی مثل حفر چاه در تهران و تعادل‌بخشی پاسخگو نیست.
بنا‌به روایت رییس هیات‌مدیره فدراسیون صنعت آب، امروز در جایی که اکنون هستیم نشان می‌دهد که چقدر در تعادل‌بخشی موفق عمل کرده‌ایم. با وضعیت فعلی در سال ۱۴۳۵ ما ۳/۱ میلیون فرصت شغلی را از دست می‌دهیم و تامین آب شرب ۵/۱۸ میلیون نفر با مخاطره مواجه می‌شود و از سمت دیگر ماجرای دورنما بسیار هولناک است.
او تاکید می‌کند: تصور افکار عمومی این است که یکی از گزینه‌ها برای حل مشکل آب شیرین‌سازی آب در سواحل جنوبی است، اما واقعیت این است که برای استفاده از این ظرفیت اگر تمام طر‌ح‌های در حال توسعه، طراحی و احداث به بهره‌برداری برسد فقط یک میلیارد مترمکعب در سال را شامل می‌شود که این کمترین هزینه این آب یک یورو به ازای هر مترمکعب است که نه میزان آن جوابگوی نیاز ما بوده و نه قیمت آن به‌صرفه است.
به گفته وی، با آب حاصل از شیرین‌سازی فقط می‌توان رفع تشنگی کرد، آبی نیست که بتوان کشاورزی، ایجاد اشتغال کرد یا به عنوان منبع پایدار به آن نگاه کنیم، در هر حال دورنمای آب ترسناک و نگران‌کننده است.
- 13
- 4
