سهم ۲۲درصدی خزرنشینان در توریسم ایران

هفته گذشته امضای کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر در نشستی با حضور روسای جمهور پنج کشور حاشیه این دریا، سوژه خبری بسیاری از رسانه‌ها بود. هرچند این نشست آغازگر رشته‌ای از مذاکرات درخصوص سهم هر یک از کشورهای ایران، قزاقستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و روسیه از این دریا و مرزهای سیاسی آن است، اما کارشناسان باور دارند با توجه به مناسبات پنج کشور و تعاملات آنها در حوزه گردشگری و همچنین با توجه به سابقه توریستی این منطقه جغرافیایی، می‌توان طرح یک ائتلاف بزرگ در گردشگری را در چارچوب این مذاکرات پی‌ریزی کرد.

در این‌خصوص رئیس‌جمهوری روسیه نیز در این نشست به لزوم همکاری کشورهای حوزه خزر در زمینه گردشگری اشاره و تصریح کرد که نهادهای متولی گردشگری در پنج کشور می‌توانند برای اجرای پروژه‌های مشترک گردشگری، اقدام به برنامه‌ریزی مشترک کنند. در همین حال بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تعریف مسیر مشترک توریستی، تعریف نظام مشترک صدور ویزا و تاکید بر اشتراکات فرهنگی‌ می‌تواند همزمان اثرات مثبتی بر توسعه توریسم پنج کشور ایران، روسیه، جمهوری‌آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان داشته باشد.

ساحل دریای خزر در باکوی آذربایجان

سهم ۲۲درصدی خزرنشینان در توریسم ایران

عموم کارشناسان و فعالان صنعت گردشگری ایران بر این باور هستند که زیرساخت‌های گردشگری در کشور به‌تناسب تقاضایی که برای آن موجود است، توسعه نیافته است و شاید اوج این مساله در سواحل شمالی کشور و در حاشیه دریای خزر قابل مشاهده باشد. سواحل خزر موقعیت ویژه‌ای در گردشگری داخلی ایران دارد و جاذبه سفر به آن برای ایرانیان به‌حدی است که سه استان مجاور این دریاچه یعنی گیلان، مازندران و گلستان همه‌ساله در میان پربازدیدترین استان‌های کشور قرار می‌گیرند. صاحب‌نظران بر این باورند که توسعه زیرساخت‌های اقامتی و حمل‌ونقل جهت

شکوفایی صنعت گردشگری ایران و خصوصا نوار ساحلی خزر باید در دستورکار مدیریت گردشگری کشور قرار بگیرد و علاقه گردشگران به تماشای جاذبه‌های طبیعی و ظرفیت‌های گردشگری موجود در این ناحیه، این سرمایه‌گذاری را پرسود خواهد کرد؛ خصوصا که هرچند تعداد گردشگران خارجی که سالانه به ایران سفر می‌کنند چندان زیاد نیست، اما کشورهای حاشیه دریای خزر سهم قابل‌توجهی از این تعداد را به‌خود اختصاص داده‌اند.

بنا بر آخرین آمار موجود که از طرف سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری درخصوص تعداد تفکیک‌شده گردشگران ورودی و خروجی کشور منتشر شده، ایران در سال ۱۳۹۶ تعداد ۵ میلیون و ۱۱۳ هزار و ۵۲۴ نفر گردشگر خارجی پذیرش کرده که مبدا سفر بیش از ۲۲ درصد از این تعداد که معادل یک میلیون و ۱۴۳ هزار و ۹۴ نفر است، چهار کشور دیگر حاشیه دریای خزر بوده است. از این تعداد، بیشترین سهم را اتباع جمهوری‌آذربایجان به خود اختصاص داده‌اند که انگیزه عمده آنان از سفر به ایران زیارتی - مذهبی است.

تعداد ۹۵۹ هزار و ۶۵۳ گردشگر آذربایجانی در سال ۱۳۹۶ به ایران سفر کردند تا به این ترتیب این کشور تبدیل به دومین مبدا برتر گردشگران ورودی به ایران باشد. در ادامه این فهرست، ترکمنستان به‌چشم می‌خورد که تعداد ۱۴۹ هزار و ۹۴۹ نفر از گردشگران ورودی به کشور را در سال ۹۶ رقم زدند. همچنین روسیه با ارسال ۳۰ هزار و ۱۳۴ گردشگر و قزاقستان با ارسال ۳ هزار و ۳۵۸ گردشگر به ایران، در رتبه‌های سوم و چهارم مبادی حاشیه دریای خزر بوده‌اند.

سهم مشابه روس‌ها

اما در میان کشورهای حاشیه دریای خزر، روسیه حائز عظیم‌ترین اقتصاد توریستی است. بنا بر آمارهای سازمان جهانی گردشگری، تعداد گردشگران ورودی به روسیه از سال ۱۹۹۵ تا سال ۲۰۱۶، به استثنای دو سالی که این کشور درگیر مناقشات دیپلماتیک در عرصه جهانی بود، همواره رو به رشد بوده است. به روایت گزارش آماری سازمان جهانی گردشگری و در سال ۲۰۱۶، روسیه مقصد سفر بیش از ۲۴ میلیون و ۵۰۰ هزار گردشگر خارجی بوده و این در حالی است که رسانه‌های روسی این رقم را بیش از ۳۰ میلیون گردشگر می‌دانند. صنعت گردشگری در این کشور حدود ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل داده و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند با توجه به برگزاری موفق جام‌جهانی در سال‌جاری در روسیه و معرفی شدن این کشور به‌عنوان مقصد سفری جذاب برای گردشگران جهان، رشد روزافزون این صنعت در سرزمین تزارها استمرار داشته باشد.

در همین حال، از صحبت‌های رئیس‌جمهوری روسیه در جمع دیگر روسای جمهور کشورهای حاشیه دریای خزر در جریان امضای کنوانسیون وضعیت حقوقی این دریا، چنین به‌نظر می‌رسد که وی به توسعه گردشگری بر بستر دریای خزر نیز تمایل دارد. ولادیمیر پوتین در جریان این نشست اظهار کرد: «نهادهای متولی گردشگری در پنج کشور حاشیه خزر می‌توانند برای اجرای پروژه‌های مشترک در حوزه گردشگری برنامه‌ای مشترک آماده کنند. ما در روسیه در حال ساخت کشتی‌های کروز و تفریحی هستیم که توانایی پهلو گرفتن در سواحل تمامی کشورهای حاشیه دریای خزر را خواهند داشت. این کشتی‌ها همچنین توانایی جابه‌جایی و ارائه خدمات به گردشگران از دریای خزر به دریای سیاه را نیز خواهند داشت. به باور من تحقق چنین همکاری‌هایی در حوزه گردشگری، به نزدیک شدن هر کشور این منطقه و مردمشان و گسترش عواید اقتصادی آنان کمک خواهد کرد.»

صحبت‌های پوتین و توجه وی به گردشگری حوزه خزر در حالی انجام شده که کشورهای حاشیه این دریاچه بخش قابل توجهی از بازار گردشگری روسیه را شکل داده‌اند؛ اگر رقم اعلام شده از طرف سازمان جهانی گردشگری را مبنا قرار دهیم، کشورهای قزاقستان، آذربایجان، ایران و ترکمنستان سالانه و مجموعا ۵ میلیون و ۴۳۸ هزار و ۴۶۷ گردشگر به روسیه می‌فرستند که به معنای سهم ۲۲ درصدی کشورهای حوزه خزر در صنعت گردشگری روسیه است.

وضعیت سه کشور دیگر

در همین حال، طی سال‌های اخیر آذربایجان توجه ویژه‌ای به توسعه گردشگری در مرزهای خود داشته و آن را تبدیل به یکی از ابزارهای توسعه در کشور خود کرده است. با استناد به آمارهای سالانه سازمان جهانی گردشگری نیز به نظر می‌رسد آذربایجان توانسته در این زمینه به توفیقاتی دست پیدا کند. بازار دوم گردشگران ورودی به ایران که تا سال ۲۰۱۰ به‌سختی سالانه یک میلیون گردشگر را پذیرش می‌کرد، در سال ۲۰۱۶ توانست این رقم را به بیش از ۲ میلیون نفر برساند و به‌باور کارشناسان آذربایجان با تمرکزی که بر توسعه زیرساخت‌های گردشگری خود و اراده‌ای که برای بازاریابی و جذب گردشگر از بازارهای هدف خود دارد، این روند رو به رشد را ادامه خواهد داد و این رقم را طی سال‌های آینده به سطوح بالاتری خواهد رساند.

بنا به آخرین آمار موجود که مربوط به سال ۲۰۱۶ است، اتباع کشورهای حاشیه دریای خزر سهمی ۴۶ درصدی از گردشگران ورودی به آذربایجان را تشکیل داده‌اند؛ یعنی یک میلیون و ۳۲ هزار و ۳۸۲ نفر از کل ۲ میلیون و ۲۴۸ هزار و ۷۷۳ گردشگری خارجی ورودی به این کشور. در میان کشورهای شریک آذربایجان در دریای خزر، اتباع روسی با ۷۴۴ هزار و ۱۲۵ سفر بیشترین سهم را در اجتماع گردشگران ورودی به این کشور دارند. در این فهرست ایرانی‌ها با ۲۴۸ هزار و ۶۳۲ سفر، قزاقستانی‌های با ۳۱ هزار و ۹۹۴ سفر و ترکمنستانی‌ها با ۷ هزار و ۶۳۷ سفر در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.

درخصوص تعداد گردشگران ورودی به ترکمنستان اما آمار صریح و مشخصی وجود ندارد و در ردیف گزارش آماری سالانه سازمان جهانی گردشگری نیز عددی مقابل نام این کشور درج نشده است؛ با این همه با استناد به آخرین آمارهای سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، بده‌بستان گردشگری ترکمنستان با ایران از این قرار است: در سال ۹۶ تعداد ۱۴۹ هزار و ۹۴۹ نفر و در سال ۹۵ تعداد ۱۰۴ هزار و ۸۵۹ نفر از این کشور به ایران سفر کرده‌اند؛ در طرف مقابل در سال ۹۶ تعداد ۵۴ هزار و ۹۰۸ نفر و در سال ۹۵ تعداد ۷۶ هزار و ۶۲۲ نفر از ایرانیان مسافر ترکمنستان بوده‌اند.

با این حال بسیاری از کارشناسان بر ظرفیت‌های موجود در گردشگری ترکمنستان و خصوصا پتانسیلی که جاذبه‌های طبیعی آن برای جذب گردشگر دارد تاکید می‌کنند و موقعیت کنونی این کشور در صنعت گردشگری با جایگاهی که می‌تواند داشته باشد فاصله بسیاری دارد.

همچنین قزاقستان که نزدیک به ۲۷ درصد از جامعه ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفری گردشگران ورودی خود را وامدار کشورهای حوزه خزر است، می‌تواند از توسعه گردشگری در این منطقه منفعت بسیاری کسب کند. آمار و ارقام ارائه شده در این گزارش نقش کشورهای حاشیه دریای خزر در صنعت گردشگری یکدیگر را به‌خوبی نشان می‌دهد و با استناد به‌آمار هرکدام از این کشورها بین ۲۰ تا ۵۰ درصد از گردشگران ورودی خود را وامدار دیگر شرکایشان در دریای

خزر هستند. به این ترتیب و با توجه به جاذبه‌های طبیعی و گردشگری موجود در خزر و همچنین موقعیت جغرافیایی آن‌که در مسیر راه ابریشم نیز قرار دارد، این فرصت فراهم شده تا ۵ کشور حاشیه این دریاچه وسیع بتوانند گردشگری را از محورهای توافق و همکاری خود قرار دهند و در کنار توسعه زیرساخت‌ها، به‌جذب گردشگر از کشورهای اروپایی و همچنین گردشگران پرتعداد و پرخرج چینی بپردازند.

در این خصوص و با توجه به اظهارات پوتین که نشان از تمایل وی به توسعه گردشگری در این ناحیه دارد، ایران می‌تواند در مذاکرات آتی ابتکار عمل را به‌دست بگیرد و با پیشنهاد و طراحی طرح توسعه گردشگری دریای خزر و تعریف مسیر گردشگری در این ناحیه، هم فرصتی برای توسعه زیرساخت‌های گردشگری در کشور و در حاشیه دریای خزر را به‌وجود آورد و هم ضمن همکاری با شرکای منطقه‌ای، در جهت جذب بیشتر گردشگران خارجی اقدام شود. به‌این ترتیب هم از محل ورود گردشگر به کشور درآمدزایی و ارزآوری خواهد شد و هم شرایطی پیش می‌آید که گردشگران داخلی سفرهای باکیفیت‌تری در سواحل شمالی کشور داشته باشند.

نوید شکراللهی