روز بدون کیسه‌‌های پلاستیکی

اینجا همه چیز درهم است و تر و خشک به پای هم می‌سوزند. این خلاصه وضعیت کاغذ، مقوا، شیشه، پلاستیک، قطعات فلزی و کمپوست، زباله خطرناک و سایر زباله‌ها در سطح شهر است که از سال‌های گذشته قرار بوده به درستی تفکیک شوند، اما همواره طرح‌ها نیمه‌کاره مانده و وضعیت همان مانده است که از قبل بوده است.

هر چه جمعیت بیشتر، تولید زباله به مراتب زیادتر؛ مساله‌ای که نمی‌توان آن را کتمان کرد. حال تصور کنید با رشد مهاجرت و گسترش روزافزون جمعیت در تهران روزانه میزان تولید زباله چقدر خواهد بود. مساله که اکنون یکی از دغدغه‌های مدیران شهر است، چرا که بازیافت و دفن زباله تاثیر شگرفی در محیط‌زیست دارد و در صورت عدم تفکیک زباله‌های خشک هزینه‌های بسیاری به مدیریت شهری تحمیل می‌شود که این امر تنها با مشارکت شهروندان اجرایی است. از سوی دیگر، زباله طلای کثیف با عیاری است. آن چنان که به جای استفاده از مواد خام برای تولید محصولات نو می‌توان از مواد بازیافتی استفاده کرد.

برای مثال شیشه فرسوده نمی‌شود و با دفعات بسیار می‌توان آن را بازیافت کرد و موارد بازیافتی دیگر که هر کدام در تولید و ساخت مجدد نقش بسزایی دارند. براساس اعلام آمارها حدود ۹۵‌درصد زباله‌‌های تفکیک شده شهر تهران بازیافت می‌شود و پنج‌درصد باقی زباله‌‌هایی است که مردم به اشتباه تفکیک می‌‌کنند و قابل بازیافت نیستند. در واقع تفکیک زباله به معنی جداسازی زباله‌‌ها به دو گروه تروخشک است. زباله خشک شامل؛ چوب و محصولات وابسته به آن، فلزات و شیشه هستند و زباله تر را نیز می‌‌توان بر اساس قابل تجزیه‌بودن یا تجدیدناپذیری تفکیک کرد. با وجود این، زباله‌های خانگی نیز دو دسته هستند.

یکی پسماند تر نظیر انواع باقی‌ مانده مواد غذایی، میوه و سبزی‌ها و دیگری پسماند خشک نظیر انواع پلاستیک و لاستیک، فلزات و قوطی‌های کنسرو، شیشه‌‌ها و ظروف شیشه ‌ای، کاغذ و مقوا، ظروف یک‌ بارمصرف و نان خشک. آن چه در این میان چشمگیر است این است که حدود ۲۵۰ تا ۵۰۰ سال طول می‌کشد پلاستیک‌ها تجزیه شوند. حال با توجه به دنیای مدرن و راحت طلبی استفاده از ظروف یک بار مصرف در میان مردم ترویج دارد و اگر پلاستیک‌ها در طبیعت رها شوند به‌طور قطع بلای جان انسان‌ها خواهند بود، چون طبیعت به‌سختی مواد پلاستیکی را هضم می‌کند. آن گاه با فاجعه زیست‌محیطی روبه‌رو خواهیم شد. کما اینکه هم‌اکنون هم شاهد این مساله هستیم.

بحران تفکیک زباله

بیست و یکم تیر «روز بدون پلاستیک» یا «روز بدون کیسه‌‌های پلاستیکی» نامیده شده است. رویکردی که اهمیت تفکیک زباله را نشان می‌دهد. گرچه انتخاب روزهای نمادین به شهروندان یادآوری می‌کند که به‌راحتی از کنار چنین مسائلی نگذرند، اما برای حصول نتیجه کارآمد باید پا را فراتر گذاشت و تنها به اقدامات سمبلیک متمرکز نشد. حتی در طول ۱۲ سالی که محمد قالیباف سکان دار شهرداری تهران بود، تنها در یک دوره کوتاه‌مدت شهروندان تفکیک زباله در مبدأ را انجام دادند، اما به‌دلیل آماده نبودن زیرساخت‌‌ها در سازمان پسماند، امکان جمع‌آوری از مبدأ نبود و این طرح اجرایی نشد.

در واقع برای اینکه تفکیک زباله‌ها به درستی انجام و این مساله در شهروندان نهادینه شود باید تدابیرخاصی را اندیشید، چرا که سالیان سال است مبحث تفکیک زباله به میان آمده ولی هنوز عده‌ای از شهروندان نمی‌دانند که باید زباله‌های مخصوص را در چگونه جداسازی کنند. معضلی که در مدیریت شهری مغفول مانده و هنوز نتواسته که با راهکارهای مناسب شهروندان را به تفکیک زباله خشک و تر ترغیب کند.

تمرکز بر طرح «بی‌زباله» تا روز طبیعت

بهمن امسال معاون آموزش و پژوهش سازمان محیط‌زیست از توزیع مخزن‌های جمع‌آوری زباله‌های خشک در سازمان حفاظت محیط‌زیست خبر داد و گفت که از اول دی تا ۱۳ فروردین تمرکز این سازمان روی طرح «بی زباله» است و سعی می‌کنیم ضریب حساسیت جامعه را نسبت به برخی از موضوعات محیط‌زیستی بالا ببریم. کاوه مدنی اظهار کرد: ما پسماند و زباله را به‌عنوان موضوعی که نقش مردم در آن بسیار زیاد است، انتخاب کردیم و اخلاق حکم می‌کند که اگر سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام کاری را از مردم مطالبه می‌کند، خود  نسبت به انجام آن کار پیش دستی کند.

معاون آموزش و پژوهش سازمان محیط‌زیست تاکید کرد: آغاز این کار از خودمان شاید آموزشی برای دولتی‌‌ها و مدیران کشور باشد تا بدانیم که برای تحقق هر امر مثبتی باید ابتدا خودمان پیشقدم شویم و از خودمان شروع کنیم. به همین علت ما با تمرکز بر اصل «از خودمان شروع کنیم» در حال هدایت طرح پسماند هستیم و اولین حرکت سازمان حفاظت محیط‌زیست در این زمینه اعلام ممنوعیت استفاده از آب بطری پلاستیکی بود تا پسماند پلاستیکی کاهش پیدا کند. او افزود: قبل از اینکه به مردم برای جمع کردن زباله‌ها اصرار و برای آنها حکم صادر کنیم، ۱۶ بهمن با همکاری کارکنان سازمان حفاظت محیط‌زیست و سمن‌ها نسبت به پاکسازی پارک «طبیعت پردیسان» اقدام کرده‌ایم، چراکه این جا محل هدایت محیط‌زیست کشور است.

 مدنی در ادامه‌ از توزیع مخزن‌های جمع‌آوری پسماند خشک در سازمان حفاظت محیط‌زیست خبر داد و گفت‌: ۱۶ بهمن امسال مخزن‌های جمع‌آوری پسماند خشک را در تمام اتاق‌های سازمان محیط‌زیست توزیع کردیم و این کار توسط بخش معاونت آموزش و پژوهش انجام شد. این کار شروعی است تا در سازمان محیط‌زیست یاد بگیریم که جداسازی زباله‌‌ها یک اصل است و نمی‌توانیم بدون جداسازی زباله در سازمان برای مملکت حکم صادر کنیم. به گزارش ایسنا، او با اشاره به اینکه نقش مردم ایران در بهبود وضعیت محیط‌زیست غیرقابل کتمان است، بیان کرد: حتی اگر تخریب محیط‌زیست توسط دولت صورت گرفته باشد، بهبود و احیای آن بدون مشارکت مردم ممکن نیست.

طرح بی‌‌‌نتیجه

«اکنون دو سه ماهی است که سازمان حفاظت از محیط‌زیست رئیس و مدیریت جدید دارد. شوک اول را این سازمان وقتی وارد کرد که آقای عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت که ما ۷۰‌درصد وقتمان را صرف مساله آب می‌‌کنیم.» اینها را اسماعیل کهرم، کارشناس محیط‌زیست در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌‌گوید.

او می‌افزاید: از این رو سوالاتی در ذهن بنده که ۴۴ سال در سازمان حفاظت محیط‌زیست هستم و آشنایی با مسائل آن دارم ایجاد شده است؛ اینکه آیا سازمان حفاظت محیط‌زیست مطالعه کافی روی مساله آب دارد؟ آیا از پرسنل لازم برخوردار است و آنها در این راستا آموزش دیده ‌اند؟ این وسط وظیفه وزارت نیرو چیست؟ این در حالی است که وزارت نیرو مسئول آب در داخل ایران اعم از سد، رودخانه و .... است.

کهرم ادامه می‌دهد: وزارت نیرو کارشناس و مهندس دارد و می‌تواند مسائل آب را بررسی کند و اقدامات لازم را انجام دهد. این کارشناس محیط‌زیست اظهار می‌‌کند: حال باید بگویم که طرح بی‌‌‌زباله سازمان حفاظت محیط‌زیست هم اثربخش نیست. او ادامه می‌‌دهد: در انگلستان روزهای سه‌شنبه مقوا، روزهای چهارشنبه باتری ماشین و روزهای پنجشنبه بطری، شیشه و پلاستیک را با همکاری مردم جمع ‌آوری می‌‌کنند و بعد خودرو‌های مخصوصی این زباله‌‌ها را با خود می‌برند.

به‌گفته او طرح تفکیک زباله از مبدأ در زمان آقای قالیباف در شهرداری با حدود ۵۲‌هزار نفر کارمند و در حدود ۶۰ اتاق عملیاتی شد. از سوی دیگر، قبل از سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت آموزش و پرورش این کار را کرد و سطل‌‌های جداگانه زرد، سبز و ... را در کلاس‌‌های مدرسه گذاشت. شما می‌‌دانید که تعداد مدارس، دانش‌آموزان و معلمان در ایران چقدر است؟ اما باز هم این اقدام در جامعه اثری نداشت. اگر به مدارس سری بزنید، هنوز تعداد بسیاری همین کار را انجام می‌دهند. او می‌افزاید: اینکه خبرنگاری بیاوریم، گزارش تهیه کند و عکس بگیرد که رنگ این سطل سبز است پس مواد قابل تجزیه باید در آن ریخته شوند یا سطل قرمز مخصوص پلاستیک است، یک برنامه آرمانی در همان محدوده سازمان حفاظت محیط‌زیست است که بیرون از آن اشاعه پیدا نمی‌کند. او اظهار می‌‌کند:

دفتر مرکزی سازمان حفاظت محیط‌زیست در تهران ۲۰۰ نفر کارمند دارد و بعد دوستان می‌خواهند به شکل نمادین طرح بی‌‌‌زباله را اجرا کنند، آن چنان که فکر می‌کنند اشاعه هم پیدا خواهد کرد، در حالی که این گونه نیست. این کارشناس محیط‌زیست خاطرنشان می‌‌کند: بنده نیز یکی از وسواسی‌ها بودم که زندگی را به خانواده‌ام تلخ کردم و دائما شیشه، بطری باتری، پلاستیک، روزنامه و مقوا را جدا می‌کردم که وقتی پاکبان می‌‌آید این زباله‌‌ها را به‌صورت جدا ببرد، نتیجه این شد که پاکبان زباله‌‌های تفکیک شده را مخلوط می‌کرد و می‌برد! کهرم بیان می‌کند: اگر خواستید کار اساسی راه بیندازید سطل‌هایی با رنگ‌های مختلف در داخل خانه‌ها یا درب منازل بگذارید. همچنین با نصب پوستر، بنر و ... به فرهنگسازی بپردازید یا وقت از سازمان صداوسیما بگیرید که موضوع تفکیک زباله را به اطلاع مردم برساند.